Бу Орто дойдуга күн сирин көрөөт, ыарахан ыарыыга ылларар кырачаан оҕо ахсаана элбэҕэ киһини дьиксиннэрэр. Балыыһа түөрт истиэнэтэ иккис дьиэлэригэр кубулуйар. Кинилэр манна ыйы-ыйдаан, сылы-сыллаан сыталлар. Төрөппүттэригэр төһөлөөх ыараханын тустаахтар эрэ билэн эрдэхтэрэ.
3 сыл анараа өттүгэр кыракый кыысчааныгар быарын сорҕотун биэрбит дуонар ийэ Айталина Иванованы (Копырина) эрэдээксийэбитигэр ыҥыран кэпсэттибит.
Юля кэтэһиилээх кыыс оҕоҕут буолар, мурун бүөтэ оҕоҕут, атаах буолуо ээ.
– Баар-суох күммүт-ыйбыт Юлябыт икки убайын кэнниттэн кэтэһиилээх кыыс буолан, 2015 сыл от ыйын 18 күнүгэр Дьокуускайга төрөөбүтэ. Улахан убайа Артем 16 саастаах --10-с, иккис убайа Слава 9 саастаах -- 3-с кылаастарга үөрэнэллэр. Уолаттарбыт кэнниттэн кыыстанаммыт, сүрдээҕин дьолломмуппут.
Хат сылдьар кэмҥин этэҥҥэ аһардаҕыҥ дии.
– Барыта үчүгэй этэ. Кыыспын төрүүрүм саҕана эрэ балыыһаҕа киирбитим. Төрөөн баран 4 хонугунан дьиэбитигэр үөрүү көтөллөөх тахсыбыппыт.
Балыыһаттан тахсыбыт 8-с күммүтүгэр оҕом “потницалаабытыгар” Мэдиссиинэ киинигэр киллэрбиттэрэ. Онно анаалыс туттарбыппыт. Анаалыс ылбыт сирдэриттэн хаана кэлэрэ аанньа тохтообот этэ. Ону “геморрагическая болезнь новорожденного, желтуха” диэн диагноз туруорбуттара. “Саҥа төрөөбүт оҕоҕо маннык буолааччы” диэн уоскуппуттара. Ол сытан УЗИга түспүппүт, бэрэбиэркэ бөҕөтүн ааспыппыт. 10-ча күн эмтэнэн дьиэбитигэр тахсыбыппыт.
Туруга тубуста дуу?
– Олорор сирбитинэн бэликилииньикэҕэ көрдөрүнэрбит, наар “желтуха” дииллэрэ. Сайын буолан, күн уотугар сытыарарым. Икки ыйбыт буолан эрдэҕинэ, балаҕан ыйыгар, Мэдиссиинэ оҕо киинигэр гастроэнтерология отделениетыгар киллэрдилэр. Онно, дьэ, “атрезия желчных протоков” диэн чуолкай диагноһы туруордулар. Ол эбэтэр, үөһэ суох төрөөбүт эбит, үөс тахсар тымырдара сайдыбатахтар.
Дьэ, бу кэмтэн саҕаламмыта биһиги ыалга хараҥа былыт быыһыттан суостаах этиҥ буолан сааллыбыт олохпут ыарахан, курус кэмнэрэ.
Эпэрээссийэ оҥордулар дуо?
– “Касаи” диэн эпэрээссийэни, ол эбэтэр үөһү оһоҕоско көнөтүк барар гына холбоотулар. Аны оҥоһуллан баран, оһоҕоһо кыайан аһарбат (непроходимость кишечника) буолан, эмиэ эпэрээссийэлэннэ. Ол кэнниттэн 5 хонон баран эмиэ оҥордулар. Онон оҕом сыыһа баара-суоҕа 2 ыйдаах сылдьан 3 эпэрээссийэни ааһаахтаата. Ол тухары реанимацияҕа сытар. Кыра бириэмэҕэ киирэн, көрөн эрэ тахсабыт.
Бу икки ый устата үөһэ барыта быһа баран, быара бүппүт. Аны “быар цирроһа” диэн диагноз туруордулар уонна быары көһөрөн олордуу (пересадка) эрэ быыһыыр кыахтааҕын эттилэр.
Соһумар диагноһы хайдах ылынныгыт?
– Итинник тыллары хаһан даҕаны истибэтэх дьон мух-мах буоллубут. Санаабытыгар, барыта түүл-бит курдуга. “Хайдах, тоҕо биһиги оҕобутугар?” диэн ыар санаа дууһабытын аймаабыта.
