Максимов Василий Егорович – учуутал, кыраайы үөрэтээччи, селькор, фронтовик

Олоҕун сыллара: 05.05.1925 - 22.06.1985

Подробности

2025 сыл ыам ыйыгар учуутал, кыраайы үөрэтээччи, селькор, РСФСР Норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Ленинскэй оройуон бочуоттаах олохтооҕо, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Максимов Василий Егорович төрөөбүтэ 100 сылын туолар.

В.Е. Максимов 1925 сыллаахха ыам ыйын 5 күнүгэр Үөдэй нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ. Оҕо эрдэҕиттэн «Кытаанах тирэх» диэн холкуоска үлэлээбитэ. Кини Бүлүү педагогическай училищетыгар үөрэнэ сырыттаҕына сэрии саҕаламмыта. 1943 сыл от ыйыгар, үөрэҕин бүтэрээтин кытта, Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. Забайкальетааҕы фронт 17-c аармыйатын 284-с стрелковай дивизиятыгар сулууспалаабыта, Монголия уута суох киэҥ нэлэмэн истиэптэрин, Улахан Хинган хайаларын туорааһыҥҥа, Ис Монголияны босхолооһуҥҥа кыттыбыта. Верховнай Кылаабынай Командующай кыраамататынан, “Бойобуой үтүөлэрин иһин”, “Японияны кыайыы иһин” мэтээллэринэн, “Аҕа дойду сэриитин 2-с истиэпэннээх” уордьанынан наҕараадаламмыта.

1946 сыллаахха дойдутугар этэҥҥэ эргиллэн кэлбитэ уонна үөрэх эйгэтигэр үлэтин саҕалаабыта. 1950 сыллаахха Дьокуускайдааҕы пединститут устуоруйаҕа салаатын кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрбитэ. Бастаан Араҥастаах детдомугар иитээччинэн, онтон Чаппанда, Марха, II Хаҥалас, I Хаҥалас оскуолаларыгар дириэктэринэн, завуһунан, саха тылын уонна устуоруйа учууталынан үлэлээбитэ. Научнай-методическай үлэнэн дьарыктанара, Өрөспүүбүлүкэтээҕи педагогическай ааҕыыларга ситиһиилээхтик кыттара, оҕолор төрөөбүт дойдуларын устуоруйатын үөрэтэр-чинчийэр үлэлэрин көҕүлүүр-салайар этэ. В.Е. Максимов бэйэтин идэтинэн үлэлиирин таһынан, уопсастыбаннай үлэҕэ көхтөөхтүк кыттара, “Знание” уопсастыба лиэктэрэ, оройуон революционнай, үлэ уонна бойобуой албан аат кулуубун чилиэнэ, нэһилиэк сэбиэтин дьокутаата этэ.

В.Е. Максимов олоҕор кини оройуон “Коммунизм суола” уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи “Кыым” хаһыаттар штаты таһынан кэрэспэдьиэннэринэн үлэтэ уһулуччу миэстэни ылар. Василий Егорович айылҕаттан бэриллибит талааннаах буолан, уус-уран, баай тыллааҕа, төрөөбүт тылын ыраастык туттара. Кини бастакы суруйууларын Бүлүүгэ үөрэнэ сылдьан саҕалаабыта, сэрии кэнниттэн ол дьарыгын салҕаабыта. В.Е. Максимов суруйбут ыстатыйалара, кэпсээннэрэ, хоһоонноро “Коммунизм суола”, “Кыым”, “Бэлэм буол” хаһыаттарга, “Хотугу сулус” сурунаалга бэчээттэнэр этилэр.

Бэйэтин ыстатыйаларыгар В.Е. Максимов тулалыыр эйгэтин араас хайысхаларын таарыйара: күнү-дьылы кэтээн көрөөһүнү, сиргэ-уокка, айылҕаҕа харыстабыллаах сыһыаны, биир дойдулаахтарын олохторун-дьаһахтарын, үлэлэрин-ситиһиилэрин, Саха сиригэр тыа хаһаайыстыбата сайдыытын. Учуутал буоларын быһыытынан үүнэр көлүөнэни үөрэтии-иитии сытыы боппуруостарын ырытара-сырдатара. Чулуу үлэһиттэр, кыайыыны уһансыбыт Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтарын, тыыл бэтэрээннэрин тустарынан элбэхтик суруйбута. Сата тимир уустарын, Ленинскэй оройуон уонна Хаҥалас нэһилиэгин устуоруйаларын дьаныардаахтык чинчийбит үлэтиттэн сорох матырыйааллары хаһыаттарга бэчээттэппитэ. Ону таһынан, Василий Егорович хоһоон, кэпсээн суруйара, оҕолор толкуйдуур дьоҕурдарын сайыннарыыга аналлаах таабырыннары айара, норуот ырыаһыттарыгар ырыаларын-тойуктарын айан суруйалларыгар көмөлөһөрө. Сорох айымньыларын кини Василий Одейцев диэн псевдонимынан бэчээттэтэр этэ.

Оҕолору патриоттуу иитиигэ, кинилэр чинчийэр дьоҕурдарын сайыннарыыга улахан суолта биэрэр буолан, В.Е. Максимов 1962 сыллаахха I Хаҥалас оскуолатыгар кыраайы үөрэтэр “Кэскил” диэн куруһуогу тэрийбитэ. Куруһуокка 4-8-с кылаас үөрэнээччилэрэ дьарыктаналлара. Василий Егорович үөрэнээччилэрин кытта былыргы малы-салы, докумуоннары көрдүүрэ, архыып матырыйаалларын үөрэтэллэрэ, кырдьаҕастартан, үлэ уонна тыыл бэтэрээннэриттэн ахтыылары хомуйаллара, интервью ылаллара. Хомуйбут-түмпүт матырыйаалларын сааһылаан, альбом гынан тиһэн иһэллэрэ, илиинэн суруллар сурунаал таһаараллара.

В.Е. Максимов көҕүлээһининэн, нэһилиэк олохтоохторуттан элбэх былыргы мал-сал, ахтыы, докумуон, хаартыска хомуллубута. Ол матырыйаалларга олоҕуран, I Хаҥалас оскуолатыгар түмэл тэриллибитэ. Василий Егорович түмэл эспэнээттэрин хаҥатарга күүскэ үлэлээбитэ, онтон биир холобур – Амакинскай эспэдииссийэ минерал баай кэллиэксийэтин түмэлгэ бэлэхтээһинэ. Кини үөрэнээччилэрин кытта мунньубут матырыйаалларын, эспэнээттэрин сорҕото кэнники Ньурбаҕа “Норуоттар доҕордоһуулара” түмэл тэриллэригэр бэриллибитэ.

Василий Егорович Максимов бэйэтин кэмигэр олус сайдыылаах, сытыы өйдөөх, сүрдээх үлэһит, сэмэй майгылаах киһи этэ, айымньылаахтык үлэлээн-хамсаан оскуолатын, нэһилиэгин, оройуонун сайдыытыгар бэйэтин сыаналаах кылаатын киллэрбитэ. Оҕону иитии уонна үөрэтии уустук үлэтин дэгиттэр баһылаабыт талааннаах учуутал, энтузиаст кыраайы үөрэтээччи, дьаныардаах чинчийээччи, биллиилээх селькор, фронтовик Василий Егоровиһы үөрэнээччилэрэ, бииргэ үлэлээбит, алтыспыт дьоно-сэргэтэ олус ытыктыыллара, убаастыыллара. Кини олорбут олоҕо, үлэлээбит үлэтэ, оҥорбут үтүөтэ-өҥөтө үүнэр көлүөнэҕэ холобур буолар.