Дойду үрдүнэн «Үрүҥ торуоска» хараҕынан көрбөт дьоҥҥо туһуламмыт ыйынньык алтынньы 15 күнүттэн саҕаланар. Ол чэрчитинэн хараҕа суохтарга ананар дьаһаллар: сэминээрдэр, төгүрүк остуоллар, көрбөт дьон кыһалҕаларын киэҥ араҥаҕа тарҕатар, болҕомтону тардар, билиһиннэрэр бэсиэдэлэр ыытыллаллар. Киин куоракка турар Өрөспүүбүлүкэтээҕи көрбөттөр анал бибилэтиэкэлэрэ сылын аайы араас тэрээһиннэри ыытар. Бүгүн биһиэхэ бибилэтиэкэ дириэктэрэ Айталина НИКИТИНА ыалдьыттыы кэллэ.
– «Үрүҥ торуоска» аахсыйа хас сыллаахха биллэриллибитэй уонна тоҕо чопчу бу кэмҥэ ыытылларый?
– Көрбөт дьон үрүҥ торуосканан сирдэтинэн хаамар кыахтаахтар, ол аата кинилэргэ үрүҥ торуоска харахтарын кэриэтэ буоллаҕа. 1921 сыллаахха Джеймс Бигс диэн ааттаах Британия худуоһунньуга, быһылааҥҥа түбэһэн, хараҕынан көрбөт буолар. Кини хара өҥнөөх торуоскатынан сирдэтэн куорат устун бэйэтэ сылдьарга күһэллэр. Ол сырыттаҕына, ааһан иһэр дьон киниэхэ, көрбөт киһиэхэ, болҕомтолорун уурбаттарын билбит, сонньуйбут. Ол иһин торуоскатын өҥүн үрүҥүнэн кырааскалыыры тобулбут. Дьэ, итинтэн ыла ааһан иһэр дьон да буоллун, суоппардар да кинини өйдөөн көрөр, суолу туорууругар көмөлөһөр буолбуттар. Онтон сиэттэрэн Англияҕа уонна Европа дойдуларыгар хараҕа суох дьон торуоскаларын үрүҥ өҥүнэн кырааскалаан, үтүктэн барбыттара. Сэтинньи 15 күнүгэр Аан дойдутааҕы үрүҥ торуоска күнүттэн саҕалаан аахсыйа аһыллар уонна сэтинньи 13 күнүгэр Аан дойдутааҕы көрбөттөр күннэригэр түмүктэнэр.
– Ааспыт сылларга бу аахсыйа чэрчитинэн тугу ыытар этигитий, хайдах быһыылаахтык барар этэй?
– Бэйэбит ааҕааччыларбытыгар Брайль ньыматынан ааҕыы уонна суруйуу күрэҕин сылын аайы үгэс курдук ыытааччыбыт. Көмпүүтэри тоҕоостоохтук, туһалаахтык туһаныы билимин күрэһэ эмиэ буолар. Былырыын нэһилиэнньэ көрбөттөргө хайдах сыһыаннаһарын билээри аныгылыы пранк ыыппыппыт. Хараҕа суох киһи куоракка сылдьан мунаахсыйар кэмигэр дьон үксэ да көмөлөһө сатыыр эбит диэн түмүккэ кэлбиппит. Ол эрээри сорохтор ырааҕынан ааһар, аахайбат түгэннэрэ эмиэ бааллара киһини хомотор. Сылын аайы көрбөттөр уопсастыбаларын кытта ыкса сибээстээх үлэлиибит.
– Ити Брайль ньыматын туһунан этэн аһардыҥ дии. Итини сиһилии сырдатыаҥ дуо?
– Улууканнаах француз Луи Брайль томтоҕор туочукаларынан тарбах иминэн даҕатан ааҕар, суруйар ньыманы 1824 сыллаахха айбыта. Көрбөт дьоҥҥо хааччаҕа суох ааҕалларыгар, суруйалларыгар туһуланан айбыт ньымата күн бүгүҥҥэ диэри аан дойду бары муннуктарыгар туһаныллар. Биһиги бибилэтиэкэбит саха тылынан сылга, ортотунан, 20 кинигэни бэчээттиир. Ону таһынан, тыйаатыр артыыстарын ыҥыран, аахтаран кинигэлэри «саҥардабыт». Оттон быйыл Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистирэ Юрий Степанович Куприянов көҕүлээһининэн «Кыайыы дорҕоонноро» диэн аахсыйа маҥнайгы кэрдииһэ буолан ааста. Ол түмүгүнэн Кыайыы 75 сылыгар аналлаах хомуурунньук тахсан, ааҕааччылар кэрэхсэбиллэрин ылла. Манна даҕатан эттэххэ, быйыл ааҕааччыларбыт «саҥарар» кинигэлэри суотабай төлөпүөннэриттэн, анал «Аудиокниги РБС» диэн сыһыарыыбытыттан ааҕар кыахтаннылар. Маннык судургутук ааҕыахтарын баҕалаах, харахтарынан хааччахтаах дьон бибилэтиэкэ төлөпүөнүгэр 40-39-80 нүөмэринэн эрийэн сурутуохтарын сөп. Ортотутан сылга 50-60 «саҥарар» кинигэни оҥорон таһаарабыт.
