Москуба ковиды эмтиир “Коммунарка” диэн аатырар балыыһатын кылаабынай бырааһа, Үлэ Дьоруойа Д.Проценко бэс ыйын 13 күнүгэр эппитинэн, билигин ковидтаан балыыһаҕа киирэр дьон баһыйар үксэ вакцината суохтар. Проценко араас албаһынан вакцина ылбатах дьон маассабайдык ыалдьан, дойдуга эпидемияны ааспыт сыллааҕы таһымыгар төннөрдүлэр диэн чорботон эттэ.
Кини: “Былырыын вакцина суоҕар, вирустан көмүскэнэрбит туохпут да суох этэ, оттон билигин баар. Ол эрээри, билигин балыыһаҕа ковидтаан киирбит дьон вакцина ылбакка, бэйэлэрин көмүскэммэккэ ыарыыны элбэттилэр”, – диир.
Билэргит курдук, аҕыйах хонуктан бэттэх, Москубаҕа ковидка ыалдьыбыт дьон ахсаана эмискэ улаханнык элбээн барбыта. Ол иһин мээрдэрэ С.Собянин бэс ыйын 15-19 күннэригэр дьиэҕэ олорор эрэсиими киллэрдэ.
Проценко Арассыыйа вируһа балтараа сыл устата мутациялаан уларыйбыт быһыылаах диэн сабаҕалыыр. Тоҕо диэтэххэ, былырыыҥҥы курдук эмтэри туттан эмтээһин көдьүүһэ кыччаабытын ыйар. Ити – олус кутталлаах сибидиэнньэ.
Арассыыйа доруобуйатын харыстабылын миниистирэ М.Мурашко хоруона хамсыга хатылана турар куттала ааспат диир. Ол аата судаарыстыба ыарыыны тохтотор үлэтэ кэлэктиибинэй иммунитет үөскээһинин ситиһии буолсу. Маны күүстээх вакциналааһыны эрэ ыыттахха ситиһиллэр диэн учуонайдар, эмчиттэр этэллэр.
Роспотребнадзор “Арассыыйа вакциналара оҕо ууһууругар куттала суохтар” диэн, бэнидиэнньиккэ биллэрбитин иһитиннэрэр ааҕыныстыбалара тарҕаттылар. Ол иннинэ вакцина ылары утарааччылар куттаан: “Эдэр дьон ыллахтарына, оҕо ууһатар, төрөтөр кыахтарын сүтэрэллэр эбэтэр ыарыһах оҕо төрүүр”, – дииллэрэ. Өссө кимэ биллибэт дьону “учуонайдар эттилэр” диэн куоһурданаллар. Ону истэ-истэ элбэх эдэр киһи дьиксинэн, хамсыгы утары быһыыны ылбат этэ.
Ковидынан бобууну-хаайыыны бэрэсидьиэн В.Путин да, Ил Дархан А.Николаев да бэйэлэрин баҕаларынан оҥорботтор. Арассыыйа үрдүнэн ковидка сыһыаннаах итинник быһаарыылары ыларга Роспотребнадзор эрэ боломуочуйалаах. “Саха сиригэр киһиэхэ барытыгар аҥаар кырыытыттан вакцина туруоран эрэллэр” диэн сурах Арассыыйаны, аан дойдуну аймаабыта. Өрөспүүбүлүкэ салалтата итинниги эппэтэҕэ.
Саха сиринээҕи Роспотребнадзор салаатын хотуна М.Игнатьева “маассабайдык вакцина туруоруохха” диэбитин ис хоһоонун уларытан эппиттэрэ. Саха сирин салалтата Путин көҥүл өттүнэн вакцина ылыллар диэбитин утарар курдук оҥорон таһаарбыттара. “Тоҕо сымыйаны тарҕаттыгыт?” диэн туттахха даҕаны, “маассабай диэн тылы алҕаска булгуччулаах диэн өйдөөбүппүт” диэн куотуна олороллор. Игнатьева, улахан боломуочуйалаах федеральнай тэрилтэ салаатын хотуна, Саха сирин салалтатыгар бас бэриммэт. Онон Саха сирин салалтата кини быһаарыытынан сирдэтинэр.
М.Игнатьева Арассыыйа үрдүнэн маассабай да, эбэһээтэлинэй да вакциналааһыны ыытыы туһунан биллэ илигинэ, бэйэтин көрдөрө, аатыра сатаан “бастакынан былаах” тутан, маассабай быһыыны ыытаары, “бассабыыктаан” турумматаҕа чахчы. Бу сааскыттан эрдэ норуот “ама, иккис сылбытын ыһыаҕа суох хаалабыт дуо?” диэн долгуйбута киниэхэ иһилиннэҕэ. Саха киһитин быһыытынан, дьон кыһалҕатын өйдөөн, 70 бырыһыан быһыы ыллаххытына, Өлүөхүмэҕэ – Олоҥхо ыһыаҕар, Горнайга “Манчаары оонньууларыгар” олохтоохтор сылдьыахтарын сөп дии сылдьыбыта. Арай атын улуустартан кэлэн көрөллөрүн боппута. “Манчаары оонньуутугар” кыттар 1400 спортсмен бары вакцина ылыахтаахтар диэн усулуобуйа олохтоммута.