Онтон ыла балыыһа олоҕо саҕаламмыта. Уолаттарбытын эбээлэригэр, эһээлэригэр көрдөрө ыыттыбыт. Мин кыыспыныын Мэдиссиинэ киинигэр сыттыбыт. Кып-кырачаан киһиэхэ күнү быһа укуол, систиэмэ бөҕөтүн биэрэллэр. Сэтинньи бүтэһигэр оҕом 4 ыйдааҕар Москубаҕа көрдөрүнэ барбыппыт. Онно тиийбиппитигэр “дуонар наада” диэтилэр. Аҕабыт, оҕо сылдьан гепатиттаабыт буолан, киниэнин барсыбат диэтилэр. Мин оҕолонон баран уойбуппун, ол иһин: “Быарыҥ олус сыалаах, барсыбаккын. Ырдаххына, баҕар, сөп түбэһиэҥ. Онон атын дуонарда эмиэ көрдөнүҥ”, -- диэтилэр. Инньэ гынан дойдубутугар кэлэн, Мэдиссиинэ киинигэр төттөрү киирдибит.
Оҕоҕор бэйэҥ дуонардыыр санаалаах дийиэтэни тутуһан бардаҕыҥ.
– Дийиэтэни кытаанахтык тутуһан 2 ыйынан 13 киилэни бырахтым уонна дуонар буолаары, бэрэбиэркэлэнэ Москубалаатым. Анаалыс бөҕөтүн, УЗИ, КТ, МРТ, биопсия арааһын ааһан, дуонар буоларга көҥүл ылан үөрэ-көтө дойдубар кэллим.
Кэлбитим кэннэ сотору буолаат, кыыһым сэбиргэхтэтэн (пневмония) хаалла. Москубалар сэбиргэхтэппит оҕону эпэрээссийэҕэ ылбаппыт диэн аккаастаатылар. Икки ый курдук эмтэннибит. Ол сытан көмпүүтэр томографиятын түмүгүн Москубаҕа ыыта олорбутум.
Аны бэйэҥ ыалдьан хааллыҥ.
– Истириэстэн эбитэ дуу, аны бэйэбэр хонноҕум аннынан “ур” (жировик) тахсан кэллэ. Балыыһаҕа оҕобун көрөрүм быыһыгар ону баран эпэрээссийэлэтэн быстардым.
Дьэ, ол гынан хаһан оҥоһулуннугут?
– 2016 сыл муус устар бүтэһигэр Москубаҕа В.И. Шумаков аатынан Трансплантология национальнай чинчийэр киинигэр эпэрээссийэлэнэ киирдибит. Биһиги курдук диагнозтаах оҕо элбэх этэ. Бэрэбиэркэни ааһан балачча сыттыбыт. Нэдиэлэҕэ былаан быһыытынан икки эрэ эпэрээссийэни оҥороллор эбит. Биһиги уочараппыт кэлэн, ыам ыйын 25 күнүгэр оҥоһулуннубут.
Төһө долгуйдуҥ, куттанныҥ?
– Төһө да бэлэм сырыттарбын, долгуйуу, куттаныы баара. Ол быыһыгар “оҕобун быыһыыр түгэним дьэ кэллэ” диэн, үөрүү-көтүү да баара. Сарсыарда бастаан миигин илдьэ бардылар. Оҕом аҕатын кытта балаатаҕа хааллылар. Эпэрээссийэҕэ бараары туран, кыысчааммын сыллаан, кууһан араҕыстым, барыта этэҥҥэ буоларыгар Айыыларбыттан үҥэн-сүктэн көрдөстүм. Онтон чаас курдугунан оҕобун кэлэн ылбыттар этэ.
Эпэрээссийэ кэнниттэн миигин эбиэт саҕана реанимацияҕа илдьибиттэрэ. Кыысчааммын 10-ча чаас эпэрээссийэлээбиттэр этэ.
Барыта этэҥҥэ ааста?
– Түүн уһуктан кэлбитим, айаҕым иһэ барыта туруупка, сатаан саҥарбаппын. Оҕобун ыйыта сатыыбын да, саҥам кыайан тахсыбат. Онтон быраас кэлэн “С дочкой все в порядке. Операция прошла успешно” диэбитигэр, дьэ, “һуу” гынным, устунан утуйан хааллым.
Сарсыныгар анал хоско (бокска) көһөрдүлэр. Онно чугас дьонуҥ киирэн көрөллөр-истэллэр. Сотору буолаат, оҕобун аҕаллылар. Барахсаным, барыта аппараакка сытар. Иһэ барыта туруупка, илиитэ баайыылаах, 8 систиэмэни ылар. Кылаабынайа, тыыннаах, тыынар. Ону көрөн, наһаа үөрдүм, харахпыттан уу-хаар бастым.
