Вячеслав Тимофеевич Васильев

Олоҕун сыллара: 30.04.1940-15.04.2009

Подробности

 Аҕабыт Вячеслав ВАСИЛЬЕВ – талааннаах салайааччы, чулуу учуутал этэ. Биһиги аҕабыт, эһэбит, хос эһэбит, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Учууталлар учууталлара ВЯЧЕСЛАВ ТИМОФЕЕВИЧ ВАСИЛЬЕВ баара буоллар бүгүн, муус устар 30 күнүгэр, 80 сааһын томточчу туолуохтааҕа. Төһө да сыл-хонук аастар, күндү киһибитин саныырбыт, ахтарбыт син биир ааспат.

Хомсомуол, баартыйа ыйыытынан...

Аҕабыт 1940 сыллаахха Орджоникидзевскай оройуон Тиит Арыы сэлиэнньэтигэр холкуостаах дьиэ кэргэҥҥэ 3-с оҕонон күн сирин көрбүтэ. Аҕата Тимофей Гаврильевич олорор дэриэбинэтигэр биллэр отоһут киһи эбит. Харыйалаах 7 кылаастаах оскуолатын Чкаловтан сатыы сылдьан үөрэнэн бүтэрбитэ. Онтон Сиинэ орто оскуолатын 1959 сыллаахха үөрэнэн бүтэрбитэ. Манна үөрэнэ сылдьан көҥүл тустуунан, хайыһарынан, сүүрүүнэн дьарыктаммыта, 5 км сүүрүүгэ, хайыһарга оройуоҥҥа хаста да чөмпүйүөннүү сылдьыбыт.

Сиинэ детдомугар педагогическай үлэтин саҕалаабыта. Салгыы Дьалааҥка, онтон Үөдэй оскуолаларыгар учууталлаабыта. Салайар дьоҕурдаах, кэскиллээх эдэр хомсомуол уолу Орджоникидзевскай оройуонун хомсомуолун кэмитиэтин инструкторынан аныыллар. Онтон салгыы “Правда” холкуос баартыйа кэмитиэтин сэкирэтээринэн талан үлэлэппиттэрэ. Оскуолаҕа үөрэнэр сааһыттан успуорт араас көрүҥүнэн үлүһүйэн туран дьарыктаммыта. Ордук умсугуйан туран дуобат, саахымат оонньуутунан ситиһиилээхтик дьарыктаммыта уонна оҕолору уһуйбута.

Аҕабыт талан ылбыт учуутал идэтинэн, оскуола дириэктэринэн -- 45 сыл, ол иһигэр 15 сыл Алдан оройуонун Кутана орто оскуолатыгар саха тылын учууталынан эҥкилэ суох үлэлээбитэ.

Саха сирин салайааччылара Г.И Чиряев, Ю.Н. Прокопьев илии баттааһыннаах Бочуотунай кырааматаларынан хас да төгүл, В.И. Ленин төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтээн “Килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээлинэн, Саха сирин Үөрэҕин министиэристибэтин, Алдан, Орджоникидзевскай оройуоннардааҕы үөрэх салаатын бочуотунай кырааматаларынан, бириэмийэлэринэн, дьупулуомнарынан, “Учууталлар учууталлара” бэлиэнэн наҕараадаламмыта. Үрдүк категориялаах учуутал,

Кини айылҕаттан айдарыылаах дьоҕурдаах салайааччы, аһыныгас, аламаҕай майгылаах, куруук үөрэ-көтө сылдьар, дьоҥҥо үтүөнү эрэ баҕарар үтүө майгылааҕа. Тугу эмит дьээбэлээҕи кэмигэр этэн, соһуччу күллэрэр “юмордаах” этэ. Биэнсийэҕэ тахсан да баран, оскуолатыгар салгыы дуобат куруһуогун салайан үлэлэппитэ. Бэтэрээннэр сэбиэттэрин салайан, санаатын этэ, үтүөнү баҕара, сүбэлии-амалыы сылдьыбыта. Элбэх доҕордоох-атастаах, табаарыстаах этэ. Ийэбитиниин 45 сыл дьоллоохтук олорбуттара. 6 оҕо тапталлаах аҕата, 9 сиэн, 2 хос сиэн тапталлаах эһэтэ буолар дьолун билбитэ.

