Бу сайын, күһүөрү дьоммунуун отоннуу сылдьан Мэҥэ Хаҥалас улууһун Тыыллыма нэһилиэгэр Аһыкай сиригэр-уотугар сырыттым.
Манна алаас үрдүгэр улахан мэҥэ таас дьэндэйэр. Онно нууччалыы «Инородецъ Восточно-Кангаласскасского улуса, I Тыллыминского наслега – ВАСИЛИЙ СЕРГЪЕВИЧЪ НИКИФОРОВЪ скончался 25 января 1915 г. 71 ГОДА ОТЬ РОДУ» суруллан турар. Бу -- Манньыаттаах Уолун аҕатыгар анаммыт таас. Суруллубут суоруллубат. Бу, чахчы, дириҥ устуоруйалаах ытык сир.
Кини уола Гаврил Васильевич Никифоров – Манньыаттаах Уола, Илин Хаҥалас улууһугар аан бастаан дьадаҥы ыал оҕолоругар анаан оскуола арыйтарбыта. Учууталларынан бэйэтин оҕолоро: Елена, Аркадий, Надежда үлэлээбиттэрэ. Мантан куорсун анньынан олох аартыгар элбэх боростуой отчут-масчыт ыал оҕолоро көппүттэрэ.
Гаврил Васильевич бэйэтин кэмигэр суруйара: «Саха оҕолоругар оскуола тыын курдук наада. Норуот интэлигиэнсийэтин, үөрэҕириитин сүмэтэ мантан сайдан-үүнэн, чэчирээн тахсарын курдук...»
Дьокуускай куоракка кини анаабыт үрдүк истипиэндьийэтигэр тиксэр чиэскэ киирбиттэрэ, оччотооҕу кэмҥэ саха бастыҥ, чаҕылхай ыччаттара – Платон Слепцов-Ойуунускай, Максим Аммосов, Степан Аржаков, Исидор Барахов уо.д.а. https://kyym.ru/sonunnar/obshchestvo/8325-a-ykaj-mannyattaakh-uolun-t#.YbL_lkHKH24.whatsapp
Аллара алааска түһэбит. Баараҕай элбэх муннуктаах сахалыы балаҕан тутуута ыраахтан көстөр. – Оо, Манньыаттаах өтөҕө! Тыый! Илэ бэйэтинэн турар! Дьэ хайдах эбитий? Ис-иһиттэн киирэн дьэ көрүөм буоллаҕа. Киирэн истэххэ, аан айаҕар, ойоҕоско, истиэнэҕэ сурук – “Памятник архитектуры XIX в охраняется государством”.
Былыргылыы тирии бүрүөһүннээх ааны арыйан киирэбин. Санаабар, мусуой, сиэдэрэй оҥоһуулаах балаҕан дьиэҕэ киирэн эрэбин дии санаабытым баара...
Иһирдьэ күөдэл-таһаа. Сууллан эрэр балаҕан үрдэ, оҥойбут даҥ быыһынан сайыҥҥы күөх халлаан мэндээрэр... Ханна эрэ эркин хайаҕаһынан күн сардаҥата быылы быыһынан тыгар... Ол да буоллар уораҕай киэҥ да киэҥ! Онно-манна биллэрик ороннор кыстанан сыталлар. Ханан эрэ көмүлүөк оһох ураата халлааҥҥа харбаһар, төһө эмэ ханан эмэ урусхалланнар даҕаны. Үөһэнэн сүрдээх үчүгэй оһуор-мандар ойуулаах быһыы сиэдэрэй күрүө курдук көстөр. Хоһо, эчи, элбэҕиин! Ат сүүрдэр киэҥ уораҕайа. Манна төһөлөөх элбэх киһи олорбута буолла?! Хаһаайынныын, үлэһиттиин? Билбит суох. Төһөлөөх элбэх ырыаны, олоҥхону толорбуттара буолла алаас ааттаахтара, дойду сурахтаахтара? Ким да билбэт. Санаабар, бу самныбыт көмүлүөк оһох иннигэр аас маҥан баттахтаах саха оҕонньоро, ытык кырдьаҕас аргынньахтаан олорон, кыһыҥҥы уһун, тымныы киэһэҕэ бар дьонугар олоҥхолоон доллоһута олорорун көрөбүн. Көмүлүөк оһох сырдыга тулалыыр дьон сирэйдэригэр-харахтарыгар кытыаста оонньуур. Сотору-сотору олоҥхону сэҥээрэн дьон-сэргэ “Ноо!” диэн, тэптэрэн биэрэр саҥата иһиллэр. Ханна эрэ түгэх хоско эдэр ийэ утуйаары сытар оҕотугар саха остуоруйатын кэпсээн, кырачаанын минньигэс уутугар бигиир...
Харахпын арыйдым – аныгы үйэ. Кураанахсыйбыт балаҕан. Үөһээ оҥойбут аһаҕастан даҥ буора саккыраата, оол тойон өһүө таһырдьа быкпыт быыһыттан сылгы чыычааҕа үргэн көттө.
Хата, истиэнэҕэ араас сурук-бичик элбэх. Саас, кулун тутарга хаһыс эрэ кылаас оҕолоро манна кэлэн хаар түһэрдибит. 197... сыл. Күһүн, балаҕан ыйа СГУ ханнык эрэ устудьуон бөлөҕө манна быраактыкаҕа кэлэн өр сылларга өспөт-сүппэт автограбын хаалларан барбыт. Ама, бу дуо устуоруйа?
Хайдах эрэ эмиэ да долгуйан, эмиэ да хараастан, бу дьиҥ былыргы тыыннаах уораҕайтан тахсан барабын. Санаабар санныбар туох эрэ ыар сүгэһэр баттыыр курдук.
Маннык ааттаах-суоллаах дьиҥ былыргы архитектурнай пааматынньык бу курдук самнан турарын көрөн сүрдээҕин харааһынным. Сахалар биир баар-суох киэн туттар киһибит саарыммыт, чулуу мэссэнээппит – Гаврил Васильевич Никифоров Манньыаттаах Уолун төрөөбүт-үөскээбит, биһигин ыйаабыт олоҕо, Аһыкай сирэ, наһаа да быраҕыллан, санньыйан тураҕын!
Саха норуота улуу киһибит аата сөргүтүллүөн, сирэ-уота бу быраҕыллыбакка чөлүгэр түһэн, албан аата ааттаныан олус баҕарар. Киэн тутта кэрэ кэпсээн оҥосто. Ол аҥаардас Тыыллыма нэһилиэгин, Мэҥэ Хаҥалас улууһун эрэ бачыыма, эбээһинэһэ буолбатах. Норуотун иннигэр сүдү өҥөлөөх Манньыаттаах Уола Гаврил Васильевич Никифоров олорбут олоҕун, киинэ түспүт сирин сириэдитии – бу бүтүн саха норуотун ытык иэһэ.
Өрөспүүбүлүкэ салалтата бу култуурунай, норуоппут баай, дириҥ силистээх-мутуктаах архитектурнай пааматынньыгын сүрүн болҕомтоҕо ылан, өрө тардан, чөлүгэр түһэрэн, саҥалыы тыыннаан, реставрациялаан кэлэр көлүөнэлэргэ хаалларара буоллар ордук кэрэхсэбиллээх буолуо этэ.
Чаҕыл.
