Кинини санаатахпытына, сүрэхпит сылааһынан туолар

Олоҕун сыллара: 11.11.1952 - 21.06.2022

Подробности

Биһиги аҕабыт, Василий Хрисанфович Кашкин, тыыннааҕа эбитэ буоллар, бу дьыл сэтинньи 11 күнүгэр 71 сааһын туолуох этэ. Ону баара кини бу күн сиригэр баара-суоҕа үйэ аҥаара эрэ олорон ааспыта...

Ол эрээри кылгас олоҕор кини дойдутугар, өрөспүүбүлүкэтигэр, дьонугар-сэргэтигэр оҥорбут үтүөтэ-өҥөтө элбэҕин дьон-сэргэ билиҥҥэ диэри сылаас тылынан истиҥник ахтара-махтанара туоһулуур. Кэнчээри ыччата ону истэн үөрэбит уонна аҕабыт сырдык аатыгар сүгүрүйэбит, кининэн киэн туттабыт, холобур оҥостобут.

Тапталлаах аҕабытын санаабатах күммүт диэн суох. Кини эдэр сааһыттан салайар үлэ эппиэтинэстээх эргимтэтигэр эрилиннэр да, дьиэ кэргэнин иккис былааҥҥа хаһан да хаалларбатаҕа, оннооҕор ыраах командировкаҕа бардаҕына, булгуччу эрийэн, туох-хайдах олорорбутун ыйыталаһара, күннээҕи сонуммутун сураһара. Төннөн кэлэригэр, ахса аайыбытыгар кэһиилээх буолара.

Дьоҥҥо итинник болҕомтолоох уонна кыһамньылаах буолуу кини оҕо сааһыттан иҥэриллибит үчүгэй хаачыстыбата буолар. Аҕата Хрисанф Иванович Кашкин уос номоҕор киирбит туруу үлэһит киһи этэ. Ханнык да ыарахан үлэттэн саллыбакка, аҥаар кырыытыттан барытын ылсан, дьүккүөрдээхтик оҥорон-толорон иһэр үтүө өрүтү уола Баһылай киниттэн утумнаабыт. Оттон ийэтиттэн, сайаҕас санаалаах Мотрена Михайловнаттан, киэҥ-куоҥ, холку буолууну удьуордаабыт.

Чахчы да, аҕабыт кыра аайыттан самныбат киэҥ көҕүстээҕэ. Оннук холку буолан, араас кыһалҕаланы тулуйан, тыҥааһыннаах түгэннэри уйан,  иннин эрэ диэки эрэллээхтик хардыылаан, хонуу бирэгэдьиириттэн сыыйа үрдээн, кэлин улуус баһылыгар тиийэ үүммүтэ.

Кини оскуоланы бүтэрэн баран, хомсомуол ыйыытынан, бастаан П.Алексеев аатынан сопхуоска үлэлээбитэ, онтон Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллан, Монголияҕа сулууспалаабыта. Ытык иэһин төлөөбүт уол, идэ ылаары, Өлүөхүмэҕэ механизация уонна электрификация техникумугар уһуйуллубута.

Үлэҕэ анаммыт олоҕун улахан киэҥ суола, уобарастаан эттэххэ, сыһыы-толоон ыллыгыттан тыргыллыбыта. Ол курдук, хонуу биригэдьииринэн үлэлии сылдьар эдэр исписэлииһи тэрийэр, салайар дьоҕурдааҕын бэлиэтии көрөннөр, Игидэй нэһилиэгин сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн, онтон салгыы Хара Алдаҥҥа управляющайынан, ол кэннэ П.Алексеев аатынан сопхуос рабочкомунан аныыллар. Салайааччы быһыытынан сатабыллааҕын көрдөрбүт Василий Хрисанфовиһы 1984 сыллаахха аны Алексеевскай оройуон потребительскай уопсастыбатын бэрэссэдээтэлинэн талаллар. Бу тэрилтэ киниэхэ идэтийии оскуолатынан буолбута: матырыйаалынай-тиэхиньиичэскэй тирэҕи бөҕөргөтүү, булуу-талыы, суохтан баары оҥоруу, атыы-тутуу, эргитии курдук тобуллаҕас толкуйу, сатаан кэпсэтиини, булугас-талыгас, туруорсуулаах буолууну эрэйэр сатабыллары толору баһылаан, хаһаайыстыбанньык бастыҥа буола уопутурбута. Кэлин онтуката “Холбоһу” саҥалыы сөргүтэригэр улаханнык көмөлөспүтэ.

Эргиэҥҥэ үлэлиир кэмигэр кини, тыа сирин туругурдар соруктаах киһи сиэринэн, СГУ тыа хаһаайыстыбатын факультетыгар туттарсан киирэн,  зооинженер салаатын бүтэрэр. Онон 1988 сыллаахха анал исписэлииһи оройуон агропромышленнай холбоһугун бэрэссэдээтэлинэн аныыллар. Итини тэҥинэн Василий Хрисанфович оройуон дьокутааттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан, онтон эһиилигэр Сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн талыллар. Бу түгэнтэн ыла кини улуус уруулун ыһыктыбакка бигэтик тутар. Ол курдук, 1993 сыллаахха СӨ Бэрэсидьиэнин ыйааҕынан  В.Х. Кашкин Таатта улууһун баһылыгынан ананар уонна 1998 сылга диэри төрөөбүт дойдутун туһугар таһаарыылаахтык үлэлиир.

