Сүгүрүйэбит үтүө ааккар, тапталлаах аҕабыт...

Олоҕун сыллара: 01.11.1947-07.05.2024

Подробности

Күндү, тапталлаах кэргэним, убаастыыр аҕабыт, эһэбит, хос эһэбит ФЕДОРОВ ВАЛЕРИЙ ДМИТРИЕВИЧ Орто дойду олоҕуттан туораабыта бу дьыл бэс ыйын 15 күнүгэр 40 хонуга туолар.

Федоров Валерий Дмитриевич Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Арассыыйа Федерациятын уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, Арассыыйа бэрэсидьиэнин гранын хаһаайына, СӨ “Учууталлар учууталлара”, “Учительская слава” бэлиэ хаһаайыннара, нуучча дуобатыгар ССРС успуордун маастара, “Успуорт сайдыытыгар үтүөлэрин иһин” бочуоттаах бэлиэ хаһаайына. Педагогическай династия бас-көс киһитэ. Бордоҥ, Тэҥкэ нэһилиэктэрин бочуоттаах олохтооҕо.

Валерий Дмитриевич 1947 сыл сэтинньи 1 күнүгэр Сунтаар оройуонун Тэҥкэ бөһүөлэгэр төрөөбүтэ. Аҕата Дмитрий Спиридонович Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала быстах ыарыыттан 1960 сыллаахха эмискэ ыалдьан күн сириттэн күрэммитэ. Онон бастакы оҕо буолан, ийэтигэр күүс-көмө буолбута. Ийэтэ Акулина Иннокентьевна (Өкүүсэ) 1963 сыллаахха Бордоҥҥо оҕолорунуун көһөн киирбиттэрэ. Бордоҥҥо Акулина Иннокентьевна дьыссаакка, интэринээккэ, балыыһаҕа пуобарынан үлэлиирэ. Аҕабыт бастаан Бордоҥ 8 кылаастаах оскуолатыгар үөрэммитэ, ол кэнниттэн салгыы Тойбохой орто оскуолатын бүтэрэн баран, икки сыл сопхуоска үлэлээбитэ. Саха судаарыстыбаннай университетын бүтэрэн, Бордоҥ оскуолатын дириэктэрэ Василий Никитич ыҥырыытынан 1973 сыллаахха үөрэммит оскуолатыгар математика учууталынан үлэтин саҕалаабыта.

Ол кэмҥэ биридимиэтинэн кэбиниэти тэрийии инники күөҥҥэ турара, учууталлары кытары улахан истиэнэ-ыскааптары оҥорбуттара, оскуола иһин барытын үчүгэй матырыйаалынан бүрүйбүттэрэ, кэбиниэккэ аһыллар, иһигэр экирээннээх дуоска оҥорбуттара, араас ТСО-лары туттан барбыттара, лингафоннай кэбиниэт таҥмыттара, киинэ көрдөрөр аппараат туруорбуттара уонна уруоктарга туһанан барбыттара. Василий Никитич хаартыскаҕа түһэрэрин хайгыы көрөн, оскуолаҕа сүрүн ботуогурап буолбута, өссө киинэҕэ устарын сөбүлүүрэ, онтун билигин устуоруйа буолан, ютубка угуллан, норуот сэргээн көрөр, уруккуну көрөн астынар.

Бастаан үлэлиир сылларыгар дуобат оонньуута көхтөөхтүк ыытыллара. Оҕолоро хамаанданан, биирдиилээн күрэххэ бириистээх миэстэни ылаллара. Бэйэтин кыра эрдэҕиттэн дуобакка аҕата ийэтэ уһуйбуттара. Дьокуускайга устудьуоннуу сырыттаҕына, Саввинов Николай Николаевич эрчийбитэ. Аҕабыт дуобат күрэҕэр кыттан ситиһиитэ элбэх. Ол курдук, 1980 с. нуучча дуобатыгар ССРС успуордун маастара буолбута. 1979 с. Саха сирин “Урожай” ДСО-гар иккис миэстэ буолбута. 1982 с. Саха сирин боропсойуустарын хамаанданан күрэҕэр үһүс дуоскаҕа бастаабыта. Нэһилиэк, улуус, өрөспүүбүлүкэ чиэһин көмүскүүрэ, хамаанданан өрүү бириистээх миэстэҕэ тахсааччылар. 1982 с. Саха АССР норуоттарын IX спартакиадатыгар бастакы дуоскаҕа бастаабыта, онон өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ буолбута.

