Күндү киhибит, тапталлаах ийэбит, эбэбит, хос эбэбит, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Сунтаар улууhун, Кириэстээх нэhилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, үлэ, тыыл, сэрии сылларын бэтэрээнэ

 

 

ыарахан ыарыыттан от ыйын 11 күнүгэр олохтон барбыта үс сылын туолар. Тапталлаах ийэбитин, эбэбитин суохтуубут, аhыйабыт. Өссө да күн сиригэр олоруо диир саныырбыт аан дойдуга бүрүүкээбит ыарахан ыарыы былдьаан барбыта олус хомолтолоох.

 

Мария Трофимовна 1931 сыллаахха кулун тутар 2 күнүгэр Өлүөхүмэ оройуонун I Нөөрүктээйи нэhилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата Данилов Трофим Константинович холкуостаах, сэрии бэтэрээнэ, бастакы хомуурга 1941 сыллаахха сэриигэ барбыта. Ийэтэ Данилова Александра Степановна икки кыра кыргыттарын батыhыннаран “Дабаан” леспромхозка мас кэрдиитигэр үлэлээн, нуорма килиэп ылан сэрии ыарахан сылларын туораабыттара. Ийэбитин оҕо сырыттаҕына дьоно Маруся (Маша) диэн ааттыыллар эбит, I Нөөрүктээйи орто оскуолатын ситиhиилээхтик бутэрэн, Дьокуускайдааҕы педагогическай институт биология уонна химия салаатыгар үөрэнэ киирбитэ. Үөрэҕин бүтэрэн, 1955 сыллаахха Сунтаар оройуонугар Кириэстээх нэhилиэгин 7 кылаастаах оскуолатыгар учууталынан ананан кэлэн химия, биология, география биридимиэттэрин, ону сэргэ нуучча тылын, литэрэтиирэтин үөрэтэн үлэтин саҕалаабыта. Бастаан үлэлиир сылыгар Кириэстээх оскуолатыгар пришкольнай учаастак тэрийэн нэhилиэккэ бастакы оҕурсуну, помудуору, ону таһынан хаппыыстаны, хортуоппуйу, моркуобу, турунуопуһу, эриэппэни үүннэриини саҕалаабыта. Оскуола палисадниктаах буоларын ситиспитэ, сайын устата оскуола үөрэнээччилэриниин көрөллөрө-харайаллара. Ийэбит Мария Трофимовна оскуолатыгар олус сөбүлээн үлэлиирэ, уруоктарыгар элбэх көрдөрөн үөрэтэр босуобуйалары, гербарийдары, үөрэҕин тиэмэтин аайы интэриэhинэй матырыйааллаах паапкалары оҥорон үөрэнээччилэригэр көрдөрөрө, үөрэтэр биридимиэттэрин, уруоктарын олус сэргэхтик ыытара. Үөрэнээччилэриттэн элбэх быраас, геолог, бэтэринээр, биология, химия учууталлара, эколог, учуонай үүнэн-сайдан тахсыбыттара.

 

Ийэбит элэккэй майгылааҕа, сымнаҕаһа, бүгүрү үлэhит киһи этэ. Эдэр сааhыгар нэhилиэк уопсастыбаннай үлэтигэр көхтөөхтүк кыттара, нэhилиэк дьахталларын сэбиэтин, оскуолаҕа идэлээх сойуус бэрэссэдээтэллэринэн, нэhилиэк Сэбиэтин дьокутаатынан талыллыбыта. “Знание” уопсастыбаҕа лиэктэринэн, аҕытаатарынан үлэлиирэ, нэhилиэк, оскуола үлэтин, түбүктэрин, ситиhиилэрин кэпсээн дакылаат ааҕара. Уус-уран самодеятельноска көхтөөхтүк кыттара, кэрэ-нарын куоластаах ырыаhыт, үҥкүүhүт этэ. Оччотооҕу кэмҥэ тэриллэр хомуньуустуу субуотунньуктарга, от-мас бэлэмнээhинигэр кыттан, учууталлар өрөбүл аайы сопхуос ыанньыксыттарын солбуйан, кэллиэгэлэрин кытта биригээдэ тэринэн, сайын устата сопхуоска кирпииччэ үктээн, оттоон эргиччи солото суох буолара.

