Кэнники хамсык эмиэ өрө турда. Саха сиринээҕи хамсык оперативнай ыстааба иһитиннэрэринэн, балаҕан ыйын 28 күнүгэр хаһааҥҥытааҕар да элбэх – 197 киһи ыалдьыбыт. Реанимацияҕа 30 киһи ыарахан туруктаах сытарын туһунан истэбит, онтон кэнники күннэргэ 5-6 киһи өрүттүбэтэ диэн этэллэр.

“Цитокин силлиэтэ”

Ыарыы өрө турбутугар төһө бэлэммитий? Наадалаах куойка-миэстэ, эмп-томп, аппараат-тэрил төһө баарый? Хамсыгы дьон үксэ чэпчэкитик аһарар диэн этэллэр. Үгүстэргэ ол тымныйыы, ОРЗ, кириип курдук көстүүлээх киирэн, дьон сөтөллөн, күөмэйэ ыалдьан, сорох кыраадыстанан ылар. Төһө эмэ бырыһыан киһи балыыһаҕа киириэр диэри ыалдьан, ыараханнык аһарар. Хомойуох иһин, сорохтор өрүттүбэттэр...

Хамсык баалаатаҕына, киһи иммунитета “вируһу кытта туох баар күүспүнэн охсуһабын” диэн “өрө туран”, бэйэтин бэйэтэ “сиэн” кэбиһэр уратылаах. Ол көстүү аата, мэдиссиинэ тылынан, “цитокиновай шторм” диэн. Оннук турукка тиийбит киһи ыарыыта баһаар курдук күүдэпчилэнэн, ыарыһах аҕыйах кэм иһигэр уорганнара сиэнэн, быара-бүөрэ аккаастаан, умайан хаалыан, өлүөн да сөп.

Актемра

Дьэ онон хамсыгы эмтиир биир сүрүн хайысха – бу “цитокин штормун” хам баттааһын. Онуоха анал эмтэр туттуллаллар, холобур, уруккута “ревматоиднай артрит” диэн биһиэхэ бэркэ тарҕаммыт ыарыыны эмтиир Актемра (Тоцилизумаб) диэн эмп бу “цитокин силлиэтин” уодьуганныыра, онуоха добуочча көдьүүстээҕэ бэлиэтэммит. Актемра “аналогтара” (ол аата, онно майгынныыр дьайыылаах) – ИЛСИРА, Кевзара, о.д.а. араас дойдуларга оҥоһуллубут эмтэр бааллар.

Өрөспүүбүлүкэ биир биллэр эмчитэ, үрдүкү квалификациялаах ревматолог-быраас, мэдиссиинэ билимин хандьыдаата Ольга Гаврильевна Маркова, Актемра туһунан ыйыппыкка маннык хоруйдаата:

– Оннук, бу эмп “ревматоиднай артрит” диэн ыарыыга туттуллар. Артриттаах киһи уорганнарын систиэмэлээхтик сүһүрдэр, “воспалительнай процестары” үөскэтэр бэссэстибэлэр баалларын, олору “хам баттыыр” дьайыылаах. Хамсык эмиэ онно майгынныыр туругу үөскэтэр. Онон ревматологияҕа туттуллар эмтэри көдьүүстээх диэн, ковиды эмтииргэ эмиэ туттан эрэллэр. Ол эрээри итини сэргэ бу эмп сымыйа “фальсификаттара” эмиэ оҥоһуллар буоллулар диэн этэллэр. Сыанатын туһунан чопчу этэр кыаҕым суох, бу уруккуттан даҕаны сыаналаах эмтэргэ киирсэр. Хамсыктан сылтаан ити эмкэ билигин ураты кэмиэрчэскэй интэриэс үөскээтэ быһыылаах.

“Өлөртөн быыһаата”

Бу Актемраны ыарахан туруктаах хамсыктаах ыарыһахтарга аныыллар – систиэмэ туруоран, укуол биэрэн. Ол эбэтэр, эмп балыыһа усулуобуйатыгар туттуллар. Ону кытта уруккуттан дьарҕа (хроническай) ыарыылаах: холобур, быранхыыттаах, астмалаах, саахар диабеттаах, онкологиялаах хамсыктаабыт дьоҥҥо, бэргииллэрин сэрэтэн, аныыллар эбит (Быраастар билигин сорох ыарыһахтары тута сэрэтэллэр үһү: “Эйиэхэ Актемра ордук” диэн – НГ).