Кылаас салайааччытынан хас да кылааска үлэлээбитэ, ол эрээри саабыс, боропсойуус салайааччыта буолан, 1982 с. эрэ биир онус кылааһы бүтэртэрбитэ. Оскуолаҕа туризм уһулуччу сайдар кэмигэр, кылааһын оҕолорун кытта онно бэлэмнэнэн кыттар этилэр, үс иһигэр киирэн үөрэллэрэ. үөрэнээччилэрэ быр бааччы олороллорун, үлэлээн-хамсаан ситиһиилэнэллэрин көрөн астынара.

Үөрэх эйгэтигэр информатика биридимиэтэ баар буолбута, кини 1987 сылтан ИПКРО-ҕа Иван Михайлович Прохоров салалтатынан үөрэнэн, информатика учуутала буолбута. “УКНЦ” кылаас туруоран, оҕолорун үөрэтэн барбыта. Улууска үлэтин уопутун тарҕатар сэминээрдэри ыытара.

1999 с. саҥа “Пентиум” көмпүүтэрдэри дириэктэр Иван Васильевич булан кэбиниэккэ туруортарбытыттан аҕабыт үлэтэ саҥалыы саҕаламмыта. Оскуола саайтын уонна оскуола иһинээҕи “Школьный сервер” диэни оҥорбута. Интэриниэт бытаан буолан, наадалаах матырыйаалы эрдэ онно хачайдаан угара. Өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастакынан оҕо билиитин бэрэбиэркэлиир тургутуктары оҥорон укпута, ол үөрэххэ наһаа туһалаабыта. 2002 сылтан информатизацияҕа аналлаах НПК-ҕа ситиһиилээхтик кыттан барбыттара.

Аҕабыт убайа Николай Васильевич Николаев РСФСР сибээhин үтүөлээх үлэһитэ, 1993 сылтан 2007 сылга диэри "Сахателеком" судаарыстыбаннай тэрилтэ уонна ААУо генеральнай дириэктэринэн улэлиир кэмигэр биhиги өрөспүүбүлүкэбитигэр цифровой төлөпүөн, дааннайдары ыытар ситим “Сахател”, Интэриниэт күүскэ сайдыбыттара. Ол курдук, VSAT уонна Сарда спутниковай ситимнэринэн үгүс бөhүөлэк, тэрилтэ Интэриниэккэ холбоммута. Ол иhигэр Бордоҥ орто оскуолата "үөрэхтээһин" национальнай бырайыагынан VSAT нөҥүө 2005 сылга түргэн Интэриниэккэ холбоммута. Оскуола тургэн Интэриниэккэ холбонуута информатикаҕа оҕолор билии ылалларыгар аҕабыт учуутал быһыытынан сайдарыгар аһара улаханнык көмөлөспүтэ.

Биир кэлим эксээмэҥҥэ сүрүн болҕомтотун уурбута. Информатиканы талбыт үөрэнээччилэри кытта хас биирдии тиэмэни үчүгэйдик биллиннэр диэн, араас садаачаны интэриниэттэн булан дьарыгырбыта, ылбыт билиилэрин тургутук толорторон бэрэбиэркэлиирэ, инньэ гынан эксээмэҥҥэ бэлэмнээх буолаллара. Бары “4” уонна “5” сыанаҕа туттараллара. үрдүк бааллаахтар 80-тан тахса баалы ылаллара.