– Хоруона хамсыга сатыылаан турар кэмигэр бибилэтиэкэ хайдах быһыылаахтык үлэлиирий?
– Пандемия бириэмэтигэр кулун тутар бүтэһик чыыһылаларыттан саҕалаан, дьиэбитигэр олорон үлэлээбиппит. Дистанционнай үлэ маҥнайгы күнүттэн хайдах даҕаны ааҕааччыларбытын соҕотохтуу хаалларар кыахпыт суоҕун билинэн, саҥа ирдэбилгэ олоҕуран үлэбитин салҕаабыппыт. Бастатан туран, үлэһиттэр бары күргүөмүнэн аҕам саастаах ааҕааччыларбытыгар күннэтэ эрийтэлээн хаһыаттартан, сурунааллартан ыстатыйалары, сонуннары дорҕоонноохтук ааҕан иһитиннэрэ олорбуппут. Ону тэҥэ тутатына «Досуг РБС» диэн ааттаах бөлөҕү бассаап нөҥүө арыйбыппыт, онно ааҕааччылар туһаайыыларынан тэттик кэпсээннэри үллэстэн күн аайы ааҕан кинилэри сэргэхсиппиппит. Ити бириэмэҕэ араас хабааннаах, хайысхалаах тэрээһиннэри бибилэтиэкэ саайтын, социальнай ситимнэр, ZOOM-платформа нөҥүө ыыппыппыт. Ааҕааччыларбытыгар эрэ туһаайан буолбакка, киэҥ араҥаҕа, улуус бибилэтиэкэтин үлэһиттэригэр үөрэтэр хабааннаах тэрээһиннэр эмиэ буолуталаабыттара. Уопсайа сүүсчэкэ араас таһымнаах тэрээһин буолан ааста. Роспотребнадзор бары ирдэбилин тутуһан от ыйын 6 күнүттэн саҕалаан үлэлии олоробут, ол эрэн кэккэ харгыстардаах. Ааҕар уонна көмпүүтэрдээх саалаларбыт үлэлээбэттэр. Ааҕааччылар эрдэттэн төлөпүөнүнэн суруйтаран, чопчуламмыт кэмҥэ сакаастаабыт кинигэлэрин ылаллар. Мааска, бэрчээкки кэтэр булгуччу. Бибилэтиэкэҕэ киирбит дьон тэмпэрэтиирэлэрин кээмэйдиибит. Ону таһынан, бэйэтэ кыайан хаампат, чугас аймахтара арыаллыыр кыахтара суох ааҕааччыларга дьиэлэригэр кинигэ сакаастарын илдьэн биэрэбит. Тэрээһиммит барыта онлайн-формакка буола турар. «Хааччахтааһын эрэсиимин кэмигэр, киһи өйө-санаата тууйуллуутугар сөптөөх күүс-көмө буоллугут» диэн ааҕааччыларбытыттан элбэх махталы иһиттибит. Ол буоллаҕа – биһиги үлэбит, сырабыт саамай сүдү, үрдүкү наҕараадата.
– Ханнык бырайыактарынан тэрээһин ыытаҕыт?
– Уопсайа түөрт улахан бырайыагынан үлэлиибит. «Доступное чтение» иһинэн араас саастаах дьоҥҥо тус-туспа хайысхаҕа арааран тэрээһиннэри ыытабыт. «Электронная информационная среда» бырайыак аныгы үйэҕэ үктэммит дьон буоларбыт быһыытынан олоххо саҥа технологияны киллэрии, олохтооһун диэн сыаллаах-соруктаах буолар. «Тифлокомментирование» диэн бырайыак – ускуустуба, култуура эйгэтигэр көрбөт дьону хааччаҕа суох билиһиннэрии, сыһыарыы. Анал үөрэҕи ааспыт тифлокомментатордаахпыт, кини куорат түмэллэрин, тыйаатырдарын кытары ыкса үлэлэһиэхтээх, бастакы хардыы сыл саҥатыгар төгүрүк остуол тула кэпсэтиһиинэн ааспыта. Өссө, түгэни туһанан, мөлтөхтүк көрөр дьоҥҥо көмөлөһөн тус кылааттарын киллэриэхтэрин баҕарар дьону биһиги кэккэбитигэр кыттыһаргытыгар ыҥырабыт. Ити хайысха «Доброта в библиотечном пространстве» бырайыак чэрчитинэн ыытыллар. Пандемия да кэмигэр олорон үлэлэһиэххэ айылаах араас элбэх хайысха баар. Туох баар информация саайпытыгар http://rbs.sakha.ru/ баар, «Стать волонтером» кунуопканы баттаан, баһаалыста, сайаапката хаалларыҥ!