Эһигини ким көрдө-иһиттэ?
– Иккиэммитин аҕабыт көрбүтэ. Мин бакаа сатаан турбаппын. Аҕабыт икки суукка сытан, утуйан көрбөккө ыарыылаабыта, көрбүтэ-истибитэ.
Итинник эпэрээссийэни ааспыт оҕо 5 күн аһаабат, аны сытыа суохтаах, олоруохтаах, сөп буола-буола мэлдьи көхсүн таптайа сылдьыллыахтаах эбит. Бастакы 3 күммүт ыарахан этэ. Онтон, дьэ, бэттэх кэлэн туруупкаларбытын (дренаж) сыыйа-баайа ыланнар, уонча хонугунан оҕобунуун уопсай балаатаҕа көспүппүт. Быраастар барахсаттар наһаа да кыһаллан-мүһэллэн көрөллөр-истэллэр этэ. 3 нэдиэлэ буолан баран балыыһаттан таһаардылар. “Икки нэдиэлэ кэриҥинэн хонтуруоллуур бэрэбиэркэни ааһаҕыт” диэн дойдубутугар ыыппатылар. Кэлин УЗИга түспүппүт барыта этэҥҥэ буолла. Онон от ыйын 2 күнүгэр дойдубутугар үөрэ-көтө эргиллэн кэллибит.
Ол кэнниттэн Москубаҕа сотору-сотору бэрэбиэркэҕэ бараҕыт. Дуонар быһыытынан бэйэҕин эмиэ көрдөрөҕүн дуу?
– Бастаан 1 ый, онтон 2 ый буола-буола, онтон билигин хас 3 ый аайы, сылга 4 төгүл Москубаҕа баран көрдөрүнэн кэлэбит.
Эпэрээссийэбит кэнниттэн 6 ый устата оҕобун Москубаҕа баран көрдөрөрбөр, В.И. Шумаков аатынан Трансплантология киинигэр дуонары эмиэ көрөр буоланнар, онно бэрэбиэркэни ааһааччыбын. Манна куоракка олорор сирбинэн бэликилииньикэҕэ эмиэ анаалыс туттарабын, УЗИланабын.
Билигин туругуҥ хайдаҕый? Үчүгэйгин дуо?
– Үчүгэйбин. Чөлбөр түстүм диэн сананабын. Ол эпэрээссийэ туоһута – чэр эрэ баар. Бастакы биир сыл кытаанахтык диетаны тутуһарыҥ ирдэнэр. Билигин аска бэйэбин хааччахтаабаппын, тугу барытын аһыыбын.
Бастакы сылыгар ыараханы үлэлээбэккэ, ыараханы көтөҕүө суохха наада. Эпэрээссийэ кэнниттэн 3 сыл ааста. Билигин дьиэм иһигэр-таһыгар барыны-бары үлэлиибин. Юлечкам бэйэтэ 15 киилэлээх.
Быарыҥ төһө кээмэйин ылбыттара буолуой?
– Хаҥас өттүбүттэн “левый сектор” диэн ааттанар сиртэн ылбыттара. Миэнэ кыра оҕоҕо ылан олордуу буолан, кыра соҕуһу ылбыттара, 300 г курдук диэбиттэрэ. Быар үүнэр. Миэнэ балтараа сылынан чөлүгэр түспүтэ.
Москубаҕа быар ыарыһахтарга көмөлөһөр аһымал пуонда баар эбит дии.
– Москуба куоракка “Жизнь как чудо” диэн быардара ыалдьар оҕолорго көмөлөһөр аһымал пуонда баар. Кыахтарынан көрөн көмөлөһөллөр эбит. Биһиги эпэрээссийэбит кэнниттэн балыыһаҕа сытан дьонтон истэммит, бу пуондаҕа сурук суруйбуппут уонна докумуоннарбытын хомуйан туттарбыппыт. Ону балыыһаттан тахсан баран, икки нэдиэлэ хонтуруоллуур бэрэбиэркэбитин кэтэһэр кэммитигэр, биһиэхэ олорон кэтэһэрбитигэр кыбартыыраҕа босхо хос булан биэрбиттэрэ. Сүрдээҕин абыраабыттара.
Аны быйыл ыам ыйыгар Москубаҕа балыыһаҕа сыттахпытына кэлэннэр, кинилэр пуондаларыгар учуокка турар оҕолорго анаан, бэлэх, оонньуур арааһын бэлэхтээбиттэрэ. Соһуйбуппут, үөрбүппүт аҕай.