Т.Прокопьева, “бу эмп баар буолан тыыннаах хааллым” диир. Кини маннык кэпсээтэ:

– Бу эмп туһунан кэпсэтии миэхэ олус ыарахан. Ол курдук, быйыл бэс ыйын саҕала­ныытыттан, ити дьаҥҥа ылларан, Дьокуускайга пульмонология реанимациятыгар киирэн, ый курдук сытан таҕыстым. Сатурациям 72% буолан, олох сатаан тыыммат да буолбутум. Бастаан киирэрбэр тыҥам 25% сиэммит, КТ-1 диэн этэ, ол эрээри кылгас кэм иһигэр эмтии сатаабыттарын үрдүнэн, ыарыым өрө баран, хам ылан испитэ. Ол курдук, киһини иһиттэн көйөн сиир ыарыы эбит. Сотору эмп бөҕөнү эмтэнэ сытаммын, тыҥам 75% диэри сиэнэн, сатурациям олох түһэн, реанимацияҕа көһөрбүттэрэ. Онно өлөр-тиллэр икки ардыгар аппараакка холбонон сыттахпына, быраастар дьоммор: “Актемра диэн эмп аналогтарынан эмтии сатаатыбыт, ону ыарыыта бэриммэт. Эми бэйэтин (оригиналын) булар кыахтаах буоллаххытына, ону аҕалыҥ”, – диэбиттэр этэ.

Дьонум, аймахтарым хантан харчы була охсубуттара буолла – манна куоракка эмтиэкэҕэ олох суох үһү, ону көрдөөн, сураһан, икки флакону суһаллык булбуттар этэ. Ол икки флакон Актемранан балыыһаҕа систиэмэ оҥорбуттара. Дьэ, онтон ыла ыарыым намыраан, кэлин сыыйа бэттэх кэлэн барбытым. Онон “ол эмп абыраата” диибин. Билигин да реабилитация бара сылдьабын, эмтэнэбин.

Кэлин: “Арай, аймахтарым суохтара буоллар, кинилэр сүүр­бэтэхтэрэ-көппөтөхтөрө буоллар, тыыннаах хаалыам этэ дуо?” – диибин. Онон миигин быраастары кытта аймахтарым быы­һаа­тылар. Ол эми төһө сыанаҕа атыыласпыттарын миэхэ билигин даҕаны харыстаан, кэпсээбэттэр. Кэлин истибиппитинэн, харчытын эмп тэрилтэлэрэ төннөрөллөр үһү да, ол ыксалга дьонум чиэк ылар эҥин туһунан өйдөөбөтөхтөр. Оттон төһөлөөх дьон, ити эмп суох буолан, миэхэ эппиттэринии, “аналогтара туһалаабат буолан” уонна кинилэр тустарыгар кыһаллар, сүүрэр-көтөр дьоно суох буолан, суорума суолламмыттара буолуой?!

Сэтинньигэ мин бииргэ тө­рөө­бүт балтым хамсыктаан, балыыһаҕа киирэн түөрт эрэ хоммута. Баҕар, итинник эмп баарын эрдэ билбиппит буоллар, билигин тыыннаах буолуо этэ. Биир ай­махпыт, саастаах киһи, тыҥата 75% диэри сиэнэн, реа­нимацияҕа ыарахан туруктаах киирбитин, «быара-бүөрэ аккаастаан, бүтэн эрэр» диэбиттэрин иһин ити Актемраны суһаллык булларбыппыт. Билигин киһибит этэҥҥэ буолан эрэр.

Дьиҥинэн, көдьүүстээх эмп буоллаҕа, ыксаллаах кэмҥэ туһанарга, онон балыыһаҕа хаһан ба­ҕа­рар баар буолуохтааҕа эбитэ буолуо. Оттон биһиэхэ ыары­һахтарга “бэйэҕит булунуҥ” дииллэр. Ба­ҕар, сыаната ыарахан диэн ылымматтара буолуо балыыһалар эбэтэр хайдаҕа дуу? Оттон онно тоҕо эбии харчы көрүл­лүбэтэ эҥин буолуой?

* * *

Аны, хайаан даҕаны бу эмтэр көмөлөөхтөр диэн буолбатах эбит. Холобур, Людмила Л. маннык кэпсээтэ:

– Мин икки быраатым иккиэн хамсыктаабыттара. Онуоха Актемраны Москубаттан булан, эмтэтэ сатаабыппыт да, туһалаабатаҕа. Тулуйбатахтара, барбыттара... «Баҕар, сорохторго көмөлөспөтө буолуо дуу?» дии саныыбын. Сорохтор ИЛСИРА үчүгэй диэн хайгыыллар, билбэппин. Киһи-киһи атыннык ыалдьар, этин-сиинин туруга уратылаах, онон булгуччу ол эмп үчүгэй диэн буолбатах диибин.

