2018 сыл чыычаах түннүк нөҥүө элэстэнэн ааһарын курдук номнуо түмүктэнэн эрэр. Хомойуох иһин, эриирдээх-мускуурдаах Орто дойду олоҕо наар сырдык, үчүгэй эрэ буолбат. Олох сокуонунан, хара балаһа эмиэ суккуллан ааһар аналлаах. Ону хайдах да гынар кыахпыт суох буоллаҕа. Бу сыл, мэлдьи буоларын да курдук, ыраас халлааҥҥа этиҥ эппитинии, дьон куйахата күүрэр араас быһылааннара суох ааспата. Кэлэр сылга ол хатыламматар ханнык диэн ааспыты санаан ааһыаҕыҥ.
Тохсунньу
Тохсунньу 1 күнүгэр, Саҥа дьыл бырааһынньыгын үгэнигэр, Иенгра балыыһатын терапева, нэһилиэк дьокутаата икки дьахтары кырбаан аҕыс айдааны тарпыта. Үгүстэр быраас диэки буолбуттара. Кэлин, көбүтүллүбүт холуобунай дьыаланы өрүттэр сөбүлэҥнэринэн саппыттара.
Тохсунньу 22 күнэ үүнэр түүнүгэр Сунтаар сэлиэнньэтигэр тулаайахтарга анаан тутуллубут 4 кыбартыыралаах дьиэ өһүөтэ сууллубута. Хата, дьолго, ким да эмсэҕэлээбэтэҕэ. Били, сотору-сотору хотон суулларыгар үөрэнэн да хаалбыт эбит буоллахпытына, олорор дьиэ, буолаары буолан, онто да суох олох охсуутун ылбыт тулаайахтар дьиэлэрэ сууллубута киһи өйүгэр баппат. Бу быһылаан кэннэ дьиэни туппут тэрилтэ салайааччытыгар холуобунай дьыала тэриллибитэ.
Эмиэ Сунтаар сэлиэнньэтигэр, тохсунньу 28 күнүгэр түүн 00 ч.-1 ч. икки ардыгар 1994 сыллаах төрүөх эр киһи, 2017 с.т. оҕото ытыырын абааһы көрөн, арыгы иһэн баран, иккис этээс кирилиэһиттэн элиппитэ. Эмсэҕэлээбит оҕону суһаллык Дьокуускайга санрейсэнэн аҕалбыттара. Силиэстийэ кэмигэр бу киһи ойоҕун сотору-сотору кырбыыра биллибитэ. Ыал “аҕатын” тута хаайбыттара уонна ХК 119 ыст. дьыала көбүппүттэрэ. Ыам ыйыгар суут уурааҕынан уорбаланааччыны психиатрия балыыһатыгар күһэлэҥ эмтэниигэ ыыппыттара.
Тохсунньу 30 күнүгэр, Дьокуускай куоракка 18 саастаах кыыс сүппүтэ. Эдэркээн кыыс өлүгүн дьиэтиттэн чугас аһаҕас сиртэн булбуттара.
Сыл устата Саха сиригэр үлүйэн өлүү син биир уҕараабата. Дьон бэйэтин дьалаҕайыттан суорума суолланара улаханнык аччаабата.
Олунньу
Олунньуга икки баһылык үлүгэр үбү уоран сиэһиҥҥэ уорбаланан тутуллубута. Ол курдук, Уус Майда улууһун баһылыга Юрий Боярскай бэрик ылыыга, массыанньыктааһыҥҥа уонна сымыйа докумуоннары оҥорууга уорбаланан тутуллубута, икки холуобунай дьыаланы тэрийбиттэрэ. Баһылыгы солотуттан устубуттара. Онтон муус устарга эбии харчыны уоран сиэһиҥҥэ уонна сулууспатын туһанан, албыннааһыҥҥа уорбалаан, үһүс холуобунай дьыаланы тэрийбиттэрэ. Силиэстийэ сабаҕалыырынан, урукку баһылык улууска суолу оҥорууга урбаанньыттары кытары сымыйа дуогабар түһэрсэн 2,7 мөл. солк. уорбут. Боярскай тута хаайыллыбыта. Оттон Усуйаана улууһун Силээннээх нэһилиэгин урукку баһылыга дэриэбинэ суолун тутууга сымыйа дуогабар түһэрсэн, 190 тыһ. солк. бүддьүөт харчытын уоран тутуллубута. 2016 сыллаахха кинини маннык дьыаланан сууттаан 120 тыһ. солк. ыстарааптаабыттара.