Кини экэниэмикэ дойду үрдүнэн саамай сатарыйбыт урусхаллаах 90-с сылларын кырыымчык биэс сылыгар улууһу салайбыта. Бары өйдүүргүт буолуо, ити кэмҥэ хамнас ыйы ыйдаан кэлбэтин, судаарыстыбаттан туох да улахан өйөбүл суоҕун, барытыгар ыһыллыы-тоҕуллуу, ырыынак ытарчатыгар ытыттарыы ыарахан кэмэ бүрүүкээбитин. Оннук уустук балаһыанньаҕа хаһан да санаатын түһэрбэт аҕабыт барахсан, Тааттатын хас биирдии дьонун санаан туран, эргиэҥҥэ үлэлээбит сатабылларын туһанан, хаһаайыстыбаннай толкуйунан салайтаран, мындырдык быһаарынан, нэһилиэнньэ этэҥҥэ буолуутун хааччыйбыта диэн билигин хас да сыллар ааспытын кэннэ эрэллээхтик этэбит.

Василий Хрисанфович баһылыктаан олорбут “пятилеткатын” кэмигэр үөрэҕирии уонна доруобуйа харыстабылын салааларыгар саҥа эбийиэктэр дьэндэйбиттэрэ. Холобура, өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастакынан аныгылыы тииптээх, 844 миэстэлээх таас оскуола Ытык Күөлгэ аанын арыйбыта. Аны туран, типографияны саҥардан, “Таатта” хаһыат эмиэ биир бастакынан офсетнай бэчээккэ көспүтэ. Гааһы баллонунан туһаныы, АТС электроннай көрүҥҥэ көһөрүү, тиис протеһын кытта оҥорор стоматологическай клиниканы арыйыы, кырдьаҕастарга-кыамматтарга интэринээти тэрийии уо.д.а. сонун саҕалааһын – бу барыта кини салалтатынан Тааттаҕа киирбитэ. Таатта ыччатын үөрэхтээх оҥороору, каадыры бэлэмнээһиҥҥэ уонна аттаран туруорууга департамены кытта ыкса ситимнээхтик үлэлэспитин оччотооҕу дириэктэр Матвей Мучин өрүү хайҕаан бэлиэтиир. Таатта историятын чахчытын бигэргэтиигэ, кырдьыгын таһаарыыга аҕабыт эмиэ сүҥкэн кылааттаах.

Аҕабыт хаһан да ыалдьарын эппэтэ, бүтэһик эпэрээссийэтигэр киириэр диэри наар үлэтин ыйыта сыппыта. Ийэбит Мария Ивановналыын бииргэ оскуолаҕа үөрэниэхтэриттэн ыла арахсыспат аргыстар этилэрэ. Киҥир-хаҥыр саҥарсыбыттарын да өйдөөбөппүт. Өскөтүн аҕабытын дьон көстүүмнээх, хаалтыстаах сылдьарын харахтарыгар оҥорон көрөр эбит буоллахтарына, биһиги кинини баартыктаах ас астыы турарын, оҕолору кытта оонньуурун, дьиэни-уоту хомуйарын өйдөөн, сүрэхпит сылааһынан туолар. Ол кини ийэбит дьиэтээҕи түбүгүн чэпчэтээри, үлэтиттэн быыс булан, төһө кыалларынан көмөлөһө сатыыра.

Аҕабыт сыралаах үлэтэ кэмигэр сыаналанан, Таатта улууһун Бочуоттаах гражданина, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ буолбута. Ити наҕараадаларынааҕар кини доҕотторун, чугас дьонун ытыктабыллаах сыһыаннарын үрдүктүк тутара. Кинини, чахчы, доҕотторо-атастара олус убаастыылларын ыалдьа сытар ыарахан кэмигэр билбиппит. Москубанан сүүрэн-көтөн, кэпсэтэн, эмп-томп булан кыһалла сатаабыттара даҕаны, Дьылҕа Хаан ыйааҕын кыайбыт суох, өлөр ыарыы ноорунан киирэн, чэгиэн бэйэтин алларытан, 50 сааһын туола да илигинэ, 2002 сыл бэс ыйын 21 күнүгэр, саха дьоно ыһыах ыһар саамай уһун күннэригэр, биһиги аҕабытын  анараа дойдуга илдьибитэ.

Кини барбыта өйүгэр киирбэккэ эрэ, икки нэдиэлэ өйө суох сытан. Ол эрээри тиһэх этиитигэр тугу этиэхтээҕин биһиги бигэ билэрбит: “Бэйэҕитин харыстаныҥ, хардарыта көмөлөһөн, иллээхтик олоруҥ. Үлэни өрө тутуҥ, доруобуйаҕытын көрүнүҥ. Дойдугутугар, дьоҥҥутугар, норуоккутугар туһа дьон буолуҥ”, - диэн. Кини тыл таһааран эппэтэх, ол эрээри иитиитинэн иҥэрбит  кэс тылын толорон, билигин оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ бары үлэни өрө тутан, дьоһуннук олоробут.