Бу билигин урукку өттүгэр хаһан да билбэтэх, түһээн да баттаппатах балаһыанньабытыгар түбэһэн олоробут. Хоруона дьаҥыгар. Былырыын ким эрэ “оннук буолуо” диэбитэ буоллар, бука, итэҕэйиэ суох этибит.
Дьиҥинэн, 2020 сылбыт олус да үчүгэйдик саҕаланан испитэ... Саҥа дьылы наһаа бэркэ көрсөн, Өрөспүүбүлүкэбит бары өттүнэн көрдөрүүлэрэ лаппа тупсан, АЛРОСА ситиһиилээхтик үлэлээн... Иннибитигэр Өрөгөйдөөх Кыайыы 75 сыла, кыайыы-хотуу, үөрүү-көтүү эрэ күүтэр курдуга. Дьэ ол бэйэбит кулун тутар 20-с күннэриттэн саҕалаан хааччахха түбэһэн олоробут. Үлэ-хамнас барыта “ыраахтан”, “таһыттан”, “мааскалаах” диэн бириинсипкэ көстө. Бастаан утаа “чэ, бу хааччах эрэсиимэ саамай уһаабыта 1 ыйынан бүтэр ини” эҥин диэн эрэл кыыма баара да – билиҥҥэ диэри олоробут. Быһата, наар үчүгэйи эрэ күүтэр үөрүйэхпитинэн, кырдьыгынан эттэххэ, бу күннээх-дьыллаах уһун дьаҥҥа бэлэмэ суох кэриэтэ олорбуппут. Чахчы, дойду үрдүнэн урут хаһан да билбэтэх-көрбөтөх дьыалабыт буоллаҕа.
Бу кэмҥэ Ил Дархаммыт Айсен Николаев түргэн-тарҕан, суһал быһаарыныылаах хорсун-хоодуот эдэр киһи буолан, “уруккуттан да ону билэр киһи курдук”, бэрт тыйыс уонна суһал дьаһаллары ылан, дьаҥы кум-хам тутан барбытын мин тус бэйэм билигин олус сөҕөбүн, дьиктиргиибин. Дьиҥинэн, кини бу үрдүкү дуоһунаска соторутааҕыта эрэ талыллыбыт киһи этэ ээ...
Бу билигин, 3 ый кэриҥэ ааспытын кэннэ көрдөххө, хара бастааҥҥыттан олус да чуолкайдык, чопчутук уонна сөптөөхтүк дьаһаммыт эбит. Холобур, мин бу хоруона кэмигэр Арассыыйа атын эрэгийиэннэрэ хайдах тэринэ-дьаһана олорбуттарын, билиҥҥи балаһыанньаларын олус сыныйан көрө-истэ, үөрэтэ олоробун. Бүттүүн дойду эриэйтинигэр көрдөххө, бу уустук кэмҥэ биһиги өрөспүүбүлүкэбит доруобуйа харыстабылыгар, ыраахтан үөрэтиигэ, салайынан олоруу чааһыгар Арассыыйаҕа биир бастыҥнар кэккэлэригэр төлө көтөн тахсыбыт. Онуоха эбии, Арассыыйаҕа биһиги курдук киэҥ сирдээх-уоттаах, уустук суоллаах-иистээх, тыйыс усулуобуйалаах эрэгийиэн суоҕун бэйэҕит да бэркэ билэҕит. Туох да омуна суох, “Айсен Сергеевич чахчы да сөҕүмэр үлэни ыыппыт эбит” диэн ис сүрэхпиттэн сөҕөбүн.
Бу күннэргэ, холобур, ТАСС “хоруона дьаҥын утары охсуһууга саамай таһаарыылаахтык үлэлээбит Арассыыйа эрэгийиэннэригэр Санкт-Петербуру, Чечняны уонна Саха сирин киллэрэр. Ол эрэ иннинэ, “хоруона дьаҥын кэмигэр “дистанционнай үөрэтиигэ” Саха өрөспүүбүлүкэтэ – Арассыыйа үрдүнэн саамай бастыҥ” диэн бүттүүн Арассыыйатааҕы чинчийии түмүгэ тахсыбыта. Ити барыта улахан, систиэмэлээх үлэ түмүгэ буолара өйдөнөр. Онтон сөҕөбүт уонна үөрэбит эрэ.
Быйыл, хата, Өлүөнэ эбэбит “бэйэтин оҕолоро” уустук кэмҥэ олороллорун өйдөөн, этэҥҥэ ааста. Туох да моһоло суох.
