Туох барыта, тимир буоллун, дьиэ, мас, үүнээйи буоллун – барыта дууһалаах, “тыынар-тыыннаах” дии саныыр дьон аҕыйаҕа суох. Холобур, наһаа да оннук диэбэтэллэр массыыналарыгар, туттар тэриллэригэр киһи аатын биэрэн, кэпсииллэригэр тыыннааҕымсытар идэлээхтэр. Сорохтор киһи курдук өссө кэпсэтэллэр.
Бүгүн кэпсиир дьикти массыынам хаһаайына ол тимир көлөтүн кытта төһө “кэпсэтэрин”, тыыннааҕымсытарын билбит суох. Ыйытар эмиэ кыаллыбат. Өрдөөҕүтэ суох буолаахтаабыта. Ол массыынатынан айаннаан иһэн, саахалга түбэһэн суорума суолламмыта. Кини сопхуос биир тарбахха баттанар суоппара этэ. Уопута да элбэх буоллаҕа. Дьэ, ол эрээри, өлүөх быатыгар, арааһа, нуктуу иһэн, утары от тиэйэн иһэр муостаах тыраахтарга кэтиллээхтээбит этэ. Массыыната түҥнэстэн, өстүөкүлэтиттэн туох да хаалбатах. Ол диэн, хомуллуу бөҕөнү хомуллубут диэбиттэрэ. Ол да буоллар оччотооҕуга сүрдээх сатабыллаах, этэргэ дылы, сыбаалкаттан массыынаны таҥан, сүүрдэн таһаарар эр бэртэрэ бааллара. Саппаас да чаас дэлэй быһыылааҕа. Чэ, быһата, ол саахалламмыт массыынаны сэмсээн, туһаҕа таһаарбыттар. Өндөрүүс диэн эдэр суоппар сүүрдэр буолбут. Ол бэдик, биирдэ иһэн баран, улуус киинигэр көтүтэн иһэн, эмиэ саахалланар. Хата, анараа дойдуга аттанар гына эчэйбэтэх буолан, үөрүү буолбут. Ким да бу массыына иккис сууллуута диэн толкуйдаабатах даҕаны. Бары уол холуочугар тэптэрбиттэр.
Сыл курдук буолан баран мэхэньисээтэр Дайыыл ол таһаҕас тиэйэр массыынаҕа путевка толорторон, аймахтарын көһөрө диэн ааттаан, атын нэһилиэккэ айанныыр. Бэрт сулбурҕатык айаннаан тиийиэхтээх сиригэр балачча чугаһаабытын кэннэ массыынатын туормаһа олох истибэт буолан хаалар. Түргэн ускуораһынан иһэр суоппар туора суолтан тахсыбыт Суһал көмө массыынатын кыл мүччү таарыйбакка хаалар. Түһэн көрүнэр да, туормаһыгар туох да киһи сэрэхэдийэрин булан көрбөт. Хос собуоттаан, ыытан көрбүтэ, олох хаһан да моһуогурбатах сэп курдук үһү...
Дайыыл ол дьикти туһунан гарааһын уолаттарыгар кэпсии олордоҕуна, били Өндөрүүс киирэн кэлбит. Дьэ, уонна манныгы кэпсээбит:
– Ити массыынаҕа аны олорботох олордун!! Иччитин кытта барсыахтааҕын барбатах. Мин, ама да холуочугум иһин, барааҥкабын сатаан тутар бэдик буоллаҕым. Ити эн этэриҥ курдук туормаһа эмискэ аккаастаан кэбиспитэ. Бэйэм да онтон олус долгуйан, түҥ-таҥ туттубутум быһыылааҕа. Саахал кэнниттэн туормаһым моһуоктаата диэбиппин, маастар истэ да барбатаҕа. Дайыыл, дьэ, хорсун киһи эбиккин.
Гараас эр дьоно ити түбэлтэни ырыталларыгар икки лааҕырга хайдыбыттара. Биирдэрэ “бу да дьон барыга бары итэҕэйэн, аньыырҕаан!” диэн сапсыйан кэбиспитэ. Сорох “бу мээнэҕэ буолбатах буолуохтаах” диэн быһаарбыта. Ким эрэ биирдэ эрдэ кэлэн баран, гарааска киирэн иһэн, ол массыына кэбиинэтигэр хара күлүгү көрөн баран, хараҕа алҕас көрбүтүгэр балыйбыта да умнуллубатаҕа. Ити кэпсэтии кэнниттэн ол массыынаны чугас эргин эрэ сылдьарга туттумахтаан баран, саппаас чааска ыыппыттара. Биир да суоппар ылыан, ыытыан баҕарбата оччо этэ.
Оттон эһиги туох дии саныыгыт? Саахалламмыт массыына, матасыыкыл син биир хайаан да саахалланар дииллэрэ төһө оруннааҕый? Илииттэн тимир көлө атыылаһааччылар улахан саахал кэнниттэн оҥоһуллубут тэрили ыла сатаабат үгэстээхтэр. Быһаччы “араамата ханньайдаҕа, тутуллар бэрээдэгэ кэһилиннэҕэ” дииллэр да, дьиҥ сэрэхэдийии “абааһытыгар” буолаарай?
Ньукулай Б., Бүлүү.