Эмтиэкэҕэ суох

“Бу эмтэр ханна да суохтар” диэбиттэрин иһин, хантан булар-атыылаһар ту­һунан сурастыбыт. Хаҥалас олохтооҕо кэпсээтэ:

– Биһиги бу күннэргэ улаханнык ыксыы сырыттыбыт, аймахпыт хамсыктаан, ыарахан туруктаах балыыһаланна. Кини араас дьарҕа буолбут ыарыылардаах, ол иһин хамсык, вакциналаммытын үрдүнэн, ыараханнык киирдэ быһыылаах. Онуоха быраастар ИЛСИРА диэн эмп (Актемра аналога) наада дииллэр, ол оройуон инфекционкатыгар суох, онон “бэйэҕит булунуҥ” диэбиттэр. Аны Дьокуускай эмтиэкэтигэр ол эми олох суох диэбиттэрэ. Дьэ, хата, бу оптуорунньукка эрийэн, “Сахафармацияҕа” атыыга киирдэ” диэн биллэрдилэр. Атыылаһаары тиийбиппит, доҕоор, арай уочарат бөҕөтө, аны барыта саха дьоно тураахтыыллар уонна бары улуустарга атыылаһан, дьонноругар ыыталлар эбит. Бары “хайдах харайан ыытабыт” дэһэллэр. Тоҕо диэтэххэ, харайыыта эмиэ туспа усулуобуйаны эрэйэр – халадыынньыкка тутуохха-харайыахха наада.

Чааһынай биисинэс

Сорохтор, ык­саан, эмтиэ­кэҕэ хаһан аҕалал­ла­рын, атыыланарын күүппэккэ, бэйэлэрэ онтон-мантан ирдэ­һэн, сакаастаан булаллар эбит. Ол курдук, Валентина М., Дьокуускай олохтооҕо, бу курдук кэпсээтэ:

– Мин улууска олорор эдьиийим ыарыйда, манна куоракка реанимацияҕа аҕаллылар. Киниэхэ эмиэ ити эми наада диэбиттэригэр, Дьокуускайга суоҕун иһин, чааһынай дьонтон социальнай ситиминэн сакаастаан, үлэстибит. Антах олорор биир саха кыыһа дьарыктанар. Сакаастаатахха, сарсыныгар Москубаттан ыытабыт диир. Тымныыга тутан аҕалаллар, манна кыбартыыраттан баран ылар эбиккин. Онно эмиэ халадыынньыкка ууран тураллар. Киһи бөҕөтө кэлэн ылар эбит. Хайыахпытый, «тапталлаах киһибитин өлөр өлүүттэн быыһыыр туһугар харчыбытын кэрэйиэхпит дуо» диэн, аймахтар бары кыттыһан, харчы хомуйан ыллыбыт. Биир 400 мг Актемра сыаната – 90 тыһ. солк.

Баһырҕас сыанаҕа...

Валентина биэрбит нүөмэ­ринэн, бассаапка суруйан, били ИЛСИРА диэн эмп туһунан ыйыттым. Ону атыылааччы кыыс “эмп баар, сарсыныгар тута ыытабыт” диэтэ, арай сыаната сөхтөрдө. ИЛСИРА эмтиэкэҕэ “чэпчээбитэ” 66 тыһ. солк. эбит буоллаҕына, чааһынай атыылааччы букатын даҕаны, 168 тыһыынчаҕа атыылыыр эбит. “Тоҕо да ыараабытай, тоҕо маннык араастаһарый?” – диэбиппэр, “Москуба эмтиэкэтиттэн атыылаһабыт, ол сыанатыгар харайыытын, тиэйиитин эбэбит, онон итиччэ тахсар”, – диэн буолла. Бу ИЛСИРА диэн “аналог” буолан, ыарыыга 100% кө­мөлөһөрө саарбах, онон Актемраҕа тиийбэт эмп дииллэр эбит. Оттон Актемра сыаната төһө эбитий?