Ыһыаҕы арай сэбиэскэй былаас саҥа саҕаламмыт кэмигэр бобо сылдьыбыттара. Ол кэнниттэн бу ковид иккис сылын тохтотто. Арассыыйа үрдүнэн ыарыы былырыыҥҥы курдук элбээн, быйыл олох да бобуллар кыахтаах, “Манчаары оонньуута” эмиэ көрөөччүтэ суох ыытыллар туруктаах.
***
Чинчийии түмүгэр төнүннэххэ, Роспотребнадзор учуонайдар лабаратыарыйа кыылларыгар ыыппыт уопуттарыгар төрүүр уоргаҥҥа, төрүүр оҕоҕо куһаҕан дьайыылааҕа көстүбэтэх. Онон Роспотребнадзор вакцина ылан баран, дьахтар ыарахан буолара бэйэтигэр да, оҕотугар да куттала, охсуута суох диэн бигэргэтэр. Арассыыйаҕа ковиды утары туттуллар вакциналартан хайалара да киһи ДНК-тыгар киирэн, тугу да уларыппатын учуонайдар дакаастаабыттар. Итиннэ эбии эттэххэ, Саха сиригэр ыарыы саҕаламмытыгар олох тохтооботоҕо, билигин да элбэх оҕо төрүүр, элбэх оҕо үөскүүр. Ыарахан дьахтар барыта улахан учуокка ылыллар. Туох эмэ куһаҕан тахсыбыта буоллар, билиҥҥи курдук информация саҥаҥ дорҕооно сүтэ илигинэ аан дойдуну эргийэн кэлэр кэмигэр иһиллиэ, айдаан тахсыа этэ.
Үгүс киһи вакцина хааҥҥа-сииҥҥэ киирэн тугу гынарын билбэтэ баар суол. Вакцина быһыынан киирэн, эт-сиин иммуннай килиэккэлэригэр ковид генетическэй матырыйаалын “өстөөх ыарыы маннык” диэн билиһиннэрэр. Оттон билии ылбыт килиэккэлэр ол өстөөҕү өйдөөн хаалаллар уонна вирустан көмүскэнэр антителалары оҥорон бараллар. Былырыын ковид киһи этин-сиинин килиэккэтигэр урут саба түспэтэх, иммуннай систиэмэ билбэт буолан, кыайан утарыласпат дииллэрэ. Оттон билигин вакцина баар, көмүскэнэр кыахтанныбыт.
***
Саха сиригэр муус устар ортотугар диэри ковид ыарыы аҕыйаан испитэ. Муус устар 14 күнүгэр 30 эрэ киһи ыалдьыбыта. Онтон ыла үрдээн иһэр, билигин күҥҥэ 100 иһинэн-таһынан киһи ыалдьар. Муҥутаан күҥҥэ 112-115 киһиэхэ тиийбитэ. Бэс ыйын 11 к. – 99, онтон бэс ыйын 13 к. 93 киһи ыалдьан, арыый намырыах курдук көстөр.
Оттон вакцинаттан сылтаан, туох да кистэлэ суох, уопсастыба номнуо вакцина ылбыт уонна ылыан баҕарбат икки бэйэ-бэйэтин өйдөспөт бөлөххө хайынна. Соц-ситимнэргэ айдаан ким акаарытын хостоһууга тиийэрэ чугаһаата. Вакцинаны утарааччылар ортолоругар тыллаах, бөлөхтөргө араас информацияны тарҕатары сатаабыт аҕыйах дьон баара, ордук чобуорхайан дьону куттуу сатыыллар. Кинилэр, аҕыйах да буоллаллар, бөлөхтөргө күн аайы вакцина ылыы куһаҕанын “этэ, дакаастыы, дьону бутуйа” олордохторуна, кэлэктиибинэй иммунитеты үөскэтии өтөрүнэн кыаллыа суох. Оччотугар ыарыы кыайтарбата чахчы. Онон вакцина ылбыт дьон саҥата суох олорбокко, кэлэктиибинэй иммунитеты үөскэтии аҕытаассыйатыгар кыттыһыахтарын наада. Инньэ гымматахха, ыарыы вакцина үөскэппит антителалара аҕыйаабыт кэмигэр ковидтыахтарын да сөп балаһыанньата үөскүөҕэ.
Владимир СТЕПАНОВ.