– Бу аахсыйа чэрчитинэн ханнык тэрээһиннэр былааҥҥа туралларый?
– Тэрээһин аһыллыыта ZOOM-платформа нөҥүө алтынньы 15 күнүгэр буолар. Сылын аайы ыытыллар Егоровскай ааҕыылар түмүктэрэ алтынньы 22 күнүгэр биллиэҕэ. Бу куонкурус биллиилээх көрбөт бэйиэт, үйэтин тухары олоҕун оҕолорго анаабыт учуутал, сахалыы Брайль сириибин ааптара Иван Николаевич Егоров-Горнай хоһооннорун ааҕыы быһыытынан ааһар. Быйыл кини төрөөбүтэ 85 сылыгар анаан Арассыыйатааҕы таһымҥа ыыттыбыт. “Инстаграм” ситимин нөҥүө көрбөттөр оскуолаларын бибилэтиэкэрдэрин кытары көрсүһүү буолар. “Ютуб” ханаалбытыгар «Тифло-профессии» диэн бэрт кэрэхсэбиллээх идэлээх дьон туһунан сюжеты таһаарар былааннаахпыт. Бэйэбит ааҕааччыларбытыгар анаан сылын аайы ыытыллар көмпүүтэргэ күрэспитин ыраахтан (дистанционно) ыытар буоллубут. Оттон, хомойуох иһин, Брайль куонкуруһа быйыл пандемиянан сибээстээн, хайдах да ыытыллар кыаҕа суох буолла. Өссө биирдэ тоһоҕолоон этиэххэ наада, “Үрүҥ торуоска” ыйынньык сүрүн соруга хараҕа суох уонна мөлтөхтүк көрөр дьоҥҥо уопсастыба болҕомтотун тардыы уонна тулуурдаах сыһыаны олохтооһун буолар. Ити иһин биир ый устата онлайн-челлендж ыытыллара сабаҕаланар. Манна Саха сирин биллэр блогердарын кыттыһыннаран, көрбөт дьон туһунан өйдөбүлү киэҥ араҥаҕа тарҕатар сыаллаах челлендж ыытыллыахтаах. Өссө да элбэх былаан баар, хайата-төһөтө табылларын билигин этэр кыаҕым суох. Төлөпүөн нөҥүө, саайпытыттан, “Инстаграм” аккауммутуттан күннэтэ сиһилии билиэххитин сөп.
– Быйыл грант сүүйбүккүтүн истибиппит?
– Оннук, граннарга, куонкурустарга көхтөөхтүк кытта сатыыбыт. Быйыл «Особый взгляд» Москубатааҕы куонкуруска кыайыы түмүгүнэн, көрбөттөргө экскурсия ыытарга аналлаах радиогид туттубут. Инньэ гынан, үөрүүбүт муҥура суох. Урут итиннэ ханыылыы радиогид биһиэхэ баара, ол эрээри элбэх сыл үлэлээн эргэрдэ даҕаны, уопсай туруга да мөлтөөтө. Бэриэттээн этэр буоллахха, сэтинньи ыйга Арассыыйа таһымыгар сылга иккитэ ыытыллар көрбөттөр бибилэтиэкэлэрин күрэһин түмүктүүр тэрээһинин кэтэһэбит. Үгэс курдук, биһиги бибилэтиэкэбит хайаан да миэстэлэһэн, үөрүү өрөгөйүн билээччибит, быйыл да суолбутуттан халбаҥнаабатыбыт ини диэн эрэллээхпит.
– Түмүккэ тугу этиэҥ этэй?
– Саха сиринээҕи көрбөттөр анал бибилэтиэкэлэрэ саҥа олох тэтиминэн сайдан, инникигэ хардыылаан иһэр. Тэрилтэҕэ төһө даҕаны соччо элбэҕэ суох буолларбыт, өрөспүүбүлүкэни бүтүннүүтүн хабан, харахтарынан инбэлиит уонна атын инбэлииттэр олохторун тупсарар, киэргэтэр, сэргэхситэр аналлаах үлэлии-хамныы сылдьабыт. Аныгы технологияны баһылаатыбыт, хайысхабытын кэҥэтэн иһэбит. Өскөтүн эһиги аймаххыт, билэр киһигит хараҕынан моһуогурар эбэтэр саас ыраатан, көннөрү кинигэни ааҕарыгар ыарырҕатар эбит буоллаҕына, бука баһаалыста, биһиги бибилэтиэкэбитин ыйан-кэрдэн биэриҥ, төлөпүөнүнэн эрийэн ыйытыҥ, суруйтарыҥ. Бука бары болҕомтолоох буолуохха!
Бэйэбит кэрэспэдьиэммит.