Оҕо интэриэһин тардаары уонна билиитин хаҥатаары араас куонкуруска, НПК-ҕа уонна олимпиадаларга кыттан барбыттара, элбэх дьарык, үлэ кэнниттэн ситиһиилэр кэлэн барбыттара. Бүтүн Арассыыйатаҕы информатизация кэнсиэпсийэтигэр олоҕуран, орто оскуолаҕа сөптөөх информатикаҕа уонна информационнай технологияҕа анаммыт бырагырааматын ФГҮөС ирдэбиллэригэр, информатика уонна ИКТ уопсай үөрэхтээһинин барыллаан бырагырааматыгар тирэҕирэн оҥорбута. үөрэх түмүгүнэн “ЭВМ эпэрээтэрэ” диэн дастабырыанньа бэриллэр, элбэх үөрэнээччи онно үөрэнэн элбэҕи билбитэ, сатаабыта. 2001с. Арассыыйа атырдьах ыйынааҕы педсоветыгар “Авторский программно-методический комплекс – национальное достояние России” сиэксийэҕэ кыттан, ааптырыскай үлэтин көрдөрөн, биһирэнэн, дьупулуом ылан турар. Үөрэтэр-биллэрэр хайысхалаах WEB саайтар өрөспүүбүлүкэтээҕи бастакы күрэхтэригэр Бордоҥ оскуолата “үөрэтэр ис хоһоонноох бастыҥ саайт-бырайыак” анал аатынан бэлиэтэммитэ. 2005 с. учууталлар 11 сийиэстэригэр Елена Петровналыын кыттыбыттара. Бэйэлэрин үлэлэринэн “Образование для всех: гарантия прав и свобод” диэн быыстапкаҕа “Использование информационно-коммуникационных технологий в учебном процессе и воспитательной работе школы” номинацияҕа лауреат буолан, үөрэн-көтөн кэлбиттэрэ. 2005 с. информатика учууталларыгар куйаар ситимин нөҥүө ыытыллыбыт олимпиадаҕа бастаабыта. 2008 сыллаахха Намҥа ыытыллыбыт НПК-ҕа Бордоҥ орто оскуолата “Лидер информатизации системы общего образования РС (Я)” анал аат хаһаайына буолбута, 2009 сылга оскуола Үөрэҕи сайыннарар уонна идэни үрдэтэр институт ресурснай киинэ буолбута.

Үөрэнээччилэр элбэх чиҥ билиини ыллыннар диэн, элбэх элэктэриэн учуобунньугу, садаача босуобуйатын уонна тургутуктары оҥорбута, олортон Арассыыйаҕа, Саха сиригэр хас да ааптарыскай үлэтэ бигэргэммитэ, тарҕатыллыбыта. Өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллыбыт күрэххэ “Интерактивная доска инструмент для дистанционного обучения по Интернету” ааптарыскай үлэтэ I истиэпэннээх дьупулуомунан бэлиэтэммитэ.

2014 сыл биһиги аймахха үөрүүлээх сонуну аҕалбыта, үөрэх-иитии эйгэтигэр өр сыллаах таһаарыылаах үлэбитин учуоттаан Федоровтар диэн учууталлар династиялара буолбуппут. Кини аҕата Федоров Дмитрий Спиридонович Тэҥкэ алын оскуолатыгар сэбиэдиссэйинэн үрдүк таһаарыылаахтык 1960 сылга дылы үлэлээбитэ. Оҕо барыта сөбүлүүр, Тэҥкэ олохтоохторо наһаа убаастыыр учууталлара этэ. Билигин үлэлии турар оскуоланы туттарбыта. Уопсай педагогическай ыстааспыт – 273 сыл.

