Устудьуоннуур кэм биир кэрэ өйдөбүлэ, биллэн турар, истипиэндьийэ буолар. Истипиэндьийэ кэлэр күнэ олус үөрүүлээх, бэл, долгутуулаах курдук буолара. “Хайа, эйиэхэ биэрдилэр дуо?”, “Эн ыллыҥ дуо?” дэһэн, күнү супту истипиэндьийэ туһунан кэпсэтэн тахсарбыт. Кэлин карточка үөдүйэн, баҥкамаакка киэһэ хойукка диэри унньуктаах уһун уочаракка турарбыт.
Устудьуоннуур сылларбыт үтүө кэмнэрин ахта-саныы таарыйа хаһыаппыт эдэр ааҕааччылара маҥнайгы истипиэндьийэлэрин ахталлар. Төһөнү ылбыттарый? Онон тугу атыыласпыттарый?
Ая Иванова, эдэр ийэ, Амма Бөтүҥүттэн:
– Маҥнайгы истипиэндьийэм 1200 солк. дуу, 2100 солк. дуу этэ. Тоҕо эрэ “биир” уонна “икки” сыыппара баарын өйдүүбүн. Онтубунан дьоммор бэлэх ылбытым. Маҥнайгы истипиэндьийэни ылан олус үөрбүппүн өйдүүбүн. Үлэлээн ылбыт хамнаһым курдук санаабытым. Оччолорго элбэх баҕайы харчы курдуга. Сыана чэпчэки буолан эбитэ дуу, баһаам аһы атыылаһарбыт. Уопсайынан, истипиэндьийэм харчытыгар мэлдьи дьоммор куораттан кэһии ылан тиийэр этим. Таҥаска-сапка тиийэ.
***
Анжелика Романова, дьаһалта үлэһитэ, Боруулаах, Үөһээ Дьааҥы:
– 2006 с. күһүнүгэр тыа хаһаайыстыбатын техникумугар үөрэнэ киирбитим. Оччолорго харчы олох кэмчи этэ. Сибээс диэн суоҕа. Төрөппүттэрбититтэн ыйга биирдэ харчы кэлэрин олус күүтэрбит. Маҥнайгы истипиэндьийэбэр 384 солк. ылбытым. Олус элбэх харчы курдук санаабытым. Ахсынньы томороон тымныытыгар Дьокуускайга Чернышевскай уулуссатыгар баар уоптабай маҕаһыынтан хоско бииргэ үлэлиир кыргыттарбын кытта үөрэ-көтө барбыппыт... Кэлин бөлөхпөр ыстаарыста уонна туйгун үөрэҕим иһин истипиэндьийэм 1000 солк. диэри үрдээбитэ.
***
Александра Матвеева, учуутал идэлээх, Дьокуускай олохтооҕо:
– 2000 сыллаахха. Оччолорго сыана чэпчэки этэ. Истипиэндьийэни уу харчынан ылан ыстаарыста түҥэтэрэ. Уолаттарбытыттан үрдүкү куурустар истипиэндьийэлэрин былдьыы кэлэллэр этэ. Ол иһин хас да хоннорон баран биирдэ ылааччылар. Элбэх харчыны илдьэ сылдьар эппиэтинэһэ сүр этэ. Ол эрээри миигиттэн биирдэ даҕаны көрдөөбөтөхтөрө. Бииргэ үөрэнэр уолаттарым өрүү батыһар, харабыллыыр этилэр. Истипиэндьийэм маҥнай 600 солк. этэ. Онтон 900 солк. диэри үрдээбитэ. Маҥнайгы истипиэндьийэбинэн барытыгар кинигэ атыыласпытым. Преподавательбит Мария Дмитриевна Ноговицына “Бичиктэри” аҕалбыт этэ. КГФ-га, сэттис этээскэ. Иккис истипиэндьийэбинэн кыһыл көмүс сыапачыка ылыммытым. Билигин оннук мал бас быстар сыаната быһыылаах дии. Оччолорго устудьуоннар истипиэндьийэнэн аһаан-таҥнан олорор этибит. Дьоммут эмиэ көмөлөһөллөрө, сорох устудьуоннар үлэлиир этилэр. Миэхэ дьонум көмөлөһөр буоланнар, үлэлээбэтэҕим.
