Биһиги эрэдээксийэбитигэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Бүтэйдээх нэһилиэгин олохтоохторо эрийэн “балыыһабытын сабан эрэллэр, этиниэхпитин наада” диэн кыһалҕаларын кэпсээтилэр.
“Улууспут бырааһа балыыһабытын саба сатаабыта ыраатта”
К.К. Родионов – Сабырык, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, түмэл дириэктэрэ:
-- Салалтабытыгар туруорсар санаабытын тиэрдэбит: 1) 1890 с. доруобуйа харыстабыла Бүтэйдээх балыыһатыттан саҕаламмыта. Эһиил балыыһабыт уонна доруобуйа харыстабыла саҕаламмыта 130 сылын бэлиэтээри сылдьарбыт. Сарбыллыбыт балыыһалаах хайдах бэлиэтиэххэ сөбүй? 2) Бүтэйдээх учаастактааҕы балыыһата номоххо киирбит саха бырааһа, байыаннай хирург Т.Е. Сосин аатын сүгэр. Эһиил -- Кыайыы 75 сыла. Фроҥҥа госпиталь начаалынньыгынан сылдьан 3000 эпэрээссийэни оҥорбут киэн туттар киһибитигэр, кини аатын үйэтиппит бүтэйдээхтэргэ кыайтарыы сыла буолар курдук. Уола, биллиилээх мэлэдьиис В.Т. Андросов, баара буоллар, төһөлөөх хомойуо этэй… 3) Быйыл кыһын РФ Бэрэсидьиэнэ В.В.Путин норуокка уочараттаах тахсыытыгар Киин Арасыыйаҕа балыыһалар сабылланнар, өлүү-сүтүү элбээбитин туһунан элбэх киһи эрийэн эппитигэр, чахчы да, сыыһа дьаһал барар эрэрин эппитэ. Ону улуус отчуотугар Ил Түмэн дьокутаата М.Д.Гуляев бигэргэппитэ. 4) Улууспут кылаабынай бырааһа А.А. Павлов биһиги балыыһабытын сарбыйа сатаабыта ыраатта. Туруулаһыы түмүгэр баччааҥҥа диэри илдьэ кэлбитигэр махтанабыт эрээри, билиҥҥи дьыбардаах дьаһалларын олохтоохтор бары утарарбытын аһаҕастык этэбит. Кини, уопсайынан, кииннээһин киһитэ. Илин эҥээргэ Майаны күүһүрдүүтэ сөптөөх, сыанабыллаах, ол эрээри нэһилиэктэр балыыһаларыгар киириитэ төрдүттэн сыыһа, кини аатын киэргэппэт. Кылаабынай бырааспыт көҕүлүүрүн министиэристибэ туһанара көстөн турар. 5) Кылаабынай быраас “Бүтэйдээх нэһилиэнньэтэ кыра, 800 эрэ, онон Табаҕаҕа киинниэхпит” диир. Дьиҥэр, Бүтэйдээх балыыһата ыаллыы олорор Өлөчөйү хабарынан, 100-тэн лаппа тахсабыт. Майаттан чугас, үчүгэй суоллаах Табаҕаҕа буолбакка, манна киинниир тоҕо сатамматый?
Улуус бырааһа: “Бүтэйдээхтэргэ сыыһа өйдөбүл олохсуйбут”
Алексей Павлов, Мэҥэ Хаҥалас киин балыыһатын кылаабынай бырааһа:
-- Доруобуйа харыстабылыгар бу сылтан В.В. Путин Ыйааҕынан «Здравоохранение» диэн национальнай бырайыак үлэтин саҕалаата. Кини этэн турар: хас нэһилиэк аайы эмп тэрилтэтэ баар буолуохтаах диэн. Сүрүн ирдэбилинэн 2024 сылга нэһилиэнньэбит олоҕун орто кээмэйэ 78 сааска диэри тиийиэхтээх. Олохтон өлөн туорааһын 17% кыччыахтаах. Ол сыалтан биһиэхэ эмп үлэһиттэриттэн элбэх үлэ ирдэнэр.
