Бу үлүгэр тымныы халлааҥҥа суолга айаннаан иһэр массыына алдьанара-кээһэнэрэ ханна барыай?! Аны биир үксүн, массыыналар барахсаттар, сыччах тымныыны тулуйбакка, сэлээркэлэрэ, көрүүчэйдэрэ тоҥор. Маннык ыксаллаах быһыыга-майгыга түбэспит суоппардарга мээнэ ааһан иһэр кыра да, улахан да массыына, баҕарбытын да иһин, көмөлөһөр кыаҕа суоҕа өйдөнөр. Таатта, Чурапчы, Мэҥэ Хаҥалас уолаттара айан массыыналарыгар көмөлөһөр тэрилтэ тэринэн үлэлээн эрэллэрэ хайҕаллаах дьыала диэн бэлиэтиэххэ наада. Бүгүн кэпсэтэр киһим – Чурапчы суолун “эмчитэ” Константин ФОМИН аймаҕын кытары “Суолга көмө” диэн тэрилтэ тэринэн, бу саҥардыы үлэлээн эрэллэр.
– Константин, суолга ыксаллаах быһыыга-майгыга түбэспит массыыналары өрүһүйэр, оҥорор бэрт үтүө санаалаах тэрилтэни тэриммит эбиккит. Урут тугу үлэлээбиккиний?
– Мин урут улахан массыынанан хоту улуустарга сылдьар суоппар этим. Таһаҕас тиэйээччибин. Сэттэ-аҕыс сыл сылдьыбытым. Муомаҕа, Уус Ньараҕа, Усуйаанаҕа, Абыйга, Тополинайга, Хаһааччыйаҕа, Үөһээ Дьааҥыга, Өймөкөөҥҥө тиийэ айаннааччыбын. Итиччэ ыраах айаҥҥа суолга алдьанарбыт-кээһэнэрбит баар бөҕө буоллаҕа. Кыһыылаах баҕайытык, арыт чугаһынан биир даҕаны дэриэбинэ суох сиригэр алдьанан хаалааччыбыт. Өрүһүйэр массыына да суох, иттэ түһэр дьиэ да суох. Оннук түгэҥҥэ хайыаххыный, массыынаҕын тоҥорон баран, саамай чугас нэһилиэккэ көмө көрдөһө аттанаргар тиийэҕин. Уопсайынан, ыраах айаҥҥа сылдьар олус ыарахан. Аҥаардас илдьэн иһэр таһаҕаһыҥ этэҥҥэ тиийэригэр даҕаны эппиэтинэһиҥ ынырык буоллаҕа. Саамай маннык тоһуттар тымныыга айанныыр сэрэхтээх.
– Ээ, оннук буоллаҕа... Ыраах айаҥҥа үчүгэйдик тэринэн-бэринэн бардаххытына сатанар буоллаҕа. Хоту айанныыр суолга иттэ, сынньана түһэр, аһыыр да дьиэ суох буолуо?
– Аспытын-таҥаспытын барытын бэйэбит илдьэ сылдьабыт. Айанныыр буоллахпына, кэргэним эрдэттэн бэлэмниир. Холобур, аспын барытын бэлэмнии-бэлэмнии тоҥорон иһэр. Миинин буһаран баран, биир буорсуйа буоларын курдук өлүүскэлэргэ арааран, элбэҕи тоҥорор. Ыһаарыгын эмиэ. Килиэби эмиэ эрдэ кырбаан тоҥорор. Айанныы сылдьан бүтүн бухааҥканы ириэрэ сатаабаккын. Гааһынан үлэлиир оһохпор мииммин сылыттым да аһаабытынан барабын. Истээх таҥаспытын олоччу илдьэ сылдьабыт. Үйэлэри уҥуордаан кэлбит хаатыҥка барахсан барытын быһаарар диэххэ сөп.
– Тоҕо айаҥҥыттан аккаастаммыккыный?
