Муус устар 27 күнүгэр Сахабыт сирин уопсастыбаннаһа Өрөспүүбүлүкэ күнүн бэлиэтиир. Санатар эбит буоллахха, 1922 с. бу күн Саха Автономнай Сэбиэскэй Социалистическай Өрөспүүбүлүкэтэ (Саха АССР) тэриллибитэ.
Лоп курдук 70 сыл буолан баран, 1992 с. Сахабыт сиригэр саҥа Төрүт сокуон ылыллыбыта, Өрөспүүбүлүкэ күнэ биллэриллибитэ. Саха оччотооҕу өркөн өйдөөхтөрө, автономияны турууласпыт саха хоһуун дьоно 27 сыыппараны, ол эбэтэр 3 төгүл 9 ытык чыыһыланы, мээнэҕэ талбатах буолуохтаахтар диэн сэрэйэбит. Кэлин эмиэ ол чыыһыланы Сахабыт сирин салалтата анаан-минээн анаабыта эмиэ саарбахтаммат (дьиҥинэн, Төрүт сокуону Үрдүкү Сэбиэт муус устар 4 күнүгэр ылыммыта).
Дьокуускай куорат олохтоохторо өйдүүллэрэ буолуо, 90-с сылларга Өрөспүүбүлүкэ күнэ улахан өрөгөйдөөхтүк ыытыллара, турардыын-турбаттыын бары уулуссаҕа тахсан дьиҥнээх норуот бырааһынньыгын курдук үөрэллэрэ-көтөллөрө.
2000 сылларга балаһыанньа уларыйбыта. Биллэн турар, бу күн эмиэ урукку үгэһинэн бырабыыталыстыба чилиэннэрэ, дьокутааттар Намҥа Өрөспүүбүлүкэ түмэлигэр баран мунньахтыыллара, убаҕас соҕус да буоллар, официальнай тэрээһиннэр буолаллара. Ол да гыннар...
Ол кэм туһунан оччотооҕу уулусса хаамыыларын биир актыыбынай тэрийсээччи Валерий Луковцев маннык ахтар. Кинини үлэ-хамнас үгэнигэр аралдьыппыт буоламмыт, тиһэҕэр тиийэ иҥэн-тоҥон кэпсииригэр кыах бэриллибэтэ.
— Ити кэмҥэ, 2000-с сыллар ортолоругар, өрөспүүбүлүкэбит салалтата уулуссанан хаамыы курдук гражданскай актыыбынас көстүүлэрин букатын сөбүлээбэт буола сылдьыбыта. Ордук 2007 сылы өйдүүбүн. Ити туһунан сиһилии суруллубута элбэх, онно тохтуу барбаппын. Кэмэ оннук этэ, өрөспүүбүлүкэлэр суверенитеттарын, Төрүт сокуоннарын күөмчүлээһин, эрэдээксийэлээһин, бөдөҥсүтүү, “сепаратизмы” утары охсуһуу уо.д.а. Оччотооҕу Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр хаамыыны Саха уопсастыбаннай Киин, “Түмэн” ыччат түмсүүтэ иилээн-саҕалаан ыыталлара. Ол саҕана, төһө эмэ мээрийэттэн көҥүллээҕин үрдүнэн, уулусса хаамыытын бопсо сатааһын, хаамыллыахтаах уулуссалары атын, киһи сылдьыбат сиргэ сыҕайан биэрии элбэх буолара. Чэ быһата, улахан муҥунан-таҥынан тэрийэр этибит. Биирдэ киин бэрэспиэккэ сымыйанан “өрөмүөн барар” диэн ааттаан, уу-хаар, чалбах бөҕө буолбут тротуарынан хаамарга күһэллибиппит. Кыһыыта диэн, кураанах болуоссатынан милииссийэ үлэһиттэрэ былыргы ньиэмэс саллаатын курдук таҥастаах, күргүй-көбүө, кыбдьырыныы бөҕө буола-буола бэйэлэрэ хаамаллара. Илдьэ кэлбит транспараны суулатан хомуйтара сатааһын эмиэ баара. Биирдэ “Шамаев хаамыыга оскуолатын оҕолорун аҕалбыт” диэн сымыйа “сигнал” киирэн, демонстрацияҕа кэлбит эдэр устудьуон оҕолорбутун аҥаар кырыытыттан тутан, хомуйан бара сатаабыттара. Инньэ гынан, хаамыыбыт барыта тардыалаһыы, сиирэ-халты туттарыы, милииссийэ түүрэйдээһинин, киэбириитин ортотугар ааһара. И.Шамаевы милииссийэлэр “кэпсэтиэххэ эрэ!” дии-дии массыыналарыгар соһон илдьэ, тута сатыылларын киһи ааҕан сиппэт.
Ыарахан күннэр-дьыллар этэ.
Оттон билигин – атын кэм. Биллэн турар, төһө да 90-с сыллардааҕыга тиийбэтэр, киин куорат олохтоохторо уонна ыалдьыттара, эдэр ыччат Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр тула өттүгэр арыаллаан иһэр полиция хомбуойдааһынын, күргүйүн-көбүөтүн быыһыгар буолбакка, төһө баҕарар көҥүл хаамар кыахтаах, бырааптаах. Бэл, өрөспүүбүлүкэ бастакы салайааччылара кыттыылаах, хас эмэ тыһыынчанан киһини түмэр “Сүр көтөҕөр” оһуокайы кытта оһуокайдыыбыт.
Чэ, кэлэр да өттүгэр да оннук буола турдун!
Бэй. кэр.
Сэҥээриилэр