Олохпут сайдан иһэрэ үчүгэй даҕаны. Дьиэ иһиттэн тахсыбакка эрэ куйаар ситиминэн сайдабыт, аатырабыт. Атын дойду дьонун-сэргэтин олоҕун-дьаһаҕын билэбит, сэргиибит, туһалааҕын сүһэн ылан туспутугар туһанабыт.

Билиҥҥи үйэҕэ куйаар ситимин туһаммат, ол олоҕунан олорбот киһи ахсааннаах буолуохтаах. Тус бэйэм ютуб ханаалга Азербайджан, Турция асчыт дьиэ кэргэннэригэр сурутан, кинилэр олохторун сэҥээрэ көрөбүн, астыылларын көрөн үөрэнэбин. Ол курдук, 1 мөл. 200 тыһ. сурутааччылаах “Жизнь в деревне” Азербайджан ыалын элбэх саҥата-иҥэтэ суох дьоһуннаах устууларын: ас астыылларын, араас отунан, сибэккинэн чэйи хайдах көөнньөрөн иһэллэрин, онтон Турция Эркан Давулку (Erkan Davulcu) диэн 470 тыһыынча сурутааччылаах ыал омуктарын төрүт аһын, олоҕун-дьаһаҕын, сиэрин-туомун үгүс дьон истэ-көрө сэҥээрэллэр.

Тик Ток (TikTok – аанг.) – 30 сөкүүндэлээх видеону угар анал сыһыарыы. Бу сыһыарыынан аан дойду 150 дойдутуттан 1 миллиард киһи туһанар.

Аҕыйах кэмтэн бэттэх Сахабыт сиригэр “Тик Ток” платформанан аҕыйах сөкүүндэлээх роликтары устан, Саха сирин олоҕун-дьаһаҕын аан дойду таһымыгар таһаарбыт ыал баарын истэ-билэ сылдьабыт. Дьэ, ол кимнээҕий? 2017 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ыытыллыбыт “Ийэм, аҕам уонна мин – спортивнай дьиэ кэргэн” күрэхтэһиигэ 1-кы миэстэни ылбыт Вячеслав уонна Дария РОМАНОВтар дьиэ кэргэннэрэ. Кинилэр Мэҥэ Хаҥалас Нуораҕанатыгар олороллор. Ыал аҕата олохтоох оскуолаҕа физкультура учууталынан, ийэлэрэ олохтоох дьаһалтаҕа исписэлииһинэн үлэлииллэр. Олоххо актыыбынай көрүүлээх-истиилээх, нэһилиэк биир саамай киэн туттар, спортивнай эдэр ыала.

Кылгастык санаа үллэһиннэххэ...

Бииртэн биир видеоларын көрөбүн. Быйыл кыһыны быһа ыал аҕа баһылыга Вячеслав ас астаан, барыбытын сүрдээҕин ымсыырта. Үгүс кэрэ аҥаардар “ити холостуой киһи дуо, эчи, хаарыаныы...” дэһэн үөһэ-аллара тыыннылар. “Барахсан, хаһаастаах даҕаны эр киһи”, “Туттара-хаптара, иһитэ-хомуоһа ырааһы-ыын”, “Эчи, аһын хасааһа элбэҕэ: этэ, балыга, тоҥ үүтэ, күөрчэҕэ...” – дэһэн, салбанан эрэ кэбистилэр. Тыа ыалын сиэринэн аһын-үөлүн үксүн кэриэтэ буочукаларга уган хаһаанар эбит. Сырыы аайы онтон оруу-оруу, астыыр да астыыр. Ол аайы үгүс аһа-үөлэ суох куорат олохтоохторо көрө-көрө силбитин быһа ыйыстабыт, тыа сирин олоҕор ымсыырабыт. Вячеслав аһыы олорор кэмигэр куукуна түннүгүнэн, анаан оҥорбут курдук, сылгылар аа-дьуо дыҕалдьыһан ааһаллара каадыры өссө ордук тупсарар, киэргэтэр.

Видеоҕа барытыгар аҕа баһылык уонна көрөөччү тапталын ылбыт Илиҥҥи Дьобуруопа боруода апчаарката Адмирал диэн чыыннаах-хааннаах ааттаах ыт оҕото көстөллөр. Ыттарын астарыттан хаһан да матарбаттар. Биир эмэ видеоҕа Адмиралбыт көстүбэккэ, уһуллубакка хааллаҕына суохтуубут ээ. Куукуналарыгар урукку кэмҥэ хото туттуллар икки хомпуоркалаах “Мечта” билииккэ көстөр. Арыы-сыа иҥмэтэх, ып-ыраас билииккэҕэ Вячеслав сырыы аайы ас арааһын астыыр: хортуоппуйдаах эт ыһаарытын, бэрэскитин, бэлимиэнин, муустаах ууга буспут хартатын, ардыгар духуопкаҕа буспут балык ыһаарытын, о.д.а. Ол быыһыгар сибэкки арассаадатын да олордон ылар. Дьэ, туох да диэбит иһин, асчыт, барыга-бары көмүс тарбахтаах, хаһаайыстыбаннай баҕайы ыал аҕата диэн сыаналыыгын.