В.И. Шумаков аатынан Трансплантология национальнай-чинчийэр киинэ дуонардарыгар наҕараада туттарар үтүө үгэстээх эбит.
– Сылга иккитэ дуонардарга анаан “Дарящему часть себя” диэн түөскэ иилиллэр бэлиэни уонна дьупулуому Трансплантология киинин бэрэпиэссэрэ С.В. Готье бэйэтинэн үөрүүлээх-быһыыга майгыга туттарар. Мин ыларбар 30-ча киһиэхэ туттарбыттара. Миигин кытта Саха сириттэн тастыҥ быраатыгар быарын аҥаарын биэрбит биир эдэркээн устудьуон уолчаан эмиэ ылбыта.
Кыысчааныҥ билигин хас саастааҕый, доруобуйатын туруга хайдаҕый?
– Юля сааһа 4-дэ. Этэҥҥэ сылдьар. Дийиэтэҕэ олоробут. Оҕо буолан өйдөөбөт, ону-маны сиэн баҕарара, көрдүүрэ баһаам буоллаҕа. Дьиэбит иһигэр кылаабынай хотуммут. Оҕо уһуйааныгар сылдьыбат. Ол эрэн сайдыыта оҕо тэҥинэн. Саҥата-иҥэтэ баһаам. Дьаҥтан-дьаһахтан сэрэнэн мээнэ ханна да сылдьыбаппыт.
Ый аайы Мэдиссиинэ киинигэр анаалыстарбытын туттарабыт. Гастроэнтеролог бырааспыт Наталья Николаевна Иннокентьева ис дууһатыттан билиитин-көрүүтүн ууран туран көрөр-истэр. Кыһалҕаланныбыт да түүннэри-күннэри эрийэбит, сүбэлэтэбит. Киниэхэ улаханнык махтанабыт.
Эми иһии кытаанах эрэсииминэн буолуохтаах.
– Дьэ, чааһыгар, мүнүүтэтигэр тиийэ кытаанах хонтуруол. Тутуһабыт. Бириэмэтинэн көрөн күн аайы 10-тан тахса табылыакканы иһэр.
Москубаҕа соторутааҕыта баран кэллигит дуо?
– Алтынньы ыйга баран кэллибит. Хата, барыта этэҥҥэ. Урут сырыы аайы аҕабытын кытта барааччыбыт. Соҕотох киһиэхэ айаҥҥа оҕону кытта сылдьар ыарахан. Билигин бэйэм илдьэ сылдьабын. Кэлэрбитигэр-барарбытыгар, Москубаҕа сылдьарбытыгар үп-харчы өттүнэн төрөппүттэрбит, аймахтарбыт көмөлөрө сүрдээх улахан. Түгэни туһанан кинилэргэ махталбын тиэрдэбин.
Өрөспүүбүлүкэҕэ маннык диагнозтаах оҕолор бааллар дуу?
– Мин билэрбинэн, быһа холоон, 8 оҕо баар. Үксүбүт кэриэтэ эгил-тэгил саастаахтар. Бэйэ-бэйэбитин билсиһэбит.
Оччоҕо үлэлээбэккэ, оҕоҕун көрөн олороҕун?
– Бэйэм алын кылаас учуутала уонна экэнэмиис идэлээхпин. Билигин дьиэҕэ олоробун, үлэлээбэппин. Дьиэҕэ олорон, “точечная роспись” диэнинэн дьарыктанабын. Сакааска араас харысхал хартыыналары, кумааһынньыктары, суумкалары киэргэтэн оҥоробун.Ону атыылаан үп киллэринэбин. Өр сылларга “Ростехинвентаризация” тэрилтэҕэ үлэлээбитим. Бэйэм Уус Алдан Сыырдааҕыттан Копыриннар аҕа уустарыттан төрүттээхпин.
Аҕабыт Егор Егорович Иванов билигин “Золото Селигдара” АУо баахта ньыматынан баран суоппардыыр. Барбыта 6 ый буолла. Сотору кэлиэхтээх. Аҕабыт суох кэмигэр уолаттарым барахсаттар улаатаннар көмөлөрө сүҥкэн.
Оҕобут этэҥҥэ аттыбытыгар мэниктии, сүүрэ-көтө сылдьара биһиэхэ дьол. Инникини тымтыктанан көрбүт суох, барыта этэҥҥэ буоларыгар эрэлбит күүстээх.
Айталина, санааҕын үллэстибиккэр махтал. Кырачаан Юля этэҥҥэ, чэгиэн-чэбдик сырыттын! Эйиэхэ тулууру, дьулууру баҕарабын.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
Оҕо хаартыската төрөппүт көҥүлүнэн бэчээттэннэ.