Бу күннэргэ Арассыыйа барыта Төрүт сокуоҥҥа киирэр уларытыыларга куоластаары бэлэмнэнэр. Билигин интэриниэтинэн, электроннай СМИ-нэн, бассаабынан ол туһунан ырытыһыы бөҕө бара турар. Араас санаа барыта этиллэр. Арааһы суруйары, санааны этэри ким да күөмчүлээбэт. Оннук буолуохтаах да буоллаҕа. “Демократияҕа олоробут” дэнэбит.
Төрүт сокуоҥҥа киириэхтээх уларытыылары сиһилии үөрэппит дьон бигэргэтиэхтэрэ, онно туох да киһи уонна омук быраабын быһар, көҥүлүн күөмчүлүүр бобуу-хааччах суох. Холобур, мин тус бэйэм бу “уларытыылары туһанан, биһиги курдук хотугу уустук, тыйыс усулуобуйаҕа олорор дьон бэйэбитигэр туһалаах көннөрүүлэри ситиһиэхпитин сөп этэ: субсидияҕа, хотугу кээписиэҥҥэ, биэнсийэ индексациятыгар уо.д.а.” дии саныыбын. Быһата, биһиги өрөспүүбүлүкэбит өркөн өйдөөхтөрүн түмэн, бу көннөрүүлэр киирбиттэрин түмүгэр биһиги уталыппакка тугу үлэлиирбитин, маны бэйэбит туһабытыгар эргитэрбитин, туһанарбытын, олохпутун тупсарарбытын ырытыахпытын, онно төбөбүтүн сынньыахпытын сөп этэ. Сахалыы мындыр өйбүтүнэн, күүһү-өйү түмэн. Холобуру ыраах көрдүү да сатыыр наадата суох, 90-с сылларга сувереннай Арассыыйаҕа саҥа ылыллар сокуоннары, уураахтары-дьаһаллары таба туһанан, Михаил Николаевтаах өрөспүүбүлүкэбитигэр хайдахтаах курдук балысхан сайдыыны ситиспиттэрэй?
Билигин – тургутук, холоон көрүү кэмэ. Биһиги онно муударайбытын, уһуну-киэҥи толкуйдуурбутун көрдөрүөхтээхпит.
Субу сотору Улуу тунах кэмэ, Ыһыахтар... Быйылгы Ыһыах устуоруйаҕа киирэр курдук барыа диэн бүк эрэллээхпин. Чахчы, Ыһыахпыт уһулуччу ураты балаһыанньаҕа ыытыллан эрэр. Ону өрөспүүбүлүкэбит барытын үрдүнэн быһа трансляциянан көрүөхпүт. Онно Өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана Айсен Николаев бэйэтинэн норуоппут инники кэскилин, сайдарын-туругурарын туһугар Үрдүкү Айыылартан көрдөһөн улахан Алгыһы ыытыаҕа. Ол Алгыс саха дьонугар барытыгар тиийэригэр эрэнэбин.
Таарыйа, от ыйын 1 күнүгэр, Төрүт сокуоҥҥа көннөрүүлэргэ куоластааһын күнүгэр, Сахабыт сиригэр аан бастаан (!) Сахалыы Бэчээт күнэ бэлиэтэнэр. Ил Дархан Айсен Николаев бу ыйаахха быйыл олунньуга илии баттаабыта. Бу ыйаах саха тылын туругун бөҕөргөтүүгэ, туттуллар эйгэтин кэҥэтиигэ, үйэтитиигэ, ону тэҥэ сахалыы бэчээт тэрилтэлэрин туруктарыгар үтүө дьайыылаах буоларын тус бэйэм саарбахтаабаппын. Эһиил тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтиир “КЫЫМ” хаһыакка ол эмиэ быһаччы сыһыаннаах. “Саха тыллаахха тыын – “КЫЫМ” диэн мээнэҕэ эппэппит. Ол хайдахтаах курдук үчүгэйий!
Онон, күндү доҕоттор, Үрүҥ Тунах ыһыахтарынан эҕэрдэлээн туран, “Кыым” хаһыат ааҕааччылара, бу сотору буолуохтаах РФ Төрүт сокуонун уларытыыларга норуоппут мындыр, ырааҕы өтө көрөр дьоҕуругар, үйэлэртэн мунньуммут муудараһыгар, ыарахаттары туоруур үөрүйэҕэр олоҕуран, онно тирэнэн көхтөөхтүк кыттаргытыгар, санааҕытын этэргитигэр ыҥырабын.
Ытыктабылы кытта, норуот дьокутаата Мария Христофорова.
