Саха киинэтин төрүттэспит Геннадий Багынанов: "Элбэх көлөһүнүҥ түспүт үлэҥ табыллыыта тугунан да кэмнэммэт улуу дьол буолар"
- Олоҕун сыллара: 01.02.1964- 08.03.2023
- Подробности
СӨ култууратын туйгуна, РФ Кинематографиятын сойууһун чилиэнэ, Саха тыйаатырын артыыһа, элбэх киинэ режиссёра Геннадий Геннадьевич Багынанов уһун ыарахан ыарыыттан олохтон туораабыта бу ый 17 күнүгэр 40 хонуга туолар. Бииргэ үөрэммит доҕотторо, тыйаатыр, киинэ эйгэтигэр бииргэ үлэлээбит үөлээннээхтэрэ кини сырдык кэриэһигэр ахтан-санаан ааһаллар...
Геннадий Багынанов “Эрэдэһин” диэн киинэтигэр эппит санаалара
Санааларым... киһини кынаттыыр, киһини көлүйэр, киһиттэн арахпат олоҕурбут тус санааларым. Ардыгар уһун хараҥа түүннэргэ утуйбакка иһийэн олорон ааспыт олохпун анааран көрөбүн уонна бэйэбэр ыйытык бэринэбин. Этэргэ дылы, саастан сааска диэри айан эмиэ кылгас курдук, эмиэ даҕаны кэтэх көһүйэр кырамана...
Төрөппүттэрим Зоя Багынанова уонна Геннадий Сивцев кэтэһиилээх күндү оҕолоро, улахан тапталынан айыллыбыт уоллара бу Орто дойдуга сирдээҕи дьолу толору биллим дуу, суох дуу? Ол сирдээҕи дьол баар дуо? Бу сиргэ туһалааҕы оҥордум дуу, суох дуу?
Мин ийэлээх аҕам Щепкин аатынан үрдүкү театральнай училищеҕа иккис куурска үөрэнэ сылдьан олохторун холбообуттара. Бастакы оҕолоро табыллыбатах, онон мин бэрт күүтүүлээх, ийэбэр кэтэһиилээх оҕо төрөөбүппүн. 1964 сыл олунньу 1 күнэ күн сиригэр кэлбит бэлиэ күнүм. Оччолорго аҕам Былатыан Ойуунускай аатынан мусукаалынай-драматическай тыйаатырга үлэлии сылдьан бэйэтин күннүгэр бэлиэтэммит суруга билигин да баар.
Мин киһи хара буолан тахсыыбар сүҥкэн үтүөлээх ытык-мааны дьонум: эһэм Бүөтүр Николаевич, эбэм Мария Иннокентьевна Багынановтар уонна ииппит аҕам Федот Федотович Потапов уонна кини ийэтэ Өлөөнө эбээ буолаллар. Кинилэр үйэм тухары чуумпутук махтанар дьонум буолаллар...
Ньурбаттан дьонум Былатыан Ойуунскай аатынан мусукаалынай-драматическай тыйаатырга үлэлии кэлэллэригэр мин алта саастаах этим. Дьокуускайга эргэ хаарбах эрээри, кэҥэс мас дьиэни куортамнаһан, Максимов Баһылай оҕонньордооҕу кытта дьукаахтаспыппыт.
Ити кэмҥэ биһиги дьиэ кэргэн альбомугар “Места тут тихие” диэн уус-уран киинэ боруобатыгар аҕам лүөччүк таҥастаах түспүт Москубатааҕы хаартыската баара, мин ону мэлдьи көрөрүм уонна арааһы айан саныырым.
Абаҕа оскуолатын бүтэрэр сылбар Москубаҕа Щепкин училищетыгар иккис кууруска уолаттары эбии сүүмэрдээбиттэрэ, онно Слепцов Баасканы, Баснаев Петяны, Борисов Павелы уонна миигин ылбыттара.
Биһиги дьиэ кэргэн бары, Гераттан уонна Коляттан уратылар, тыйаатыр эйгэтин талбыппыт. Аҕабыт Федот Федотович Потапов 60 сааһын туоларыгар биир ыал оонньуур Жан-Батист Мольер “Мещанин во дворянстве” диэн айымньытыгар олоҕуран “Ааһар албын, көтөр көлдьүн” диэн кэмиэдийэни туруорбуппут.
“Артыыс үөрэҕин бүтэрдим, ол эрээри артыыс идэтинэн тиһэҕэр диэри үлэлиир кыахтаахпын дуу?” диэн санааттан өр эрэйдэммитим. Ити кэмҥэ саха киинэтин сайыннарар сыалаах-соруктаах “Север-фильм” диэн тэриллибитэ, онно көспүтүм.
