“Кыым” муус устар 22 күнүнээҕи нүөмэригэр “Саха тыла суут-сокуон эйгэтигэр хаалыа дуо?” диэн киһини соһутар, сокуону араҥаччылыахтаах уорганнарбыт сорох дуоһунастаах салайааччыларын өттүлэриттэн саха тылын суут-сокуон эйгэтиттэн туоратар үлэ сири-буору аннынан бара турарын туһунан улахан кыһалҕалаах ыстатыйаны бэчээттэппитим.
Санаттахха, СӨ ИДьМ солбуйааччы В.Климов Саха сирин полициятын улуустардааҕы тэрилтэлэрин начаалынньыктарыгар ыыппыт суругар сорох улуус ИДьМын уорганнарыгар процессуальнай матырыйаалларыгар нуучча судаарыстыбалыы тылыгар тылбаастаабакка сахалыы ыыта олороллоро бобуллубут этэ. Ол аата, суукка барар докумуон төрдүттэн нууччалыы эрэ оҥоһуллар буоллаҕына, аны сахалыы суут буолбат. Оччотугар полиция, борокуратуура, суут үлэтэ чэпчиирэ буолуо. Ол эрээри саамай өйдөммөтө, кыһыылааҕа диэн, чэ, глобализация олоҕу уларыттын, Арассыыйаҕа үтүөнү баҕарбат омуктар сааҥсыйаларынан бүддьүөккэ харчы тиийбэтин, саха тылыгар Төрүт сокуон мэктиэлиир быраабын биирдиилээн дуоһунастаах тойоттор хаппырыыстарынан суох гына сатыыллара ханнык да сиэргэ-майгыга баппат.
Ол түмүгэр дойду Төрүт сокуона мэктиэлиир киһи төрөөбүт тылынан көмүскэнэр бырааба сиргэ-буорга тэпсиллэр. Ити сыыһа, сокуону биллибэтинэн-көстүбэтинэн “кистээн кэһэ, уларыта олордохпутуна” хаһан правовой судаарыстыба буолабыт?
Саха тыла юрисдикция тылыгар өрөспүүбүлүкэ төрүттэнэр кэмнэригэр, судаарыстыбаннас ситиһиитин быһыытынан киирбитэ. Хаһан да тулхадыйыа суох курдуга. ССРС, онтон Арассыыйа да, өрөспүүбүлүкэ да сокуоннара саха тылын судаарыстыбаннай ыстаатыһын бигэргэтэллэрэ, көмүскүүллэрэ. Былырыын ылыллыбыт РФ Төрүт сокуонун уларытыыга өрөспүүбүлүкэлэр тылларын сокуон көмүскүүрэ, харыстыыра өссө төгүл бигэргэтиллибитэ.
Муус устар 23 күнүгэр Ил Түмэн дьокутаата, саха тылын судаарыстыбаннай ыстаатыһын саамай улахан патриота, көмүскээччитэ, судаарыстыба сокуоннаһа тулхадыйбатын туруулаһааччы Мария Христофорова “Ил Түмэн” хаһыат былаһааккатыгар төгүрүк остуолу ыыппыта. Манна элбэх юриһы, саха тылын исписэлиистэрин, быраабы араҥаччылыыр уорганнар бэрэстэбиитэллэрин ыҥыран тоҕо маннык балаһыанньа үөскээбитэ ырытыллыбыта, үөрэтиллибитэ, ханна туох тиийбэтэ, туох мэһэй баара үөрэтиллэн, тустаах былаас уоргаттарыгар рекомендациялар ылыллыбыттара. Быраабы араҥаччылыыр уорганнары кытта өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай тылын туттууну көрөр-хонтуруоллуур уорганнара, дьокутааттар тахсыбыт сыыһаны көннөрөргө биир сүбэнэн үлэлииргэ ыҥырар суруктар барбыттара.
Бастакынан, дьокутаат Мария Христофорова аатыгар СӨ ис дьыалаҕа миниистирэ Владимир Прокопенко суруга кэлбитэ. Онно миниистир В.А.Климов бу дьыл кулун тутар 24 күнүгэр таһаарбыт айдааннаах бирикээһэ ыам ыйын 26 к. көтүрүллүбүтүн, сокуоннай күүһэ сүппүтүн биллэрбитэ.
Бэс ыйын 10 күнүгэр дьокутаат М.Христофорова суругар СӨ борокуруорун солбуйааччыта Е.Алексеева илии баттааһыннаах эппиэт кэллэ. Борокуратуура Климов суруга төһө сокуоннайын быһаарар бэрэбиэркэ ыытыллыбытын, ол түмүгүн биллэрбит. Сурукка РФ бүгүн үлэлиир холуобунай-процессуальнай уонна административнай сокуоннарын толоруу Арассыыйа судаарыстыбаннай тылын сэргэ өрөспүүбүлүкэлэр тылларынан ыытыллара көҥүллэнэр диэн этиллибит. Ол быһыытынан, борокуратуура бэрэбиэркэтин кэмигэр миниистир В.Прокопенко Климов суругунан биэрбит ыйыыта көтүрүллүбүт.
Төгүрүк остуол кэмигэр суут-сокуон эйгэтигэр саха судаарыстыбаннай тыла туттулларыгар өрөспүүбүлүкэ өттүттэн болҕомто ууруллуохтааҕа этиллибитэ.
Соторутааҕыта хайа эрэ улуус пиэрмэрин сахалыы суут буолбат диэн кыайан көмүскэннэрбэккэ, буруйа суоҕар улахан иэскэ түбэһиннэрбиттэр этэ. Инникитин дьон “ГИБДД ыстарааба сахалыы толоруллар буолуо дуо?” диэн ыйыталлар. Буолуон сөп, күүскэ үлэлиэххэ, туруорсуохха наада. Ону таһынан, саха тыла туоратылыннаҕына, суут-сокуон эйгэтэ элбэх хамнастаах, күрэстэһиилээх, аймаҕынан, билэр дьоннорун ыҥырсан, улуустарга полиция араас омук да буолан хааллаҕына көҥүлэ. Онон быраабы араҥаччылыыр уорганнар үлэһиттэрэ төрөөбүт тылларын көмүскүүргэ эмиэ быһаччы интэриэстээхтэр. Бары бииргэ ылсан, суут-сокуон эйгэтигэр түҥнэстээри гыммыт түөрэҕи көннөрөргө үлэлиэхтээхпит.
Владимир Степанов.