Олунньу 21 күнүгэр Верхоянскай куоракка оскуола оҕолоро бөлөҕүнэн 21 саастаах уолу кыыллыы кырбаан өлөрбүттэрэ.
Олунньу 20 күнүгэр Амма улууһугар муусука учуутала, реабилитационнай киин иитээччитэ, 1959 сыллаах төрүөх киһи сокуоннай саастарын туола илик 4 оҕоҕо сексуальнай дьайыылары оҥорон тутуллубута.
Кулун тутар
Кулун тутар 16 күнүгэр, Дьокуускай куорат Хабаров уулуссатыгар баар гараастарга 38 саастаах дьахтар 9 саастаах кыыһын чыскынан кырбаан өлөрбүтэ уонна кистээбитэ. Өлбүт кыыска дьүөгэтэ оонньуу тиийбит. Онуоха төбөтүнэн бырахтарар ийэ кыргыттары таһырдьа таһаарбыт уонна “Таҥараны итэҕэйэҕит дуо?” диэн баайсан турбут. Дьолго, ыалдьыт кыыс ытыы-ытыы “итэҕэйэбин” диэн кыл мүччү быыһаммыт. Өлөрүөхсүт дьахтары күһэлэҥ эмтэниигэ ыыппыттара, силиэдэбэтэллэр эпиэкэ уорганнарыгар психиатрия балыыһатыгар учуокка турар, урукку өттүгэр улахан уолугар төрөппүт бырааба быһыллыбыт дьахтарга тоҕо оҕону биэрбиттэрин, итиэннэ сөптөөх үлэни ыыппатахтарын иһин халаатынаска уорбалаан дьыала тэрийбиттэрэ.
Муус устар
Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр, муус устар 27 күнүгэр, Ил Түмэн урукку дьокутааттара – Александр Уаров уонна Дмитрий Саввин атын киһи баайын-дуолун иҥэриниигэ уонна бэрик ылыыга уорбаланан тутуллубуттара. Холуобунай дьыалаҕа Силиэстийэлиир кэмитиэт Саха сиринээҕи управлениетын салайааччы Александр Заболиченко бэйэтинэн ылсыбыта. Дьыала силиэстийэлэнэн бүтэн, суут көрүүтүгэр ыытыллыбыта.
“Уорбаланааччылар, сулууспалаах боломуочуйаларын аһара туһанан, акционернай уопсастыба генеральнай дириэктэриттэн уопсайа 900 тыһ. солк. бэрик ылбыттар. Бу бэрик сүөһүнү ускуустубаннай сиэмэлээһиҥҥэ эбии бүддьүөтү көрүүгэ сокуоҥҥа уларытыыны киллэриигэ көмөлөһүөхпүт диэн сылтаҕынан ылыллыбыт”, — диэн Силиэстийэлиир кэмитиэт иһитиннэрбитэ.
Маны таһынан, норуот дьокутаата Александр Уаров икки сыл устата төрөөбүт Сунтаарын улууһугар 20-чэ төгүл хомондьуруопкаҕа диэн, бүддьүөт харчытын айбардаабытыгар уорбаланар.
“Уаров Сунтаар улууһугар хомондьуруопкаҕа барарыгар гостиницаҕа олорорун иһин буҕалтыарыйаттан абаанса ылан баран, отой да аймахтарыгар хоноһолообут уонна сымыйа кибитээнсийэлэри аҕалан отчуоттаабыт. Инньэ гынан өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр 159 тыһ. солк. хоромньу оҥоһуллубут”, — диэн биллэрбиттэрэ. Дьокутааттарга тэриллибит дьыаланы сорохтор “бэлиитикэ сакааһын” курдук ылыммыттара.
Муус устарга Национальнай художественнай түмэл үс үлэһитэ 40 мөл. солк. бүддьүөт үбүн уоран сиэһиҥҥэ уорбаланан аҕыс айдаан тахсыбыта.
Дириэктэри үп-экэниэмикэ чааһыгар солбуйааччы, уопсай отдел начаалынньыга уонна сүрүннүүр буҕаалтыр түөкүннээбиттэр. Кинилэр хамнас пуондуттан экэниэмийэлэммит 14 мөл. солк. бэйэ икки ардыгар үллэстибиттэр. Онно сөп буолбакка, сымыйанан аймахтарын үлэҕэ ылбыта буолбуттар уонна 26 мөл. солк. хамнаһы ыыта олорбуттар. Түмэл түөкүн бөлөҕө 2013 сыл сэтинньититтэн сии олорбут. Түөкүннээһини былырыын ыам ыйыгар биирдэ билбиттэр. Бүддьүөттэн 40 мөл. солк. сойбоппуттар.