 

Мария Трофимовна өр сылларга ситиhиилээх үлэтин иhин нэhилиэк, оройуон Хайҕал, Махтал суруктарынан; элбэх оҕолооҕунан Ийэ III истиэпэннээх, “Үлэ бэтэрээнэ” мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Дьиэ түбүктээх үлэтин кыайара-хоторо, минньигэс астаах, мэлдьи ыалдьытымсах буолара. Түүлээҕи да, таҥаhы да тупсаҕай быhыылаахтык илиитин араарбакка тигэр, ыраас-түргэн туттуулаах дьиэ хаhаайката этэ.

 

Ийэбит, эбэбит, хос эбэбит Мария Трофимовна киэҥ билиилээҕэ, ыраас санаалааҕа, мээнэ мөҕө-этэ сылдьыбата. Оҕолорун, сиэннэрин иитиитигэр сымнаҕаһа, кинилэр тустарыгар өрүү долгуйара, сүбэлиирэ-амалыыра, барыбытын ситиhиилээх, үөрэхтээх, үлэhит дьон оҥортуурга кыhаллара. Кэргэнэ, аҕабыт, эhэбит Михаил Иннокентьевич өрүү салайар үлэҕэ сылдьар, түбүктээх үлэлээх киhиэхэ улахан өйөбүл буолара, ол да иhин оройуоҥҥа, өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы пиэрмэр хаhаайыстыба тэринэригэр кини өйүүр-өйдүүр тыла сүрүн оруоллаах этэ. “Сырдык суол” пиэрмэр хаhаайыстыба тэринэн, элбэх сылгыны, ынах сүөhүнү иитиинэн дьарыктанан, сыл аайы хара саhыл, элбэх хаас-кус, сибиинньэ иитэн, хортуоппуй, оҕуруот аhын арааhын олордон, киэҥ ходуhаҕа оттоон, күүстээх үлэҕэ барыбытын кытта сэргэ сылдьара, отуутун чэйэ-аhа өрүү минньигэс буолара. Эбэбит дьиэтин тула палисаднигар мас араас көрүҥүн олордон билигин аарыма тиит, харыйа, хатыҥ, тополь, кедр үүнэн тураллар. Моонньоҕон, хаптаҕас, сайын аайы дьэдьэн үүннэрэн сиэннэрин күндүлүүрэ.

 

Мария Трофимовна тапталлаах кэргэн, ийэ, Кириэстээх нэhилиэгэр мааны ыал буолан, үлэлээн, оскуолаҕа үгүс элбэх оҕону үөрэтэн олорбута, аҕабытын кытта кыhыл көмүс, бирилийээн, тимир сыбаайбаларын, үбүлүөйдэрин бэлиэтээн-тэрийэн, ас бэлэмнээн, алаадьылаан, кымыстаан нэhилиэктэрин дьонугар ыhыах ыhан, элбэх дьоҥҥо үтүө санааны хаалларбыта буолуо. Тапталлаах ийэбит олорон ааспыт олоҕун санаатахпыт аайы үтүө майгыта, сымнаҕас сыhыана, киhи быhыытынан мааныта, күндүтэ, кэрэтэ элбээн тахсан иhэр. Сыл-хонук аастар да ийэбит суох буолбута биhиги дьиэ кэргэҥҥэ ыарахан сүтүк буолар, аhыыбыт ааhан, сүтэн-араҕан биэрбэт, аhынарбыт, курутуйарбыт кэмэ суох, сырдык мөссүөнэ өйбүтүгэр-санаабытыгар өрүү баар.

 

Тапталлаах күндү киhибит ийэбит, эбэбит, хос эбэбит Мария Трофимовна сүрэхпитигэр, өйбүтүгэр мэлдьи баар буолуоҕа, өйдүү-саныы, киэн тутта сылдьыахпыт.

 

Оҕолоро, күтүөттэрэ, кийииттэрэ, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ, чугас аймахтара.