90-с сылларга бэйэм өйдөһөр биир идэлээхтэрим Юрий Макаровы, Татьяна Дмитриеваны, Андрей Стручкову кытта “Сата” бэстибээлин төрүттээбиппит.
Дьылҕам быата миигин син биир Саха тыйаатырыгар тардан аҕала турара. Бу сырыыга артыыс буолбакка, испэктээкили муусуканан киэргэтиини салайааччы Владимир Пестряков ыҥырыытын ылынан звукооператорынан үлэлии киирбитим.
Айар үлэһиккэ уобараһы айарга хара маҥнайгыттан ылсан үлэлиир ордук, испэктээкили муусуканан киэргэтии эмиэ оннук. Режиссёру кытта бииргэ үлэлиир умсугутуулаах, биир тэтимҥэ киирэн, биир уххаҥҥа ылларан, биир салгынынан тыынан төрөппүт айымньыҥ олох атын тыыннаах буолар. Үгүс көлөһүнүҥ түспүт үлэҥ табыллыыта туһугар тугунан да кэмнэммэт улуу дьол буолар.
Ол курдук, Андрей Борисов “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан”, Сергей Потапов “Тыгын Дархан”, Лена Гримм “Хара кыталык” испэктээкиллэригэр айымньылаахтык үлэлэспитим диэн астына саныыбын.
“Тус олоххор тапталгар дьоллоох этиҥ дуо?” диэн ыйытыаххыт. Дьоллоохпун! Таптаан ылбыт кэргэммиттэн кыыс оҕолоохпун, Светлана диэн сиэннээхпин. Кыыһым Надежда кэргэнэ – драматург Степан Ефремов сиэнэ Максим Ефремов. Олох салҕанар...
Зоя Багынанова, ийэтэ:
– Гена алта саастааҕыттан Саха тыйаатырын сыанатыгар тахсыбыта. Аҕыйах тыллаах оруоллаах. Мас аты миинэн тахсаат, наһаа улаханнык “Үөрэниэхпин баҕарабын!” диир. Ону “Тоҕо наһаа улаханнык саҥараҕын?” диэтэххэ, “баҕар, саалаҕа дьүлэй киһи олороро буолуо, кини истиэ суоҕа” диирэ. Оччолорго биһиги Уус Алдантан сылдьар Ныттыйа Биэрэ диэн истибэт эмээхсиҥҥэ олорбуппут. Биэрэҕэ кэпсээбиппэр, “оҕом дьүлэй дьоҥҥо анаан саҥарар буоллаҕа дии” диэн, олус үөрбүтэ. Артыыс Лааһар Сергучев Хабырылла Дьөгүөрэби оонньуура, ардыгар Гена ыалдьан испэктээкилгэ кэлбэккэ хааллаҕына: “Оо дьэ, кини кэлбэтэҕинэ, куһаҕан баҕайы, чэ, буолар күнүгэр оҕоҕутун аҕалаарыҥ, кини наһаа сэргэхситэр”, – диэн көрдөһөр буолара.
Тыйаатыр оҕото буолан, артыыстары кытары бодоруһан, оннооҕор 60-чалаах артыыскалар олордохторуна “Кыргыттар, дорооболоруҥ” диэн баран, ааһа турааччы. Кыра сылдьан наһаа сытыы тыллаах-өстөөх этэ. Ол сылдьан алталааҕар, тыйаатырга режиссёр көмөлөһөөччүтэ Александра Серафимовна Большева “Кем ты станешь, когда вырастешь?” диэн ыйыппытыгар, “Я буду первым дрессировщиком в Якутии” диэн соһуппут. Оччолорго циркэ диэн өйдөбүл Саха сиригэр суох этэ...
Гена, ыарыыга бохсуллан сытан, Андрей Саввич Борисов “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан” киинэтигэр Островскай аатынан көрбөттөр бибилэтиэкэлэрин сэбиэдиссэйэ Лена Николаевна Находкина көрдөһүүтүнэн тифло-тылбаас оҥорбута. Итини сэргэ Николай Курилов түөрт хартыынатын эмиэ көрбөт дьон өйдүүллэрин курдук, тифло-тылбаас бэлэмнээбитэ.
