Ыам ыйын 22 күнэ – Ил Дархан А.С. Николаев 2018 с. сэтинньитигэр тахсыбыт ыйааҕынан Сайылык күнүнэн биллэриллибитэ. Бу күн өссө сахалар олох былыргыттан Ньукуолуну, сайын кэлиитин бэлиэтииллэр.
Быйылгы Сайылык күнэ саха норуотун устуоруйатыгар ураты суолталаах буолла. Ил Дархан “Саха сүөһүтэ” хааһына генофонднай тэрилтэтин Горнай улууһун Одуну нэһилиэгэр баар филиалын Кылыс сайылыгар саха сүөһүтүн алааһыгар төннөрүү саҕаламмытын кэрэһилиир өйдөбүнньүк сэргэ туруоруутун сиэригэр-туомугар кытынна.
Айсен Сергеевич манна: “Саха норуота бэйэтэ ынахтаах, сылгылаах этэ. Хомойуох иһин, ааспыт үйэ 50-60-с сылларыгар саха сүөһүтэ кыра үүттээх, эттээх диэн симментал уонна холмогор боруоданан маассабайдык солбуйар судаарыстыбаннай бэлиитикэ ыытыллыбыта. Ол түмүгэр саха сүөһүтүн ахсаана сөҕүмэрдик аҕыйаата... Биһиги саха сүөһүтүн быыһыыр, элбэтэр уонна тэнитэр үлэни саҕалаатыбыт. Бүгүн бу үлэни “Саха сүөһүтэ” хааһына тэрилтэтин нөҥүө күүскэ ыытар былааннаахпыт. Саха сүөһүтүн ахсаанын чөлүгэр түһэрии өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатын биир сүрүн соруга буолла. Кэлэр сылларга бэйэбит боруода сүөһүбүт ахсаанын элбэтэн баран экологическай ыраас, минньигэс этин, ураты үүтүн туһунан киэҥ эйгэҕэ таһаарыахтаахпыт. Ис уонна тас туризммыт сайдыытын символа оҥоруохтаахпыт” , - диэтэ.
Айсен Сергеевич 1929 с. саҕаламмыт саха сүөһүтүн эһэр сыыһа бэлиитикэни тохтотто. Саха сүөһүтэ норуот киэн туттуута буолар саҥа бэлиитикэтин саҕалаата. Саха ынаҕын иитиини өрөспүүбүлүкэ т/х биир күүстээх күрэстэһэр салаатыгар кубулутар судаарыстыба саҥа соруга норуоппут кырдьыга чахчы тахсыбытын кэрэһэлиир.
Өбүгэбит ытык сүөһүтүн күнэ күөрэйиэ диэн өр да кэтэспиппит. Профессор Г.П. Башарин чинчийбитинэн, 1917 с. алаастарбытыгар-сыһыыларбытыгар 482 тыһ. хороҕор муостаах баара. Саха сүөһүтүн этинэн-үүтүнэн кураан, сэрии аас-туор сылларга үгүс үйэлэр тухары норуот быыһанан кэлбитэ. Оттон билигин өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 2100 курдук саха сүөһүтэ, олортон ынаҕа 800 төбө эрэ хаала сылдьар.
Саҥа тэрилтэ бастакы соругунан 2023 сылга төрүүр ынаҕын ахсаанын 1000 төбөҕө тиэрдэн, саха сүөһүтүн эстэр кутталлаах статустан таһаарыы буолар. Бу тэрилтэ дириэктэринэн А.Е. Артемьев курдук үрдүк таһымнаах салайааччы анаммыта үлэ ирдэбиллээх, көдьүүстээх буоларын мэктиэлиир.
Түмүккэ өссө тугу этиэҕи баҕарылларый?
Саха сүөһүтүн иитии хайдах да барыһа суох буолар кыаҕа суох. Барааннар, козалар биһиги сүөһүбүтүнээҕэр төһө эмэ кыралар, бородууксуйалара аҕыйах. Ол эрээри, олус барыстаах буолан мөлүйүөнүнэн иитэллэр.
Коза үүтэ маҕаһыыннарга ынах үүтүттэн хас да төгүл ыарахан да, эмтээх диэн ылабыт. Оттон саха ынаҕын үүтэ ас быһыытынан уонна биологическай сыаннаһынан ити коза үүтүттэн хаалсыбат, састаабын элэмиэннэринэн өссө ордук. Астаапкаҕа олорор полковник, Чернобыль саахалын туоратыыга штаб начаалынньыгынан үлэлии сылдьан улахан доза радиацияны ылбытын саха ынаҕын үүтүнэн эмтэммит А.И. Чомчоев соҕотох холобура да, саха ынаҕын үүтэ эмтээҕин дакаастыыр. Оттон мраморнай этин, этин быыһа сыатын, буһардахха үллэн минньийэн кэлэрин этэ да барбаккын. Биһиги төрүт баайбыт үтүөтүн, ордугун өссө көрдөрүө, саха норуотун киэн туттуута буолар аатын-суолун төннөрүөҕэ. Кылаабынайа, саха ынаҕын күнэ тыкта!
Владимир Степанов, “Төрүт баай” уопсастыба салайааччыта.