***
Мария Сметанина, хаһыат эйгэтин үлэһитэ, Кэбээйиттэн төрүттээх:
– 1995-1998 сс. сылларга истипиэндьийэ ыла сылдьыбытым. Маҥнайгы истипиэндьийэм, мин өйдүүрбүнэн, 50 солк. дуу, 150 солк. дуу этэ. Аска нэһиилэ тиийэрэ, ас эрэ атыылаһарбыт. Хас эрэ бырыһыана уопсай төлөбүрүгэр барара. Оччолорго уопсайга ыйга 50 солк. олордор быһыылаахтара.
***
Олеся Старостина, “Ленскэй оройуон” МТ дьаһалтатын сүрүн испэсэлииһэ, Ленскэй куоракка олорор:
– Биһиэхэ маҥнайгы истипиэндьийэбитин каартаҕа буолбакка, уу харчынан биэрбиттэрэ. Олус үөрбүппүн өйдүүбүн. “Үөрэтэллэр, өссө эбиитин харчы биэрэллэр эбит” дии санаабытым. 1800 солк. быһыылааҕа. Ол саҕана тыаттан саҥа кэлбит оҕоҕо сүрдээх элбэх харчы курдук этэ. Йогуртаах туорт атыыласпытым уонна туох эрэ таҥаһы ылыммытым. Устудьуоннуур сылларбар мэлдьи истипиэндьийэлээҕим. Үрдүкү куурустарга ол бэйэтэ хамнас курдуга. Инньэ гынан олус абырыыра.
***
Сахая Никонова, түмэл үлэһитэ, Чурапчыттан:
– Маҥнайгы истипиэндьийэм “улахан киһи” буолбутум туоһутун курдуга. Суумата 2500 солк. этэ. Ол харчыбынан Дьокуускайга баар “Маяк” атыы-эргиэн кииниттэн кыстыыр кууркабын ылыммытым. Чэпчэки да сыаналаах эбит, бу санаатахха. Өйдүү-саныы сылдьарга диэн атыыласпытым. Хара өҥнөөх, үөһээ өттүгэр түүлээх этэ. Икки сыл кэппитим. Мин кэннибиттэн балтыларым кэппиттэрэ. Онон маҥнайгы истипиэндьийэбинэн ылыммыт кууркам элбэх киһини тымныыттан харыстаабыта.
***
Ульяна Тагрова, эдэр үлэһит, Дьокуускайтан:
– 800 солк. быһыылаах этэ. “Алмазэргиэнбаан” карточкатыгар түспүтүн өйдүүбүн. Тугу атыыласпыппын бу диэн олох өйдөөбөт эбиппин. Арааһа, ас буолуо.
***
Клара Горохова, Дьааҥыттан төрүттээх, урбаанньыт:
– 2008 с. экэнэмиис идэтигэр, үрдүк үөрэххэ, бүддьүөт миэстэтигэр киирбитим. Маҥнайгы истипиэндьийэбитин арыый хойутатан алтынньы ыйга биэрбиттэрэ. Кыһыл көмүс биһилэххэ уруккуттан олус ымсыырар этим. Истипиэндьийэбин 2400 солк. ылаат, тута “Золотник” маҕаһыыҥҥа ойон тиийбитим. Синньигэс, дьоҕус соҕус эрээри, үс кыра фианит таастаах биһилэҕи талан ылбытым. Сыанатын үчүгэйдик өйдүүбүн: 2100 солк. этэ. Уонтан тахса сыллааҕыта көмүс чэпчэки да эбит. Аҕыйах хонуктааҕыта көмүс маҕаһыыныгар сылдьан көрбүтүм, оннук биһилэх 11 000 солк. атыылана турара. Үрдүкү кууруска үөрэнэ сырыттахпытына, ХИФУ-га “повышка” диэн ааттыыр истипиэндьийэбит баар буолбута. Мин онно хапсан, 3 дуу, 4 дуу ыйга 40-ча тыһ. солк. ыларым. Бэһис кууруска тахсан баран, “оннубун-тойбун буларбар харчы наада” диэммин мунньуммутум. Инньэ гынан үөрэхпин 80 000 солк. үптээх бүтэрбитим. Оччолорго ХИФУ-га үчүгэйдик үөрэнэр устудьуоннар бэйэтинэн хамнас саҕа истипиэндьийэлээх буолаллара. Билигин хайдаҕа эбитэ буолла?..