Бүтэйдээх балыыһата 1900 аһыллыбыта, улууспутугар маҥнайгы балыыһа «Аптека 6-го врачебного участка» диэн ааттааҕа. Билиҥҥи балыыһа 3 сытан эрэ эмтэнэр хонуктаах уонна 1 күнүскү куойкалаах үлэлээн кэллэ. 14,5 ыстааттаах, ол иһигэр: 1 быраас, 1 тиис бырааһа, 1 биэлсэр, 1 окусуорка, 5 сиэстэрэ, 5,5 алын сүһүөх бэрсэнээлэ бааллар. “Бүтэйдээх балыыһата сабыллар” диэн нэһилиэнньэҕэ сыыһа өйдөбүл үөскээбит. Балыыһа олоччу сабыллан хаалбат, “врачебнай амбулаторияҕа” кубулуйар. Ол аата 3 сытан эрэ эмтэнэр хонуктаах куойка суох буолар, ол оннугар күнүскү куойкалар ахсааннара эбиллэн биэрэр. Бу -- билиҥҥи олох ирдэбилэ. Ылбычча, итинник дьаһамматахпыт. Хас да сыл үөрэтэн, Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтигэр ырытан, кэтээн көрүү түмүгэр итинник быһаарыыга кэлбиппит. Уларытыы РФ № 323 –ФЗ “Об основах охраны здоровья граждан в РФ”, №326-ФЗ “Об обязательном медицинском страховании в РФ” сокуоннарыгар, РФ Доруобуйа харыстабылын №543н “Об утверждении Положения об организации оказания первичной медико-санитарной помощи взрослому населению” бирикээһигэр олоҕуран оҥоһуллар. Бэрээдэк быһыытынан, учаастактааҕы балыыһаҕа орто туруктаах ыарыылаах дьон киирэн эмтэнэллэр. Кинилэр түүннэри мэдиссиинэ үлэһитэ кэтээн көрүүтүгэр наадыйбаттар, күнүһүн сытан эрэ ылыахтаах эмтэрин барытын ылан, анаалыстарын туттаран, көрдөрүнэн тахсаллар. Оттон түүннэри кэтээн көрүүгэ наадыйар ыарахан туруктаах ыарыһахтар киин балыыһаҕа сытан эрэ киэҥ инструментальнай уонна лабораторнай чинчийиилэри барыахтаахтар, мэдиссиинэ анал көмөтүн ылыахтаахтар. Киин балыыһа кэҥиирин туһунан боппуруос хас даҕаны сыл Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтигэр туруорулунна, ол түмүгэр быйыл дьэ, быһаарыллар кыахтанна. Онон, балыыһабыт кэҥиэ, куойка ахсаана эбиллиэ диэн эрэнэ кэтэһэбит.
РФ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин №543н бирикээһигэр олоҕурдахха, Бүтэйдээх нэһилиэнньэтинэн уонна сыһыарыллыбыт Өлөчөй нэһилиэнньэтин ахсаанынан “фельдшерско-акушерскай” пуун эрэ нуорматыгар эппиэттиир. 1700 улахан дьон ахсааныгар 1 тэрэпиэп быраас ыстаапката, онтон 700-тэн кыра нэһилиэнньэҕэ биэлсэр эрэ көрүллэр. Ол гынан баран, Бүтэйдээх нэһилиэгэ тэйиччи сытарын уонна суол-иис саас-күһүн күчүмэҕэйдэри үөскэтэрин учуоттаан “врачебнай амбулаториянан” хааларын туруорустубут. Быраас, биэлсэр ыстаапката сарбыллыбат, күнүскү процедурнай медицинскэй сиэстэрэ ыстаапката көрүллэр, күнүскү куойка ахсаана эбиллэн биэрэр, онон көрдөрүнэр, эмтэнэр, анаалыс туттарыытын тиһигэ тохтообот. Уруккутун курдук, суһал көмө түргэнник уонна бириэмэтигэр оҥоһуллуохтаах. Билигин үлэлии олорбут быраас уоппускаҕа барбытынан сибээстээн, бырааһынан хааччыйарга уонна олохтуурга киин балыыһа, олохтоох дьаһалта бары күүспүтүн түмүөхтээхпит. Устуоруйа кэрэхсэбилин өйдүүбүт, ол гынан баран мэдиссиинэ байыаннай идэ буоларын быһыытынан, медицинскэй эвакуация (госпитализация) уһук сытар нэһилиэктэн киин балыыһа диэки чугаһытыллыахтаах.