– Дьиҥэ, улахан туохха даҕаны түбэспэккэ этэҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьыбытым ээ. Аҕыйах сыллааҕыта массыына үрдүттэн дэлби түһэн, сиспин тоһутан эчэйии ылбытым. Быраастар төһө эмэ боппуттарын үрдүнэн былырыыҥҥа диэри суоппардыы сылдьыбытым. Онтон аҕа кынным Булгунньах Аман Мэтэс Уола (Холмогоров Владимир Егорович): “Түксү, сөп буолуо, атын тугунан эмэ дьарыгырыаҥ этэ!” – диэн тохтоппута. Бэйэтэ эмиэ үйэтин тухары суоппардаабыт киһи.
– Дьарҕалаах, оһолломмут киһиэхэ ыраах айанныыр, кырдьык, кутталлаах, сэрэхтээх буоллаҕа. Оччотугар улахан массыынаҕын туруоран кэбистиҥ дуу?
– Массыынабын атыылаабытым. Массыыналаах дьону өрүһүйэр суһал көмөнү тэринэр туһунан санаа урут-уруккуттан охсуллан ааһара. Тиэхиньикэҕэ сыстаҕас буоламмын, билэр дьонум, атын да дьон массыыналара алдьаннаҕына, ыйан-кэрдэн, сүбэлээн-амалаан биэрээччибин. Онтон кэргэним быраатын кытары бииргэлэһэн, бу Саҥа дьыл бырааһынньыгын кэннэ, саҥардыы тэриннибит диэххэ сөп. Халлааммыт хайдах курдук тымныытын бэйэҕит да көрө-билэ сылдьаҕыт. Биһиги эҥээр букатын даҕаны -60 чугаһыыр быһыылаах. Маннык тымныыга айаннаан иһэр массыыналар тоҥон-хатан алдьаналлара ханна барыай?! Бу аҕыйах кэм иһигэр бэлиэр түөрт-биэс ыҥырыыга сырыттыбыт.
– Биллэн турар, эмискэ тэриммэтэххит биллэр. Наадалаах тэрили атыылаһарга үлүгэрдээх үп наада буолуо дии?
– Оннук. Диисэл ыстаансыйатын, массыына тоҥмутун сылытар улахан буусканы, массыына собуоттуур аппарааты, сыбааркалыыр аппарааты, кэмпириэссэри уонна да элбэҕи атыыласпыппыт. Холобур, үнүр төҥүлүлэр Хаандыгаҕа айаннаан иһэн, массыыналара тоҥмут этэ. Онтон устунан сэлээркэлэрэ тоҥмута. Таһырдьа -54-55 кыраадыс тымныы. Сарсыарда эрийбиттэрин кэннэ наадалаах тэриллэрбитин илдьэ барбыппыт. Аҕыс чаас устата буусканан үрдэрбиппит. Ол туран, аны ыстаартыра алдьанан, Бэстээххэ саппаас чаас атыылаһан кэлбиттэрэ. Хаһан сылытан оҥоруохпутугар диэри хайыы сах киэһэрбитэ. Итиннэ буускабытынан үрдэрэрбитигэр сэлээркэ бөҕөтө барбыта. Инньэ гынан “ороскуотурбатахпытыгар баһыыба” буолан тахсыбыппыт. Манныкка, уопсайынан, элбэх сэлээркэ сиэнэр буолан, улахан барыс киирбэт курдук. Ночоокко сылдьабыт. Сылынан-икки сылынан эҥин өрө охсон ылар инибит дии саныыбын. Аны үлэлиир тэриллэрбит – үлүгэрдээх сыана!
– Бэйэҕит чугас эргин эрэ сылдьаҕыт дуу? Ыраата барыаххытын сөп дуу?
– Биллэриибитигэр хоту улуустарга тиийэ барабыт диэн суруйбуппут. Бакаа ыҥырыы киирэ илик. Таатта, Мэҥэ Хаҥалас уолаттара эмиэ маннык тэринэн үлэлии сылдьаллар.
– Кинилэр эһиэхэ оччотугар күрэстэһээччи буолаллар дуо?
– Суох. Бары бииргэ сүбэлэһэн үлэлээн эрэбит. Бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөсүһэбит. Бассаап бөлөх тэриммиппит. Кыраныыссанан хайдыһан үлэлиибит.