Оок, аны бу таһырдьа убаһа туйаҕын тириитин хастаан астыы турара көстөр. Уҥуоҕун иһэ силии да силии... Онтон аҕыйах хонон баран, ол пуоһун анныгар суруйбут “Тиктокпар “Жестокость и шокирующий контент” диэн суруйан баран, чоҥку хайытан сиэбит видеобын аҕыйах хонук бааннаатылар. Сахалар кытаанах дьон эбиппит. Хата, суруйан, быһааран биэрбиппэр төттөрү көҥүл биэрдилэр”, – диэн санаатын үллэстэн суруйбут. Ол эбэтэр бу сыһыарыы салалтата бааннаан кэбиспит.

Видеотын үксүн оскуолаҕа үөрэнэр уолаттара – Уйгуннаах, Урсун – 7-с уонна 5-с кылааска үөрэнэр оҕолоро усталлар эбит. Аныгы үйэ оҕолоро диэх курдук, барытын сатыыллар – айфон төлөпүөҥҥэ усталлар, таҥаллар, бары өттүттэн бэркэ усталлар (ракурс), түргэтэтэллэр, бытаардаллар, “озвучката” барыта дьиҥнээх: хаарга кыычырҕаан хаамыы, иһит-хомуос тыаһа, ас буһан сырдьыгыныыра, о.д.а.

“Омук дьоно ыалдьыттыы кэлиэхтэрин баҕараллар”

Билигин ыал аҕа баһылыга, 33 саастаах Вячеславтыын кэпсэтиибин эһиги болҕомтоҕутугар таһаарабын.

– Вячеслав, тыа сирин олохтооҕо диэтэххэ, социальнай ситимҥэ көхтөөхтүк үлэлэһэр эбиккин.

– Дьиэнэн “Тик Ток” сыһыарыыны ааспыт сыл ахсынньытын ортотуттан арыйан, кылгас видеолары уган саҕалаабыппыт. Онно билигин 651 тыһыынча кэриҥэ, онтон инстаграм сирэйбитин бу сыл тохсунньу ый саҕаланыыта арыйбыппыт уонна номнуо 19,7 тыһ. кэриҥэ сурутааччыланныбыт.  

Тыа сирин олохтоохторо буоларбыт быһыытынан, тыа ыалын күннээҕи олоҕун ханнык да кырааската-самааската, тупсарыыта суох хайдах баарынан дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдии буолар. Угар видеоларбытын ордук атын дойду олохтоохторо, омуктара сэҥээрэ көрөллөр эбит. Ол да сиэринэн сурутааччыбыт 80%-на атын дойду дьоно, онтон атына нууччалыы тыллаах норуоттар. Ордук, Тайылаан, Дьоппуон, Кэриэйэ, Кытай, Индонезия (Азия дойдулара) олохтоохторо сэргииллэр.

– Дьэ, ордук тугу сэҥээрэр эбиттэрий?

– Кыһын 50 кыраадыс тымныылаах олохпутун-дьаһахпытын, таһырдьа тоҥмут астарбытын, маны тэҥэ сиикэйдии аһыыр аһылыктарбытын: тоҥ балыкпытын, убаһа этин, быарын сиикэйдии сиирбитин олус сөҕөн ыйыталаһаллар. Кыһын дьиэ аанын астахха, тымныы туман бурҕачыйан киирэрэ, таһырдьаттан муус киллэрэн уһаакка кутан уулларарбыт, мас киллэрэн оһох отторбут – барыта сөхтөрөр, интэриэһиргэтэр. Ол иһин үгүстэрэ “чахчы маннык тымныы дойду баар дуо?” диэн ыйытыктаах, кыһын күүлэйдии, олоро кэлиэхтэрин баҕараллар.

Бэйэбитигэр ыйы-ыйынан олоро кэлээри, ымсыыран аҕай суруйаллар. Биһиги дэриэбинэ ыала буоллахпыт. Омуктары дьиэбитигэр олордор кыахпыт да, усулуобуйабыт да суох.

– Наһаа маладьыастаргыт дии. Итинник боростуой устууларгытынан аан дойду таһымыгар тахсыбыккыт. Тус аккауҥҥутугар суруйаллар дуу?