“Ксенофонтовы бастакынан чинчийэн, ырытан суруйбут устудьуон”

Аҕабыт Вячеслав Тимофеевич 1969 сыллаахха СГУ саха тылын факультетын ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрэригэр, биир дойдулааҕын, оччолорго төһө да реабилитацияламмыт кэмэ буоллар, биир да учуонай үөрэхтээх дьон ылсыһан, хасыһан үөрэтэ илик киһилэрин “Г.В. Ксенофонтов – учуонай, лингвист” диэн тиэмэҕэ дьупулуом үлэтигэр учуонай олоҕун, үлэтин арылхайдык уонна ситиһиилээхтик ырытан көрдөрбүтэ. Оччолорго бу сабыылаах тиэмэни эдэр киһи ылсыбыта сөҕүмэр. Тоҥуу хаарынан хаампыт, саҥа суолу тэлбит хорсун санаалаах устудьуон уол дьупулуомун үлэтин ситиһиилээхтик көмүскээбитин таһынан, саха биир бастакы учуонайын үтүө аатын норуотугар төнүннэрэргэ, сэмэй кылаатын киллэрэн, олук уурсубута.

Бу кэмҥэ диэри, оччотооҕу кырыктаах репрессия өссө да тыыннаах, улаханнык саҥарыллыбат кэмигэр, аҕабыт биир дойдулааҕын Г.В. Ксенофонтовы анаан үөрэппитэ, дьарыктаммыта – бу кини хорсун санаалааҕын туоһулуур диэтэхпитинэ, сыыспаппыт буолуо. Бу үлэтин суруйарыгар Тиит Арыынан, Чкаловынан, Кытыл Дьураанан, Сиинэнэн, Дьокуускай куоратынан сылдьан элбэх матырыйаалы хомуйбута. Ол эрэн, хомойуох иһин, элбэх дьиҥнээх чахчы, докумуон, мал-сал уоттанан, суох буолбутун билэн, наһаа хомойбута.

2003 сыллаахха ксенофонтовед-учуонай А.Н. Дьяконова саҥа кинигэтин “Г.В. Ксенофонтов аатын норуотугар төнүннэрэргэ биир бастакынан үлэлээбит киһиэхэ” диэн үрдүктүк сыаналаан, илии баттаан, аҕабытыгар бэйэтинэн туттарбыта. Аҕабыт барахсан онно олус да үөрбүтэ, астыммыта.

Аҕабыт Г.В. Ксенофонтовка анаан хомуйбут матырыйааллара, хаартыскалара Тиит Арыы оскуолатын түмэлигэр хараллан сыталлар. Хаартыскалара элбэтиллэн, билим үлэтигэр туттуллар, өрөспүүбүлүкэ араас түмэлинэн тарҕатыллыбыттара. Хомойуох иһин, дьупулуомун үлэтэ сүтэн хаалбыта хомолтолоох.

Үс табаарыс уолаттар тэҥинэн сыбаайбалаабыттара

Ийэбит Маргарита Ильиничналыын (Мегежекская) 45 сыл дьиэ кэргэн дьоллоох олоҕунан олорбуттара. Ийэбит аҕабытын кытта хайдах билсэн, олохторун суолун холбообуттарын бу курдук мэлдьи кэпсиир буолара.

“Вячеславтыын 1963 сыллаахха Покровскай бөһүөлэгэр билсибиппит. Онно Ньурбаттан 3 кыыс алын кылаас учууталларын бэлэмниир “ускореннай” анал кууруска үөрэнэ кэлбиппит. Вячеслав оччолорго хомсомуол райкомун инструкторынан үлэлиирэ. Сахаҕа бөдөҥ кырасыабай көрүҥнээҕэ. Хомсомуол күнүгэр эдэр ыччат “факеллаах хаамыыта” буолбута. Онно кинилиин аан бастаан көрсүбүппүт. Табаарыһа, Чкаловтан төрүттээх Гаврил Абрамов, биһигини кытта бииргэ үөрэммитэ. Ол Гаврил биир дойдулааҕым Анна Афанасьева диэн кыыһы сөбүлүүрэ.

Дьэ, ити курдук 1964 сыл бэс ыйыгар Чкалов бөһүөлэгэр өтөрүнэн буолбатах сыбаайба ньиргийбитэ. Мин -- Вячеславтыын, Василий Алексеев -- Маша Габышевалыын, Гаврил Абрамов Анна Афанасьевалыын биир күн тэҥинэн сыбаайбалаабыппыт. Сыбаайбабытын табаарыстара Алексей Алексеев уонна Роберт Кузьмин сүүрэн-көтөн тэрийбиттэрэ. Ол курдук, кыра эрдэхтэриттэн бииргэ үөскээн, атастыы-доҕордуу буолбут үс табаарыстыылар сыбаайбалара үйэлэргэ умнуллубаттык ааспыта.