– Массыына үксүн туга алдьанар эбитий?
–Тымныыга биир үксүн сэлээркэлэрэ, көлүөһэлэрэ тоҥор. Көлүөһэлэрэ алдьаннаҕына, тымныыга бэйэлэрэ кыайан оҥостубаттар. Ол туран, аны сэлээркэлэрэ тоҥор. Үнүр Магадааннаан иһэр нууччалар эрийбиттэрэ. Уматык таһар улахан массыына көлүөһэтэ алдьанан тоҥмут этэ. Чурапчы–Таатта кыраныыссатыгар. Үрдэрэн, көрөн-истэн, уларытан биэрбиппит. Суоппардар махтанан баран салгыы айаннаабыттара.
– Ыксаллаахха, кырдьык, наадалаах тэрилтэ буоллаххыт. Дьон төһө сэҥээрэн, биһирээн эрэллэрий?
– Суолга, айаҥҥа сылдьар суоппардар биһирииллэр, сэҥээрэллэр. Урут ханна да суох өҥө буоллаҕа дии. Мин суоппардыыр эрдэхпинэ, айан суолугар төһөлөөх алдьаммыппыт, тоҥмуппут буолуой?! Маннык быыһыыр-абырыыр тэрилтэлэр суохтара куһаҕан этэ.
– Тыраассаҕа эрэ үлэлиигит дуу, дэриэбинэ иһин эмиэ хабаҕыт дуу?
– Нэһилиэк иһигэр эмиэ үлэлиибит. Тоҥмут массыыналарын үрдэрэн биэрэбит, арыт улахан массыыналары оҥорон биэрэбит. Инникитин сайыннахпытына, Егорбун кытары улахан гараастаах массыына оҥорор сиэрбис тэринээри гынабыт.
– Кыра массыына алдьаннаҕына, тиэйэн илдьэҕит дуо?
– Бакаа алдьаммыт массыынаны тиэйэр анал тиэхиньикэбит суох. Инникитин манипулятордаах тиэхиньикэ атыылаһар былааннаахпыт. Оччоҕо кыра массыынаны тааҕы-таах тиэйэн илдьэн, сылаас гараас иһигэр оҥоруо этибит.
– Бүлүү эҥээр маннык өҥөлөр бааллар быһыылаах дуу?
– Баалларын туһунан истэ иликпин. Горнай, Бүлүү икки ардыгар массыына бөҕөтө алдьанан, тоҥон турар сураҕын истибитим. Арааһа, өрүһүйэр өҥөнү оҥорор тэрилтэлэр суохтар быһыылаах.
– Оттон, арай, массыына төлөпүөн хаппат сиригэр алдьаннаҕына, эһиэхэ хайдах тахсалларый?
– Ыксаллаах быһыыга-майгыга киирбит дьон сибээс суох даҕаны сириттэн 112 (Служба спасения) эрийэллэр. Кинилэргэ биһиги нүөмэрбит баар. Онон биһиэхэ эрийэн ханна баалларын биллэрэллэр. Биһиги тэрилтэбит түүннэри-күнүстэри үлэлиир. Онон түүн даҕаны быстардахтарына, эрийиэхтэрин сөп.
– Бэйэҥ төрүкү Чурапчыгын дуо?
– Чурапчы сэлиэнньэтигэр төрөөбүтүм. Кэргэннээхпин, түөрт оҕолоохпун. Кэргэним Дария эмиэ Чурапчы, фитнес тириэньэринэн үлэлиир. Бэйэбит дьиэлээхпит-уоттаахпыт. Дьоммут куоракка көһөннөр, сылгыларын биһиэхэ хаалларбыттара.
– Константин, кырдьык, олус туһалаах уонна наадалаах тэрилтэ тэриммит эбиккит. Дьоҥҥо туһалаан, көмөлөһөн үгүс киһи биһирэбилин ылыаххыт диэн эрэнэ саныыбын.
– Махтал!
Кэпсэттэ
Туйаара СИККИЭР.