Валерий Дмитриевич, учуутал идэтин уһулуччу билэн, мэтиэдьикэтин толору баһылаабыт баһаам уопутун бэрсэн, кэлэр көлүөнэ учууталларга сүбэ-ама буолан үөрэтэ-такайа сылдьыбыта. Тус биридимиэтин эҥкилэ суох билэр, сонунтан сонун, саҥаттан саҥа ньыманы баһылаан үөрэнээччилэргэ тиэрдэр ураты талааннаах этэ. Оскуола, нэһилиэк уопсастыбаннай олоҕор дириҥ ис хоһоонноох, көхтөөх, таһаарыылаах үлэтинэн киэҥник биллэр. Ылыннарыылаах тыла-өһө үөрэнээччилэргэ, учууталларга тиийэн үтүө түмүктээх буолбута үгүс. Оҕону, учууталы наука эйгэтигэр сыһыаран элбэх научнай-практическай кэмпириэнсийэлэргэ кытыннаран ситиһиитэ үгүс. Оҕону үөрэтии-иитии хайысхатыгар учууталы, төрөппүтү кытта ыкса ситимнээхтик үлэлэһэрэ, инники кэскилбит, кэлэр көлүөнэ ыччаппыт чулуу дьон, киһилии киһи, сайдыылаах дьон буолалларыгар тус кыһамньыта, кылаата элбэх.

Аҕабыт нэһилиэк устуоруйатын Интэриниэт ситимигэр киллэрэн, элбэх киһиэхэ видео-матырыйааллары оҥорон дьон үөрүүтэ муҥура суох. Бөһүөлэк дьонун-сэргэтин үйэтитэр, үйэлэргэ хаалларар сүҥкэн үлэни оҥорон хаалларда.

Сайын аайы аҕабыт тэпилииссэтин, буолатын көрөн, араас элбэх оҕуруот аһын үүннэрэрин сөбүлүүрэ. Күөлгэ собоҕо илим түһэрэн балыктыыра. Эдэригэр оҕолорун, аймахтарын кытта элбэхтик оттуурбут. Тэҥкэҕэ биир сайын “Буревестник” үлэ-сынньалаҥ лааҕырын салайан үлэлэппитин оҕолор сылаастык ахталлар.

Сиргэ кэлбит аналын толорон Валерий Дмитриевич кэргэнэ Елена Петровналыын 53 сыл устата дьоллоохтук олорон, түөрт оҕону төрөтөн, иитэн, улаатыннартаан, үөрэхтэтэлээн, сиэн, хос сиэннэнэр үөрүүтүн билбитэ.

Аҕабыт киэҥ дууһалаах, ыраас санаалаах, амарах киһи этэ. Биһигини, оҕолорун, киһи буоларга, суобастаахтык олорорго, өбүгэлэргэ махталлаах буоларга, сиэри-туому тутуһарга үөрэппитэ.

Федоровтар удьуордарын устуоруйатын бэркэ сааһылаан, кинигэ таһааран, төрүччэлэрин оҥорон куйаар ситимигэр хааллларбытыгар махталбыт муҥура суох.          Аҕабыт көҕүлээһининэн аймахтар буолан төрөөбүт дойдутун оскуолатыгар эһэбит Дмитрий Спиридонович аатын үйэтитэн Тэҥкэ администрациятын көмөтүнэн бүүс-пааматынньык туруорбуппут. Тэҥкэ устуоруйатын, биллэр-көстөр дьоннорун, аҕа уустарын, бэтэрээннэрин үйэтитиигэ нэһилиэк баһылыга Светлана Николаевналыын аныгылыы кинигэ “Төрүт дойдубут – Тэҥкэ" тахсарыгар улаханнык үлэлэспитэ.

Валерий Дмитриевич информационнай технологияны, куйаар ситимин толору баһылаабыт, үтүө сүбэһит, бастыҥ оҕуруотчут, балыксыт, убаастабыллаах убай, таай, тапталлаах кэргэн, амарах аҕа, эйэҕэс эһэ буолан, биһиги сүрэхпитигэр куруук тыыннаах сылдьыаҕа.

Кэргэнэ Елена Петровна, оҕолоро, күтүөттэрэ, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ.