Мин кинини 10-тан тахса сыллааҕыта сайын Дьокуускай куорат Каландаришвили оҕо сынньанар лааҕырыгар биэс оҕобун батыһыннаран, лааҕырга туттара сылдьан аан бастаан көрбүт эбиппин. Оҕолору ылар хоско хас да нуучча дьахтара олороро. Олор ортолоругар нууччаттан итэҕэһэ суох көрүҥнээх, биир эдэркээн кыыс уу сахалыы ыраастык саҥаран улаханнык соһуппута. Кэлин билбитим ол – Дарья Лаврова эбит.
Дарья ЛАВРОВА, СӨ култууратын туйгуна, СӨ эдэр ыччат бэлиитикэтин туйгуна, Таатта нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо –эрэдээксийэбит бүгүҥҥү ыалдьыта.
Ийэм төрөппүттэригэр махтала мин ааппар ааттанар
Даша, ааҕааччыларбытыгар бэйэҕин билиһиннэр эрэ.
– Мин Таатта Ытык Күөлүгэр төрөөбүтүм. Оҕо сааһым, оскуолатааҕы кэмнэрим барыта онно ааспыта. Бииргэ төрөөбүт биэспит. Мин ыал улахан оҕотобун. 3 балтылаахпын, 1 бырааттаахпын.
Ийэм Татьяна Дмитриевна Ордахова быйыл 59 сааһын туолар. Ытык Күөлгэ бэкээринэҕэ үйэтин тухары үлэлиир. Бэйэтэ нуучча эрээри сахалыы иитиилээх. Ийэбин Таатта төрүт олохтоохторо Дария, Дмитрий Сидоровтар оҕо дьиэтиттэн иитэ ылбыттар.Ол иннинэ ыарыһах биир оҕолоохтор эбит.
Эбии оҕо иитэ ыларга быһаарынан, оҕо дьиэтигэр тиийбиттэригэр, биир сытыы баҕайы кыракый кыысчаан, кинилэри көрөн баран “папа, папа” дии-дии, иннилэригэр-кэннилэригэр сүүрэкэлээбит. Ону аһынаннар, кыыстаах уолу ылан дьиэлэригэр төннүбүттэр.
Онон ийэм уонна дьээдьэм, балай да улахан саастарыгар алын кылааска үөрэнэ сылдьар оҕолор, иитиллэ кэлбиттэр. Таатта Ытык Күөлүгэр олорбуттар. Хомойуох иһин, ииппит дьонноро эрдэ олохтон барбыттар. Онон ийэм ииппит дьонун мин көрбөтөҕүм. Эбэм Дария Тарасовна Андросова Баайаҕаттан төрүттээх эбит. Ийэм ииппит ийэтигэр махталын бэлиэтин, кини аатын миэхэ иҥэрэн, Дария Сидорова буолбуппун.
Ийэм миигин оҕолонон 3 сыл буолан баран, Тааттаттан төрүттээх уолга кэргэн тахсан, кэнники балтыларбын, бырааппын төрөппүтэ. Ол эрэн ииппит аҕабыт, эдэригэр оһолго түбэһэн, суох буолбута.Онон ийэбит барахсан барыбытын соҕотоҕун иитэн атахпытыгар туруорбута.
Оттон бэйэҥ төрөппүт аҕаҥ баар дуу?
– Аҕам туһунан 2015 сыллаахха истибитим. Билигин кини туһунан кэпсиэхпин баҕарбаппын. Хаһан эмэ, кэмэ кэллэҕинэ, баҕар, кэпсиэм эбитэ дуу... Билигин кини бу Орто дойдуга баар. Онон кимтэн кииннээхпин, хантан хааннаахпын билэбин эрээри, үйэлээх сааһын тухары мин иитиибэр кыттыспатах буолан, улаханнык чугасаһа сатаабаппыт.
Ийэҥ соҕотоҕун иитэн атаххытыгар туруортаабыт. Тиийиммэт-түгэммэт олоҕу эккинэн-хааҥҥынан биллэҕиҥ?
– Кыһалҕалаах олоххо улааппыт буоламмын, оҕо эрдэхпиттэн ханнык да үлэни көрөн турбаппын. Үлэһиппин. Ийэбит кыра эрдэхпититтэн үлэҕэ үөрэппитэ. Онон 5-с кылаастан үлэм киниискэтэ арыллан, сайын устата ийэбин кытта бэкээринэҕэ тэҥҥэ үлэлиирим, көмөлөһөрүм. Ол кэмнэргэ, 90-с сылларга, дойду үрдүнэн ыһыллыы-тоҕуллуу буолан, ас-таҥас кэмчи бириэмэтэ этэ. Ийэбит мэлдьи үлэлээн, хачыгырайан тахсаахтыыра. Кыра оҕолору көрүү-истии, дьиэни-уоту дьаһайыы барыта миэхэ сүктэриллэрэ. Оннук билиҥҥэ диэри бэкээринэтигэр үлэлии сылдьар.
Оскуола кэнниттэн ханна үөрэнэн, туох идэтин баһылаатыҥ?
– 1998 сыллаахха оскуоланы бүтэрэн баран, эмчит буолар ыра санаалаах, мэдиссиинэ институтугар туттарсан көрбүтүм да, хиимийэни кыайан туттарбатаҕым. Инньэ гынан педучилищеҕа физкультура отделениетыгар туттарсыбытым даҕаны, эксээмэн кэмигэр сүүрүүгэ атахпын бүлгүрүтэн кэбиһэммин, кыайан киирбэтэҕим. Онон дэриэбинэбэр төттөрү барбытым. Биир сыл буолан баран ыал буолбутум. Ыарахан сылдьаммын, иитээччи үөрэҕэр эмиэ туттарсыбытым. Ити курдук түөрт сыл устата үөрэххэ туттарсыбытым. Кэргэмминиин олохпут табыллыбатаҕа, онон уолбут 1,5 саастааҕар арахсыбыппыт.
Ол кэнниттэн куоракка киирэммин, ЯГИТИ орто үөрэҕин салаатыгар, маркетолог идэтигэр үөрэнэ киирбитим. Үөрэҕим быыһыгар дьиэ сууйарым. Ону бүтэрэн, салгыы үрдүк үөрэҕэр үөрэммитим. Манна үөрэнэ сылдьан, маҥнай сэкирэтээринэн үлэлээбитим. Ол курдук мэтэдьиис, исписэлиис быһыытынан эмиэ үлэлээбитим. Онон үлэһит быһыытынан дьиэ сууйааччыттан саҕалаан, мантан үүнэн-сайдан тахсыбытым.
Саха тыла – ийэ тылым
Сахалыы наһаа ыраастык саҥарар эбиккин. Истэн сөхтүм, долгуйдум.
– Саха тыла – төрөөбүт төрүт тылым. Оскуоланы бүтэрэн, куоракка устудьуоннуу киирэн баран, нууччалыы саҥарарга үөрэммитим (күлэр). Инньэ диэн кэпсээтэхпинэ, дьоннор күлээччилэр. Кэпсээнтэн кэпсээн диэбиккэ дылы... Маҕаһыыҥҥа киирэн баран килиэп диэн тылбын нууччалыытын бутуйан, “можно килиэп?” диэн саҥаран, маҕаһыын атыыһытын күллэрбиттээхпин. Аны биирдэ “салапаан” диэн тылы нууччалыытын өйдүү сатаан баран “мне салапаан нужен” диэн турардаахпын. Ол кэмнэрбин санаатахпына, билигин сонньуйабын.
Билиҥҥэ диэри сахалыы саҥардахпына, үгүс киһи соһуйар. “Тааттаҕа маннык дьүһүннээхтэр бааллар эбит дуу” дэһэллэр. Ырыа эйгэтигэр нууччалыы дьүһүннээх, сахалыы ыллыыр-туойар Надина Эльпистиин иккиэбит. Онон дьүһүнүм эрэ нуучча, ис дууһам, ис кутум барыта сахалыы. Олох сахалыы өйдөөхпүн-санаалаахпын, менталитетым эмиэ барыта сахалыы. Таатталыы өһөс-ньоҕой майгым баһыйбыт.
Ытык Күөл оскуолатыгар 1-кы кылааска үөрэнэ киирэрбэр 5 бастакы кылааһы ылбыттара. Мин 1-кы “д” кылааска Клара Архиповна Табунановаҕа үөрэммитим. Орто сүһүөх кылааска тахсыыбытыгар хайысхаларынан кылааска араартаабыттара. Онно Виталий Очировтыын биир кылааска кылгас кэмҥэ үөрэнэ сылдьыбытым.
Оҕолоруҥ сахалыы саҥараллар дуу?
– Улахан уолум сахалыы саҥарар, кэпсэтэр. Кыра кыргыттарым кыраларын быһыытынан уонна кэргэним нууччалыы иитиилээх буолан, оҕолорун кытта нууччалыы кэпсэтэр. Ол эрэн саха тылынан хайдах эмэ үөрэппит, ииппит киһи диэн санаалаахпын.
Кэргэниҥ саха дуо?
– Куорат сахата.
Билигин дьиэ хаһаайкатын быһыытынан эрэ буолбакка, өссө үөрэнэ сылдьар эбиккин. Туох идэтигэр?
– Бэйэм ХИФУ үп уонна экэниэмикэ институтугар ыстаарсай преподавателинэн үлэлиибин. Билигин үһүс оҕобунан дьиэ хаһаайката буолан дьиэҕэ олоробун. Кыра кыыһым 2 саастаах.
Оҕолорбун көрөн олорор кэммин туһанан, ырыа эйгэтигэр анал үөрэҕим суох буолан, муусука идэтин баһылаары муусука училищетыгар үөрэнэ сылдьабын. Быйыл 3-с кууруһу түмүктээн эрэбин, этэҥҥэ буоллаҕына, эһиил бүтэриэхтээхпин. Дьупулуоммун ыллахпына, “ырыа педагога”, “кэлэктиип салайааччыта”, “артыыс” хайысхаларынан идэлэри баһылыахтаахпын.
Инникитин муусука идэтин баһылаан, профессиональнай ырыа хайысхатыгар үлэлиирдии былааннанабын. Оҕолору ырыаҕа үөрэтиэхпин, үчүгэй куолас туруоруохпун баҕарабын.
27 сааспар аан бастаан ыллаабытым
Ырыаһыт буолар дьылҕаҥ оҕо сааскыттан түстэннэҕэ. Төһө ыллыыр этигиний?
– Оскуолаҕа сылдьан олох ыллаабат этим. Муусука уруогар барыларын кытта тэҥҥэ ыллаһарым. Үксүн үҥкүүнэн уонна успуордунан, ордук хайыһарынан, сүүрүүнэн дьарыктанарым. Аан бастаан 27 сааспар ыллаабытым.
Хойутаан эбит дии.
– ЯГИТИга үлэлии киирэн, мэтэдьиистии сырыттахпына, Паша Бояркина үлэлии кэлбитэ. Кини оҕолорго үҥкүү туруорара, ыллатара уонна фольклорга үөрэтэрэ. Биир билэр кыыһым миэхэ уустук соҕус тыллардаах хоһоон суруйан бэлэхтээбитэ. Ол хоһоону Пашаҕа көрдөрө биэрбитим. Ол кэннэ Паша: “Бу ырыаны ыллаан көр эрэ. Хайдах ыллыыргын истиэххэ”, – диэн көрдөстө. Мин ыллаатым. Онуоха Паша: “Наһаа астык куоластаах эбиккин. Тоҕо ыллаабаккыный?” – диэн “уой-аай” бөҕөтүн түһэрдэ. Уонна: “Чэ, дабаай, ырыата оҥорторо охсуохха. Ыллаа. Ыллыыргын долгуйар, куттанар буоллаххына, көмөлөһүөм, ыллаһыам”, – диэтэ.
Инньэ гынан 2007 сыл ахсынньы 20 күнүгэр “Ыар санаа” диэн ырыаны таһаарбыппыт. Ону “ыар” диэн тыл ыараханнык иһиллэр эбит диэммит, “Курус” диэн уларытан биэрбиппит. Оннук ыллаан саҕалаан, билэр дьоммун, биир дойдулаахтарбын соһуппутум.
Онтон ыла саҕаланнаҕа дьон биһирэбилин ылбыт “Кофе” дуэт?
– Биир сыл иһигэр Пашалыын “абытайдык” үлэлээбиппит. Харчы мунньунан, саҥаттан саҥа ырыа суруйтарар, көстүүм тиктэрэрбит. Аан бастаан ыллыы тахсарбытыгар олох судургу, боростуой ырыаһыттар этибит. Бастакы “Саҥа ырыаҕа” боростуой таҥастаах-саптаах тахсан кыттыбыппыт. Онтон кэлин дизайнер өҥөтүн туһанан, таҥастарбытын уруһуйдатан, дизайнердыы көстүүмнэммиппит. Ол кэннэ нууччалыы блокка кыттан “былааһы ылбыппыт”. Онно НКИХ анал бирииһин ылбыппыт.
2011 сыл олунньу 23 күнүгэр “Сэргэлээх уоттара” култуура киинигэр “Только для Вас” диэн “Кофе” дуэт бастакы уонна бүтэһик кэнсиэрин туруорбуппут. Наһаа үчүгэй кэнсиэр буолбута. Ол кэнниттэн Паша “балаһыанньаланан” хаалан, бөлөхпүт ыһыллыбыта. Онон 4 сыл эрэ бииргэ ыллаабыппыт.
Дьэ, ол кэнниттэн соҕотоҕун ыллыыр айаныҥ аартыга аһылыннаҕа?
– Киһи өр кэм устата сайдыбакка, биир сиргэ турар буоллаҕына, эмиэ сылайар. Туһунан баран, үүнүөххэ-сайдыахха эмиэ наада курдук. Мин, биллэн турар, соҕотоҕун айар суолу тутуһарга бэлэмим суоҕа. Ол да буоллар, ыллыыр баҕам баһыйан, аа-дьуо, кыра-кыралаан тус суолбун солонон, ыллаабытынан барбытым.
Хас биирдии ырыаһыт көрөөччүтүн иннигэр айар үлэтин отчуоттуур үтүө үгэстээх. Эн эмиэ кэнсиэриҥ буолаары турар эбит дии.
– Ырыаһыт 2-3 сыл буола-буола айар үлэтин көрөөччүлэригэр таһааран иһиэхтээх. Кини онтон кынаттанан, салгыы ырыаһыт быһыытынан үүнэр, сайдар.
Кулун тутар 1-кы күнүгэр Өксөкүлээх аатынан култуура киинигэр 3-с айар киэһэбин оҥороору сылдьабын. Бастакы кэнсиэрим 2013 сыл ахсынньытыгар “Имэрийэ көрүү”, иккис кэнсиэрим сыанаҕа ыллаабытым 10 сылыгар ананан 2017 сыллаахха “Бииргэ буолуохха” диэн ааттанан буолбуттара. Иккиэн Опера уонна балет тыйаатырыгар ыытыллыбыттара.
Дарья, айар үлэҕэр ситиһиилэри, ырыа нэлэмэн киэҥ хонуутугар ырыаһыт күөрэгэй чыычаахтыы үрдүктэн үрдүккэ дабайа, көтө-дайа, ыллыы-туойа сылдьаргар баҕарабын.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