Санатар буоллахха, быйыл өрөспүүбүлүкэҕэ хоруупсуйаҕа сыһыаннаах 100-тэн тахса дьыала силиэстийэлэммит, олортон 55 % сулууспалаах балаһыанньаны аһара туһанан уорууну уонна 36 % – бэриги ылыыны кытары сибээстээх.
Ыам ыйа
Ыам ыйын 3 күнүгэр силиэдэбэтэллэр уонча сыллааҕыта күүһүлээһиҥҥэ уорбаланар 28 саастаах уол дьыалатын суут көрүүтүгэр ыыппыттара. Бу – сыллата тиэхиньикэ тупсан истэҕин ахсын, дьыаланы арыйыы арыый судургутуйарын, сайдарын туоһута. Ньурба улууһугар 15 саастаах кыыс аймахтарыгар сайылыы кэлэ сырыттаҕына, биир үтүө күн хочуолунайга соһон күүһүлээбиттэр. Эмсэҕэлээбит оҕо буруйдааҕы кыайан ойуулаабатах, инньэ гынан ир суолун ирдээн, оччолорго ол киһийдэҕи кыайан туппатахтар. Онтон уон сыл буолан баран, эрдэ туоһу быһыытынан сылдьыбыт уол буруйун толору дакаастаатылар: хочуолунайтан булуллубут ыстыыр ыаска (жевачка) уорбаланааччы силин булбуттар, ылыллыбыт таҥастарга биологическай эттиктэр буруйдаах киэнэ буолаллара дакаастаммыт.
Ыам ыйын 24 күнүгэр Хаҥалас Булгунньахтааҕар биэс киһи өлүүлээх ынырык быһылаан дойдуну биир гына аймаабыта. Күрүлүүр күнүс, 65 саастаах киһийдэх абааһы көрөр сылтахтанан, ыалларыгар тиийэн хортуоппуй олордо сылдьар дьахтары уонна кини 10 саастаах уолун ытан өлөрбүт, ол кэннэ үс эр киһини эмиэ ытыалаталаабыт. Дьолго биир оҕо дьиэ иһигэр саһан тыыннаах ордубута. Бу ытыалаабыт киһи уонча сыллааҕыта куораттан Булгунньахтаахха көһөн кэлбит, кимниин да кэпсэппэт, бэрт дьикти кэмэлдьилээҕэ үһү, куруук ыалларын кытары тыл тылга киирсибэт эбит. Быһылаан кэннэ бу киһи дьиэтигэр киирэн бэйэтигэр тиийиммит.
Бэс ыйа
Бэс ыйыгар Дьокуускай куорат биллэр урбаанньыта Юрий Кошелевы – Чаплины туппуттара. Бу киһи – “Империя” сауна, “Чаплин” эрэстэрээн уонна уонча араас тэрилтэ хаһаайына. Юра Чаплины Дьокуускай куоракка бөлөҕүнэн куомуннаһан, сокуоннайа суох оонньуу биисинэһин тэрийбитигэр уорбалаан, ОМОН үлэһиттэрэ дьиэтигэр биирдэ баар буола түспүттэрэ. Чаплин дьиэтэ сиэдэрэйэ үлэһиттэри сөхтөрбүтэ. Чаплины сэргэ өссө 7 киһини туппуттара. Маннык улахан дьыала Саха сиригэр аан бастакытын тэриллэр. Оонньуу биисинэһин тэрийии – ыарахан ыстатыйа, онон силиэдэбэтэллэр суукка дакаастыыллара ыарахан буолуон сөп, онон дьыала уһуура-кэҥиирэ буолуо. Юрий Кошелевы дойдутугар Украинаҕа куотуо диэн, тута СИЗОҕа хаайбыттара.