Мария Николаева, СӨ норуодунай артыыската:
– 1963 сыл алтынньы 13 күнүгэр Москубаҕа Щепкин училищетыгар үөрэнэ сылдьаммыт, Зоялыын биир күн саахсаламмыппыт. Аны оччотооҕуга оҕоломмут киһини уопсайга киллэрбэт этилэр, ол иһин оҕолорбутун оҕо дьиэтигэр туттарбыппыт. Онно азиаттар төрдүөлэр этэ: биир бүрээт кыыһын оҕото, биир монгуол оҕото уонна икки саха – биһиги оҕолорбут. Арай биирдэ кэлбиппит, улахан баҕайы хааччахха оҕолорбут уочараттаан тураллар эбит. Ону биирдии-биирдии көтөҕөн ылан, суосканан аһаталлар. Уочаракка Гена бастаабыт уонна кими да чугаһаппат, кини кэнниттэн үс азиат эмиэ тураллар эбит. Көрөөччү эмээхсин хаһыытыыр: “Эти монголы нас объели”, – диэн.
Пётр Скрябин, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Нерюнгритааҕы куукула тыйаатырын дириэктэрэ уонна уус-уран салайааччыта:
– Тыаттан кэлбит оҕо саҥа артыыс үөрэҕэр киирэн үөрэнэ сылдьар диэтэххэ, Гена элбэҕи аахпыт, билиитэ-көрүүтэ үгүс этэ, миэхэ тыйаатыр туһунан саҥа өйдөбүлү биэрбитэ. Тыйаатыры иһиттэн билэр буолан, хайдаҕын, тугун билэрбэр, өйдүүрбэр улаханнык көмөлөспүтэ. Режиссёр буолар дьылҕабытыгар буолуо, көрсө түстүбүт даҕаны күннээҕини тумнан, кэпсэтиибит барыта аахпыт кинигэлэрбит, киинэлэр тустарынан буолара, испэктээкиллэри туруоруу өттүн көрөн ырытыһарбыт. Айар киһиэхэ сөптөөх суолу тайаныы диэн улахан суолталаах эбит. Гена ону ситиспит, тус суолун таба туппут киһи дии саныыбын.
Алексей Романов, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ:
– Сүрдээх ыарахан кэмнэр этилэр, тоҕо диэтэргит, ити кэмнэргэ Сэбиэскэй Сойуус ыһыллан, бүтүн судаарыстыба суох буолбут кэмэ этэ. Холобур, киинэҕэ даҕаны, атын да хайысхаларга улахан кириисис бара турара. Соҕуруу араас киинэ устуудьуйалара, киинэ тыйаатырдара сабылла турар кэмнэригэр аҕыйах киһи мустаммыт, Сахабыт сиригэр киностудия баар буолуохтаах диэн санааттан түмсэн, үлэлээн-хамсаан, туруорсан барбыппыт. Бастакы сылларбытыгар олох да хамнаһа суох үлэлиир этибит. Билигин ону эргитэ санааммын, бииргэ үлэлээбит дьонум хастыы да ыйынан хамнас ылбакка, Саха киинэтэ баар буоларын туһугар үлэлээбиттэрин сүрдээҕин сөҕөбүн-махтайабын.
Елизавета Потапова, СӨ үтүөлээх артыыската:
– “Төлөрүйүү” диэн бастакы киинэтин сюжетын Эллэйада номоҕуттан ылан уһулбута. Ньурба тыйаатырыгар үлэлии сырыттахпына, Чувашияҕа бэстибээлгэ барарбар Гена: “Арыый эрдэ кэлээр, тыла суох киинэҕэ уһуллаҕын”, – диэбитэ. Онуоха мин “оо, дьэ, ол хайдах тыла суох киинэҕэ уһуллабын?” диэн, тута Чарли Чаплины саныы түспүтүм. Онтон, дьэ, “Төлөрүйүү” сынаарыйын ааҕан, үлэбит саҕаламмыта. А.П. Николаев, бииргэ үөрэммит уолбут Петя Баснаев уонна мин, үһүө буолан киинэҕэ уһуллубуппут. Геннадий устар бөлөҕө үрдүк таһымнааҕа, холобура, гириими оҥорооччу Октя Потапова тустаах идэтин баһылаабыт этэ. Онно быраатым Генаны олус сөхпүтүм, кини бэйэтин тула талааннаах дьону түмэн салайарыттан, артыыстары кытары үлэлиириттэн, оруолларын сүнньүн сөпкө быһаарарыттан, үөрэтэриттэн бэйэбин кинитээҕэр балыс курдук санаммытым.