Дьиэтэ-уотта тэриниэх,

Дабайыахха сүүс сылы

Дьоллоох ыаллар буолуохпут,

Диэҥҥин миэхэ сипсийбитиҥ.

Биһиги ыал буолан баран, Тумул оскуолатыгар учууталлаабыппыт. 1965 сыллаахха бастакы уол оҕобут төрөөбүтэ. Хомойуох иһин, биир сааһыгар олохтон туораабыта. Кэлин Кытыл Дьураанан, Тиит Арыынан үлэлээбиппит. Икки сыл Булгунньахтаахха парткомнаабыта. Баартыйалаах буолан, ханна үлэҕэ анаан ыыталлар да, онно көһөн тиийэн үлэлиирбит.

Онтон 1969 сыллаахха СГУ саха тылын факультетын үөрэнэн бүтэрэн, Сиинэ оскуолатыгар дириэктэринэн ананан үлэлии барбыта. Ол кэнниттэн Алдан Кутанатыгар 15 сыл олорон үлэлээбиппит. Оҕолорбут бары онно улааппыттара.

Кэргэним сүрдээх оҕомсоҕо. Ыал аҕа баһылыгын быһыытынан кимиэхэ да тэҥнэспэт хаһаайыстыбаннайа, бүгүрүтэ. Дьиэ үлэтигэр тугу да көрөн турбата, мэлдьи тэҥҥэ сылдьыһара”.

Наһаа дойдумсах этэ

Аҕабыт баартыйа ыйыытынан, төһө да дойдутуттан тэйэн, атын сирдэргэ көһөн үлэлээтэр, дойдутун мэлдьи ахтара, саныыра. 1995 сыллаахха Хаҥалас Чкалов бөһүөлэгэр начаалынай оскуола базатыгар 7 кылаастаах оскуола арыллыбыта. Ол саҕана оскуола дириэктэринэн Г.И. Белых үлэлиирэ.

Оскуола арыллыбытыгар улахан кылаастарга учууталлар наада буолбуттарыгар, биһиги аҕабыт Сиинэ оскуолатыгар үлэлии сылдьан, оскуола салалтатын ыҥырыытын ылынан, дойдутугар Чкалов бөһүөлэгэр көһөн үлэлии кэлбитэ. Онон оскуола хара аһыллыаҕыттан үлэлээбитэ. Маҥнай идэтинэн саха тылын уонна литэрэтиирэтин учууталынан, кэлин төрүт култуура учууталынан, онтон саахымат, дуобат куруһуоктарын салайааччытынан өр сылларга үлэлээбитэ. Успуорт бу көрүҥэр оҕолору утумнаахтык дьарыктыыра, араас таһымнаах күрэхтэһиилэргэ кытталлара. Мэлдьи миэстэлэһэн, кыайан-хотон илии тутуурдаах, өттүк харалаах кэлэллэрэ. Аҕабыт бэйэтэ даҕаны саахыматы, дуобаты наһаа сөбүлүүрэ. Улуус биир биллэр саахыматчыта этэ.

Оҕолор аҕабытынан киэн туттарбыт. Ол курдук, кини ис иһиттэн наһаа интэлигиэн, ис култууралаах, уурбут-туппут курдук окураатынайа. Тыла-өһө олохтооҕо, лоп бааччыта. Оҕолор бары аҕабытыттан холобур ыларбыт. Аҕабыт барахсан төрөөбүт-үөскээбит Чкаловыгар төннөн кэлэн, дьиэ-уот туттан, олоҕун бүтэһик сылларыгар диэри олорбута, үлэлээбитэ.

Күндү аҕабыт, эһэбит, хос эһэбит Вячеслав Тимофеевич ВАСИЛЬЕВ сырдык мөссүөнэ, ыраас дууһата, аламаҕай майгыта биһиги чугас дьонун сүрэхпитигэр өрүү тыыннаах сулус буолан сыдьаайа сылдьыа. Аҕабыт барахсан үтүө аата үс үйэлэргэ үйэтийиэ, оттубут аал уотун буруота үйэлэргэ унаарыа!

Кыргыттара Федотовтар, Соловьевтар.