Арба, истипиэндьийэ чааһыгар биири кыайан өйдөөбөт этибит. Көннөрү истипиэндьийэттэн туйгун үөрэхтээх устудьуоннар киэннэрэ 100 солкуобайынан үрдүгэ. Баҕар, кэлин уларыйбыта буолуо.
***
Светлана Калинина, үс оҕолоох эдэр ийэ, Дьокуускай:
– 2007 с. балаҕан ыйын 25 күнүгэр күнүс 2 чаас саҕана маҥнайгы истипиэндьийэм түспүтэ. Күнүн-дьылын, бэл, чааһыгар тиийэ чуолкайдык өйдөөн хаалбыппын. Тоҕо диэ? Ити иннинээҕи күн төрөөбүт күммүн бэлиэтиэхтээх этим. Ас атыылаһыам диэн былааннаммытым да, хойутаан кэлбитэ. Соччо дэлэйэ суох астаах “устудьуон остуолун” тардыбытым. Хата, бэлэх бөҕөнү ылбытым. Сарсыныгар, истипиэндьийэ түспүтүн кэннэ, кыыһыран бараммын, уруккуттан ымсыыра көрөр путбуолкабын элээрдэн тиийэн атыыласпытым. Бэйи, тохтооҥ, боростуой путбуолка буолбатах, “Бенеттон” пиирмэ киэнэ этэ. Оччолорго олус аатыра сылдьыбыта. Истипиэндьийэбэр 2200 солк. түспүтэ. Баҕалаах таҥаспын 2099 солк. атыыласпытым. Ордубут мөһөөҕүнэн “Пятай” остолобуойга баран аһаабытым. Оччолорго мокоруон – 15 солк, чэй – 2 солк, “медовай” пирожнай 15 солк. этэ. Онон мөһөөххө талбыт аспын аһаан-сиэн, тотон тахсарым.
***
Афанасий Сивцев, урбаанньыт, Уус Алдантан төрүттээх:
– Маҥнайгы истипиэндьийэбин өйдөөн бөҕө буоллаҕа. 2003 с. орто үөрэх киэнэ 450-500 солк. быһыылааҕа. Истипиэндьийэбинэн таҥас даҕаны, ас даҕаны ылымматаҕым. Оччолорго ийэбит биһигини, түөрт оҕону, соҕотоҕун иитэрэ. Мин үөрэнэ кэлэрбэр: “Оҕом, үөрэхтээх киһи буол. Кытаатан үчүгэйдик үөрэн. Этэҥҥэ буоллаххына, балтыларгын, бырааккыҥ эн үөрэхтиэҥ”, – диэбитэ уонна уурунуу 8000 солк. миэхэ туттарбыта. Уопсайга киириэх иннинэ олорор дьиэбэр уонна таҥас-сап ылынарбар, аһыырбар туттар харчым этэ – ити. “Бэйэлэрэ төрүт харчыта суох хаалаахтаатылар” дии санаабыппын өйдүүбүн. Ийэбин олус аһыммытым. Ол иһин үөрдээри, маҥнайгы истипиэндьийэбинэн Кытай ырыынагыттан “Маме” диэн суруктаах чааскылаах ыстакааны атыыласпытым. Оччолорго суотабай төлөпүөн диэн суоҕа. Күһүн ас ыытарыгар сурук суруйан кыбыппыт этэ. “Оҕом, бэлэххин туттум. Олус үөрдүм. Ыскааппар көстүүлээх сиргэ уурдум. Кэлин үөрэхтээх киһи буоллаххына, “бу оҕом маҥнайгы истипиэндьийэтинэн атыыласпыт бэлэҕэ” диэн киэн тутта кэпсиэм. Кытаатан үөрэххин кичэй”, – диэн ис хоһооннооҕо. Кэлин ийэм ол бэлэхпин мэлдьи үтүө тылынан ахтара.
Оттон эн маҥнайгы истипиэндьийэҕин өйдүүгүн дуо?
Диана КЛЕПАНДИНА.