Петр Баснаев, СӨ норуодунай артыыһа:
– Гена Саха киинэтигэр суол тыырааччы буолар, оччолорго киинэни устар ыарахан этэ. Кэмигэр өйдөөбөтөхпүт да буолуо. Бириэмэ ааспытын кэннэ көрдөххө, сүрдээх улахан үлэ оҥоһуллубутун уонна тоҕо уһуллубутун, дьэ, өйдөөн эрэбит.
Анатолий Николаев, РФ үтүөлээх артыыһа, СӨ норуодунай артыыһа:
– Гена бастакы киинэлэригэр барытыгар миигин кытыннаран үлэлэппитэ. Кини саха профессиональнай киинэтэ сайдыытыгар, биир олугу түһэрбит кинорежиссёр буолар. Киинэ устарыгар сынаарыйын үксүн бэйэтэ суруйара, бэйэтэ эпэрээтэрдиирэ, туруорааччы режиссёр эмиэ бэйэтэ буолара. Гена киинэлэрин хайа баҕар бэстибээлгэ кыбыстыбакка ыытыахха сөп. Тыйаатыр айылгытын оҕо эрдэҕиттэн билбит буолан, Гена киинэ уонна тыйаатыр эйгэтигэр дириҥник хорутан үлэлээбитэ, өссө даҕаны айыа-тутуо хааллаҕа...
Ефим Степанов, РФ үтүөлээх артыыһа, СӨ норуодунай артыыһа:
– Гена бэйэтэ артыыс буолан, сыана быраабылатын үчүгэйдик билэрэ, биһигини кытта оруолбут ис туругар киирэргэ үлэлэһэрэ. Билигин даҕаны кини режиссёрдуур хаачыстыбатын ахтабын. Кэнники артыыһы улаханнык мускуйбакка, судургутук үлэлиир буоллулар. Гена режиссёрдууругар худуоһунньук да быһыытынан көстүүмү талсан, барытыгар дэгиттэр этэ.
Надежда Павлова, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ:
– Гена Амма Абаҕатыгар эбээ Өлөөнөҕө олорон орто оскуоланы бүтэрбитэ. Аҕабыт кэриэһигэр “Биһирэм” диэн киинэтин Абаҕаҕа устубуппут. Киинэҕэ дьиэ кэргэммит бары кэриэтэ оонньообуппут. Абаҕа дьаһалтата, олохтоохторо, бииргэ үөрэммиттэрэ аҕабытын ытыктыыр буолан, 1996 сыл экэниэмикэ кириисиһэ тыҥаан турар ыарахан кэмигэр биир ый устата 20-чэ киһини олордон өйөөбүттэрэ.
Абаҕа орто оскуолатын бииргэ үөрэнэн бүтэрбит выпускниктара:
– Бииргэ үөрэммит үөлээннээхпит Геннадий Багынанов уһун ыарахан ыарыыттан олохтон барбытынан, тапталлаах ийэтэ, Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын артыыската, П.А. Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Зоя Петровна Багынановаҕа, бары аймахтарыгар, чугас дьонугар дириҥ кутурҕаммытын тиэрдэбит. Геналыын оҕо эрдэхпитинэ кыра да кэмҥэ алтыстарбыт, холку майгылаах, ыраас дууһалаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө сыһыаннаах киһинэн өйдөөн хаалыахпыт. Кэлин улахан айымньылаах үлэһит бэрдэ буолан Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, РФ Кинематографиятын сойууһун чилиэнэ, Саха тыйаатырын артыыһа, режиссёра буола үүммүтүнэн киэн туттар этибит. Биһигини кытта сибээһин быспакка алтыһарбыт, кэлин ыалдьа да сытан, үөрэммит оскуолатын умнубатын туоһута 15 туомнаах "Сахалыы быһаарыылаах тылдьытын" бэлэх ууммута буолар.
Быдан дьылларга быраһаай, өйдүү-саныы сылдьыахпыт.
Оҕом Геннадий суох буолбутугар кутурҕаннарын биллэрбит СӨ Ил Түмэнин бэрэссэдээтэлин 1-кы солбуйааччыта Александр Николаевич Жирковка, доҕотторбор, үөлээннээхтэрбэр, аймахтарбар, тэрилтэм салайааччыларыгар дириҥник махтанабын. Оҕом киинэлэрин дьон көрөрүн тухары кини сырдык аата ааттана туруоҕа.
Олоҕуҥ устатыгар миигин хомоппут аньыыҥ-хараҥ суоҕа, ыалдьа да сытан хаһан даҕаны кэп туонан миигин харааһыннарбатаҕыҥ.
Оокком барахсан, быдан дьылларга быраһаай...
Ийэтэ Зоя Багынанова.