– Дьэ, сүрдээҕин суруйаллар. Онно барытыгар ийэбит эппиэттиир, суруйсар. Аныгы сайдыылаах үйэ буолан, куйаар ситимигэр тылбаас анал сыһыарыыта баар. Онон ханнык баҕарар омукка бэйэлэрин тылларынан суруйан эппиэттиэххэ сөп. Тылы билбэт буолуу мэһэйи үөскэппэт.

– Аккауҥҥун тоҕо “Панда саха” диэн ааттаатыҥ? Сахаҕа чугас Дьөһөгөй аатын биэриэххин сөбө буолуо дии.

– Кэргэним миигин “панда” диэн таптаан, ымманыйан ааттыыр. Бу ааты чугастык ылынан, иҥэринэн сылдьар буоламмын, кэннигэр “саха” диэн тылы эбэн аккауммун сүрэхтээбитим. Барсар дии. Наһаа үчүгэйдик иһиллэр.

– Киитэрэй кытайдар эн контеҥҥын “уоран” ылан туһанар сурахтара кырдьык дуо?

– Чахчы, баар суол. “Тик Ток” – Кытайга оҥоһуллан тахсыбыт сыһыарыы (приложение). Кинилэргэ кытайдыы “Доуинь” диэн ааттанар эбит. Кытай биир бөдөҥ паблигыттан видеоларбын бэйэлэригэр таһаараары көҥүл ылаары, ыйыта сылдьыбыттара. Ол онно таһааран буолуо, Кытайтан сурутааччыбыт элбээбитэ.

Арай биирдэ Кытайга баар сурутааччыларым “хайаа-аа, бу эн видеоларгын укпуттар дии” диэн, мин устууларбын түһэрэн, “скриншоттаан” бэйэбитигэр ыыттылар. Көрбүппүт, кырдьык, биһиги устууларбыт. Ол ыыппыт аккауннарын булан көрбүппүт, хайа эрэ кытай эргиэмсигэ бэйэтин блогар уган “лайк” бөҕөтүн хомуйан, сурутааччытын элбэппит. Бэйэтин “Монголияттан сылдьабын” дэнэр эбит. Эбиитин pandasakha диэн онлайн маҕаһыын арыммыт. Дьэ, ити курдук оҕуруктаах өйдөөх буолар эбиттэр.

– Киһи хайгыы көрөр таһымнаах устууларын оҥороҕут. Дьиэ кэргэн бары кыттыгас үлэтэ буоллаҕа.

– Оннук. Бары өйбүтүн түмэн үлэлиибит. Эрдэ бэлэмнэммэппит, сынаарый эҥин суруйуута суох. Барыта күннээҕинэн. Көрөргүт курдук, мин кылаабынай оруолга уһуллабын. Улахан уолбут Уйгун эпэрээтэрдиир, кыра уол Урсун илии-атах буолааччы. Урсуммут “Тикток” платформаҕа видеоны угарбытыгар өй укпут кылаабынай сүбэһиппит буолар. Ийэбит устар видеобыт идиэйэтин булан биэрээччи. Ханнык да “дубль” диэн суох. Барыта биир устуунан бүтэр. Онон, мин санаабар, дьоҥҥо ордук тиийимтиэ, көрөөччүнү абылыыр быһыылаах.

– Үгүс дьон “тоҕо саҥата суоҕуй?” диэн интэриэһиргиир буолуохтаах. Устуу сүөгэйэ-сүмэтэ туохха сытарый?

– Көрөөччү, төттөрүтүн, элбэх саҥата-иҥэтэ суох устууну сөбүлээн көрөр, ылынар эбит. Элбэхтик саҥарбакка, аҥаардас хамсаныынан уһуллаххына, хайа баҕарар омук көрөөччүтүн хабаҕын. Тылбаас эҥин наадата суох. Былыр киинэ саҥа үөдүйэригэр саҥата суох “немой” киинэлэр бааллара дии. Син эмиэ ол курдук. Көрөөччүгэ, сүрүнэ, видео ис хоһоонун тиэрдэн биэрии (подача) буоллаҕа.

– Айфон төлөпүөн хаамыратынан устар эбиккит. Саҥа тэрил ылар былааннааххыт дуу?

– Үөһэттэн көтө сылдьан устар квадрокоптер, аныгы саҥа хаамыра, маны тэҥэ сырдатар тэриллэри атыылаһан, устар роликпыт хаачыстыбатын тупсарар санаалаахпыт.

– Вячеслав, аан дойду таһымыгар Сахаҥ сирин билиһиннэрэриҥ хайҕаллаах дьыала. Өссө да үрдүк таһымҥа тахсан, дойдугун ааттата тураргар алгыыбыт.

Саргылаана БАГЫНАНОВА.