Урут лабараан аҥаардас микроскобу көрөн анаалыстыыр буоллаҕына, анаалыс аныгы кэм ирдэбилинэн Майаҕа киин балыыһа клиническэй лабаратыарыйатыгар саҥа лабаратыарыйа аппарааттарыгар оҥоһуллар, көрүү хаачыстыбата тупсар. Анаалыс туох даҕаны хааччаҕа суох Майаҕа бириэмэтигэр оҥоһуллар, анал пробиркаҕа транспортировкаланар. Итинник дьаһаныы өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыгар ыытыллыбыттара уонна сөптөөҕө дакаастанна.
«Оптимизация» боппуруоһугар киирдэххэ: 1 мед.сиэстэрэ процедурнай сиэстэрэ миэстэтигэр көһөн биэрэр, 3 мед. сиэстэрэҕэ Майаҕа, Бэстээххэ атын үлэ миэстэтэ көрүллэр, окусуоркаҕа ыаллыы сытар Өлөчөй ФАП-ыгар миэстэ бэриллэр, 1 алын сүһүөхтээх мэдиссиинэ үлэһитэ амбылатыапыйаҕа көһөн биэрэр, 3 атын араас үлэни толорооччу ыстааттара сарбыллар.
Стационарнай мэдиссиинэ көмөтө сайдыытыгар травматология уонна ортопедия салаата үрдүк таһымнаах эпэрээссийэлэри оҥоруута төһүү күүс буолуоҕа. Хирургия салаатыгар урология эпэрээссийэтин оҥорор кыахтаныахпыт. Лиссиэнсийэ ыларга үлэ барар. Национальнай бырайыак чэрчитинэн ыарыыны бохсор үлэ инники күөҥҥэ туруохтаах. Хас барыбыт сылга биирдэ профилактическай кэтээн көрүүнү ааһыахтаахпыт. Сүрүн ирдэбил – киһи барыта тус бэйэтэ доруобай буоларыгар эппиэтинэстээх, чөл олохтоох буолуохтаах.
Нэһилиэк олохтоохторо: “Сытар балыыһата суох буоларбытын утарабыт!”
Татьяна Слепцова, К.О. Гаврилов аатынан Бүтэйдээх орто оскуолатын эбии үөрэхтээһиҥҥэ педагога:
-- Балыыһабыт ыаллыы сытар Өлөчөй нэһилиэгин эмиэ көрөн кэллэ. Арассыыйаны үрдүнэн аймаабыт «оптимизация» биһиги олохтоох балыыһабытыгар тиийэн кэлэн, балыыһабыт сарбыллан, күн бүгүн эмтэнэр, көрдөрүнэр, анаалыс туттарар кыаҕа суох олоробут. Олохтоохтор, Бүтэйдээх нэһилиэгин дьоно кэлэктиибэ улууспут дьаһалтатыттан, дьокутааттарбытыттан көмүскэл көрдүүбүт!
Н.Е. Софронова, элбэх оҕолоох ийэ:
-- Быраас уонна сытар балыыһа хайаан да наада – оҕолор ыалдьар түгэннэригэр анаалыс миэстэтигэр оҥоһуллара ордук этэ. Тыа сиригэр киһи дьиэни-уоту хаалларан, улуус киинигэр көрдөрүнэ киирэрэ уустук. Суолбут-ииспит да үчүгэйэ суох. Элбэх оҕолоох киһи буоларым быһыытынан, балыыһа сабылларын утарабын.