От ыйа
От ыйыгар Сунтаар улууһугар хаайыылаахтар бөлөхтөрө “Татыйыына” боруомугар сүгэлээх, быһахтаах саба түспүттэрин туһунан хаста да суруйбуппут. Биһиги “татыйыыналар” суруктарын тутан баран, тута ИДьМҥэ, Борокуратуураҕа сурук ыыппыппыт. Онуоха миниистир солбуйааччыта, УУР, борокуратуура начаалынньыга миэстэтигэр тиийэн үлэлээбиттэрэ. Боруомнаахтарга саба түһүү кэмигэр ыҥырыынан кэлбит полиция үлэһиттэрэ, өлөрдүү куттанан, атахха биэрбиттэрэ. Кэлин ол кус сүрэхтэргэ быыгабар биэрбиттэрэ. Бу дьалхааннаах 90-с сыллары санатар быһылаан кэннэ 7 киһи тутуллубута, 6 холуобунай дьыала тэриллибитэ. Тутуллубуттары Дьокуускай СИЗОтугар этаптаабыттара. Билигин дьыала салгыы силиэстийэлэнэр, эһиил дьыала түмүктэнэн, суут сөпкө көрүө диэн эрэнэбит.
Атырдьах ыйа
Атырдьах ыйын 5 күнүгэр Алдан куоракка саастаах ыаллар айдаарсан турбуттар. Онуоха 66 саастаах кэргэнэ 61 саастаах ойоҕун саанан ытан баран бэйэтигэр тиийиммит. Бааһырбыт эмээхсин уолугар төлөпүөннээн ыҥырбыт. Уоллара суһаллык дьиэҕэ тиийбитэ – төрөппүттэрэ иккиэн өлө сыталлар.
Атырдьах ыйын 7 күнүгэр Уус Алдан улууһугар 10 киһи “Сайра” балык кэнсиэрбэтиттэн сүһүрбүтэ. Кэптэни маҕаһыыныттан атыылаһыллыбыт кэнсиэрбэни бүтүннүү былдьаабыттара, салгыы Аллараа Бэстээх “Умид” маҕаһыыныттан эмиэ баар баартыйаны хомуйбуттара.
Балаҕан ыйа
Балаҕан ыйыгар быыбар сүпсүлгэнигэр олорсон эбитэ дуу, буруйу оҥорооччулар “чуумпура” сылдьыбыттар. Арай бу ыйга Саха сиригэр соччо “тэнийбэтэх” ыстатыйа – ХК 245 ыст. (кыылы кыыллыы кырбаан өлөрүү) тэриллибит дьыала көрүллүбүтэ. Ол курдук, Мэҥэ Хаҥалас улууһугар биир киһи арыгы иһэн баран, бааллан турар ыт үрэрин абааһы көрөн, үлтү кырбаан өлөрбүт. Суут кинини 3 сыл усулуобунай болдьоххо ыыппыта.
Балаҕан ыйын 19 күнүгэр Ньурба улууһун Күндээдэтин аттыгар балыксыттар арыгылаан баран ытыаласпыттара. Түмүгэр 50 саастаах киһи суорума суолламммыта.
Алтынньы
Алтынньы 1 күнүн түүнүгэр Дзержинскэй уул. ааһан иһэр 18 саастаах кыыска Киргизия гр. саба түһэн кырбаан, дьон сылдьыбат сиригэр соһон баран күүһүлээбитэ. Кыыс дьүөгэтин кытары төлөпүөнүнэн кэпсэтэ-кэпсэтэ баран истэҕинэ, бу киһийдэх саба түспүтүн туруупка нөҥүө дьүөгэтэ сэрэйэн тыллаабыта, күүһүлээччини тута туппуттара. Бу быһылаан кэннэ кыргыыстар диаспораларын салалтата бырастыы гыннарар көрдөһүүлээх видео тарҕаппыта.
Бу ый хаһааҥҥытааҕар да өрүскэ, үрэххэ дьон түһүүтэ олус элбии сылдьыбытынан уратылаах.
Сэтинньи
Сэтинньи ыйга Кыһыл Сыырга, Бүлүүгэ, Дьокуускайга, Сунтаарга, Таас Үрэххэ дьон уокка былдьанар түбэлтэлэрэ бэлиэтэммитэ. Хомойуох иһин, оҕолор эмиэ суорума суолламмыттара.
Нерюнгрига “Денисовскай” шахта сиҥнэн биир шахтер суорума суолламмыта.
Ахсынньы
Ахсынньы 9 күнүгэр Чокуурдаахха биир киһи арыгы иһэн баран ойоҕун кытары кыыһырсыбыт уонна быһахтаах саба түспүт. Ойоҕо ити кэмҥэ илиитигэр оҕотун көтөҕө сылдьыбыт. Аҕа үс ыйдаах кыһыл оҕотун быарын быһаҕынан таарыйбыт. Кырачааны суһаллык Дьокуускайга аҕалбыттара, быһахтаах аҕаны хаайбыттара.