В. Семенова, эмчит идэлээх, кэпсиир: “Актемраны аймахпытыгар чааһынай атыылааччыттан сакаастаан ыллыбыт. Ону 90 тыһ. солк. диэтилэр. Ол өссө чэпчэки. Тоҕо диэтэххэ, Турцияттан аҕалыллыбыт “контрабанда табаара” быһыылаах, чиэк эҥин биэрбэттэр, туох да лиссиэнсийэ эҥин суох. Арассыыйаҕа оҥоһуллубут Актемра баар, ол 200 мг хаата – 125 тыһ. солк. Хата, онуоха чиэгин эҥин биэрэллэр, лиссиэнсийэлээх-тойдоох. Ол да иһин буолуо, дьон Арассыыйа киэнин ыла сатыыллар, үчүгэй диэн”, – диэн кэпсээтэ. Дьэ сүрдээх! Кини: “Мин үлэлээбэт биэнсийэлээхпин, ол да буоллар, иэскэ да киирэн туран, эми буллара сатаатыбыт. Аймахтар буолан, харчынан кыттыстыбыт, ким төһөнү биэрэринэн. Кэлин “страховой хампаанньалар эмп сыанатын төлүүллэр үһү” дииллэр, ону төлөттөрөн көрүөхпүт”, – диэтэ.

Эмп харчытын төннөрөллөр дуо?

Ол иһин, “кырдьык төлөттө­рүөххэ сөп дуо?” диэн билээри, Доруобуйа харыстабылын “Итии лииньийэтигэр” тахсан, ыйыталастыбыт. Миигин “бэйэҥ регистрациялаах хампаанньаҕыттан ыйыталаһарыҥ буоллар” диэн “Капитал” страховой хампаанньаны кытта холбоотулар. “Өскөтүн мин хамсыктаан баран, балыыһаҕа сытан, кинилэр анаабыт эмтэрэ балыыһаҕа суоҕун иһин, бэйэм атыылаһан эмтэммит буоллахпына, харчытын төлөттөрүөхпүн сөп дуо? Онно туох нааданый?” – диэн ыйыттым.

Онуоха “Страховой хампаанньа буолбатах, харчыны балыыһа төлүүр, эһиги кылаабынай быраас аатыгар сайабылыанньа киллэриэхтээххит. Ол эми эһиэхэ быраас анаабытын уонна чуолаан ол эминэн эмтэммиккит туһунан “выпискаҕыт” баар буолуохтаах. Ону таһынан, бэйэҕит атыыласпыккытын туоһулуур табаарынай чиэк, хаасса чиэгэ, ону кытта эмп сэртипикээтэ эмиэ баар буолуохтаахтар”, – диэн быһаарда. Оттон балыыһа ала-чуо харчыта суох буолан, ол эмэ суох буоллаҕа дии, ону хайдах төлүүрүй диэн киһи мунаарар. Аны “арай, чааһынай дьонтон атыылаһыллыбыт буол­лаҕына, хайдаҕый?” – диэн ыйы­тыыга өйдөнөр эппиэт эмиэ иһил­либэтэ.

Тоҕо манныгый?

Биллэр тойоттор-хотуттар, чунуобунньуктар фармация хампаанньаларын бас билиигэ өлүүлээхтэрин туһунан истэбит: бу үлүгэрдээх дохуоту киллэрэр салаа. Онон да буолуо, Арассыыйаҕа эмп оҥоһуутун чахчытын туһунан ким даҕаны тугу да билбэт да, эппэт да. Муҥур уһукка тиийбит, барар сирэ баҕана үүтэ, кэлэр сирэ кэлии үүтэ буолбут дьону быыһыах абыраллаах эмтэри оҥоруу ити курдук, чааһынай дьону байытар, хармааннарын халыҥатар биисинэскэ кубулуйбут, бэл, эмтиэкэҕэ тиэрдибэккэ атыылыыр “ханааллардаах”, сүүлүктэри байытар сааһыламмыт “мэхэньиисимнээх” ситим буолбут. Ону барытын ким көрүөхтээҕэ-истиэхтээҕэ, хонтуруоллуохтааҕа, уодьуган­ныахтааҕа биллибэт. Дьиҥинэн, бу биһиги эрэгийиэн эрэ кыһал­ҕата буолбатаҕа өйдөнөр: атыт­тарга даҕаны маннык бала­һыанньа буолуохтаах.

Госдума дьокутаата Ф.С. Тумусовка бу туһунан сурук ыыппытым, кини РФ доруобуйа харыстабылын миниистирэ М.А. Мурашко аатыгар дьокутаат ирдэбилин киллэрдим диэтэ. Дьэ, туох дииллэр эбит, көрүөхпүт. Саха сирэ Госдумаҕа хаһааҥҥытааҕар даҕаны элбэх дьокутааттанныбыт. Онон бу кыһалҕаны, атын эрэгийиэннэр дьокутааттарын кытта кыттыһан, быһаарарга холоноллоро буоллар! Тоҕо дьон иэдээниттэн кимнээх эрэ ас таһааран апчарыйыахтаахтарый?!

Нина ГЕРАСИМОВА.