Н.А. Соловьева, К.О. Гаврилов аатынан Бүтэйдээх орто оскуолатын саабыһа, элбэх оҕолоох ийэ:
-- Анаалыс да туттарыыга, ыарыйдахпытына, киирэн эмтэнэрбитигэр даҕаны сотору-сотору наадыйабыт. Саастаах дьон балыыһаҕа киирэн доруобуйаларын бөҕөргүтүнээччилэр. Сытар балыыһа суох буолан хаалла. Кинилэр ыраах айанныыр кыахтара суох. Ыарыылара бэргээн иһэр. Медосмотр да барарга, уопсайынан, ыарыйдыбыт даҕаны, тута анаалыс туттарар этибит, билигин оннук кыах суох. Мин санаабар, ханнык баҕарар нэһилиэккэ, нэһилиэнньэтин ахсааныттан тутулуга суох, сытар балыыһа баар буолуохтаах.
Е.И. Чямпина, биэлсэр:
-- Бу ыйга балыыһаҕа үлэ миэстэтэ сарбылларын туһунан биллэрии кэлбитэ. Сытар балыыһа сабыллан 4 сиэстэрэ, 2 саньытаарка, сопхуос, окусуорка үлэтэ суох хааллылар, ол иннинэ лабарааны уураппыттара. Онон, балыыһабыт “врачебнай амбулатория” диэн уларыйан, ыам ыйын 21 күнүттэн үлэтин саҕалыахтаах. Аны туран, бырааспыт билигин уоппуската, онон күнүскү стационар эмиэ үлэлээбэт. Билигин дойду үрдүнэн «оптимизация» диэн бара турар, үөһэттэн кэлбит дьаһал толоруллан, биһиги оройуоммутугар учаастактааҕы балыыһалар үксүлэрэ сабылынна.
А.И. Филиппова, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Бүтэйдээх кырдьаҕастарын сэбиэтин салайааччыта:
-- Бүтэйдээх нэһилиэгэ Мэҥэ Хаҥалас улууһун биир кырдьаҕас бөһүөлэгэ. Амма Сатаҕайын, Чурапчы Хайахсытын кытары кыраныыссалаһар. Онон, биһиги бөһүөлэкпит иһинэн сатаҕайдар да, хайахсыттар да дойдуларыгар айанныыллар. Бүтэйдээх нэһилиэгэр 9 тыыл бэтэрээнэ, 74 үлэ бэтэрээнэ, 60-тан тахсан биэнсийэлээхтэр олоробут. Дэриэбинэбит кытыы турарынан, айан суолун аартыга буоларынан, хроническай ыарыылаахтар элбэхтэринэн, кэлиҥҥи кэмҥэ онкологическай ыарыы элбээн иһэринэн, балыыһабытын оннугар хаалларыҥ!
Л.Н. Плотникова, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Бүтэйдээх нэһилиэгин ытык кырдьаҕаһа:
-- Балыыһа сабыллыбыта сыыһа. Биһиги уһук сиргэ олоробут, манна суол сорох кэмҥэ мөлтөх. Ыраах баран көрдөрүнэр, эмтэнэр кыахпыт суох буоллаҕа дии. Мин, саастаах киһи буоларым быһыытынан, балыыһа сабылларын ончу утарабын.
“Врачебнай амбулатория” диэн уоскуталлар даҕаны, Бүтэйдээх дьоно ону билиммэттэр. Ыарыһах сытан эрэ миэстэтигэр эмтэнэр усулуобуйалаах балыыһа хааларын туһугар бүтэйдээхтэр илии баттааһын хомуйан эрэллэр. Билиҥҥи туругунан 116 киһи номнуо баттаабыт. Онон балаһыанньа салгыы хайдах салайыллыаҕай? Былаас дьоно, манна туох диигитий? Салгыы туох буоларын билсэ туруохпут.
Сардаҥа БОРИСОВА кэпсэттэ.
