Прокопий Михайлович Иванов 97 саастаах
-
-
Тыыл, үлэ бэтэрээнэ, Сунтаар улууһун Күндэйэ нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, СӨ бочуоттаах бэтэрээнэ, ССРС сибээһин туйгуна, РФ коммунистическай партиятын маҥнайгы истиэпэннээх «Слава» уордьан, РФ Гаитын «Уопсастыбаннай автоинспектор» мэтээл хаһаайына.
90 сааһыгар тахсыбыт «Олоҕум оҥкуллара» кинигэтиттэн быһа тардыы
Мин 1926 сыллаахха от ыйын 26 күнүгэр Сунтаар оройуонун Омот Омолдоон нэһилиэгэр Ноҕой диэн сиргэ төрөөбүппүн. Ийэм өлбүтүн кэннэ таайбар Чаппык уола Мэхээлэҕэ ииттэрэ биэрбиттэр, онон кини кэргэнэ Аввакумова Мотрена Николаевна бэйэтин аннынан суруттаран оҕо гынан, көрөн-харайан улаатыннарбыта. Ииппит ийэм Мотурууна 1900 сыллаах төрүөх Хоро Хандайардартан төрүттээх Тураах Ньукулай төрдүс оҕото буолар. Бэйэтэ оҕото суох буолан миигин уонна эдьийбин Таанньаны иитэн киһи гыммыта. Кэлин кэпсииринэн - улахан ыарахан сырыттаҕына сиһигэр балаҕан аанын сабыыта түһэн оҕотун куоттарбыт, ол кэннэ кыайан оҕоломмотох. Бииргэ иитиллибит эдьийим Макарова (Иванова) Татьяна Михайловна 1918 сыллаах төрүөх, ииппит ийэбит убайын кыыhа этэ. Эдьийим Таанньа мин оскуолаҕа киириэм иннинэ Макаров Данил Семеновичка кэргэн тахсыбыта. Күтүөм 1941 сыллаахха бастакы хомуурга сэриигэ ыҥырыллан барбыта уонна 1942 сыллаахха күһүн илиитигэр бааһыран кэлбитэ. Эдьийим Таанньа сэрии кэмигэр Элгээҥҥэ Көрдүгэн учаастагар олорон фермаҕа арыыһытынан, асчытынан үлэлээбитэ. Сэрии кэннэ кэргэнинээн уруккута Чакыр нэһилиэгэр кэлэн, үлэлээн, 11 оҕону төрөтөн, оҕолоро улааталларыгар Элгээйигэ көһөн киирэн олохсуйан, халыҥ аймаҕы тэнитэн, 1993 сыллаахха «Сунтаар улууһун бочуоттаах ыаллара» үрдүк ааты ылбыттара.
Таайым эрдэ өлөн ииппит ийэбинээн кыра сааспыттан араас ыалга дьуккаах олорбуппут. Оччолорго нолуок төлүүртэн босхолоноору буолуо, ийэм төрөөбүт сылбын баттаан, 1930 сыллаах төрүөх диэн суруттара сылдьыбыт, онон тоҕус саастаахпар Хоро начаалынай оскуолатыгар үөрэнэ киирбитим. «Ыспаанка саҕана төрөөбүтүҥ», - диирэ, ол иһин кэлин архыып дөкүмүөннэригэр көрдөтөн дьиҥнээх төрөөбүт сылбын, сааспын быһааттарбытым, 1926 сыллаахха «Ыспаанка» диэн ыарыы тура сылдьыбыт эбит этэ. Оскуолаҕа киирэ иликпинэ төрөппүт аҕам кэлэн көрсөрүн өйдүүбүн, сиэбигэр уктан хампыат аҕалара. Оскуолаҕа киирэр сылбар иитиллибит энньэбин биир сылгыны уонна биир ынаҕы биэрбит үһү. Билигин санаатахха былыргы дьоҥҥо син сэниэ соҕустук олорбуттар быһылаах.
Ол саҕана оскуолаҕа латыынскай алфивитынан үөрэтэллэрэ. Тэтэрээт, кумаахы аҕыйах буолан үөрэнэр тэрилбитин олус харыстаан тутарбыт, тэтэрээппитигэр ыраас миэстэ хаалларбакка суруйарбыт. Ол саҕана алаас алааһынан, ыраах ыраах олорор буолан аҕыс биэрэстэлээх сиртэн хааман, аччыктааһын бүрүүкээн турар кэмигэр үөрэммитим. Олох-дьаһах мөлтөх буолан төрдүс кылааһы нэһиилэ 1941 сыллаахха бүтэрбитим. Оччотооҕуга оҕолору Хоро нэһилиэгин саламтата Элгээйигэ интэринээккэ киллэрэн салгыы үөрэттэрэллэрэ. Миигин туруорсан, салгыы үөрэттэрэр чугас киһим, аймаҕым суох буолан салҕыы үөрэммэтэҕим. Кыанар ыаллар оҕолоро Элгээйи интэринээтигэр олорон үөрэммиттэрэ, кэлин үөрэхтээх үлэһит дьон буолбуттара.
СЭРИИ КЭМИНЭЭҔИ ЫАРАХАН ОЛОХ
Сэрии сылларыгар байыаннай нолуогу төлөөбөтүҥ да тута хаайыыга ыыталлара. Буолаттан бурдугу ичигэстээн тутулуннаххына эппиэккэ тардылларыҥ. Ханна баҕарар хаһыс сыһыаннаах колхоз сэбиэтин председателлэрэ көмө оҥорбокко дьон хоргуйан өлүүтүн таһаарбыттара, ол мэлдьэх буолбатах.
Мин ииппит ийэбинээн соҕотох ынахпытын өлөрөн, ийэм байыаннай нолуогун төлөөбүтэ, дьэ уонна ыал устун тарҕаспыппыт. Үөрэҕэ суох хара үлэһит буолар дьылҕабар, 1942 сыллаахха Чакыр нэһилиэгин Элгээн учаастагар Калинин аатынан колхозка бииргэ иитиллибит тастыҥ эдьийбэр Татьяна Михайловнаҕа кэлбитим. Оччолорго «Калинин» аатынан колхоз алта дайааркалаах ыанньык фермата этэ.
Фермаҕа улахан төһүү үлэһит 50 сааһын ааһан армияҕа ыҥырыллыбатах Игнатьев Ефим Николаевич этэ. Кини фермаҕа соҕотох эр киһи буолан ферма тас үлэтин барытын үлэлиирэ. 70-ча сүөһү отун тиэйэрэ, ойбоннуура, икки оһоххо мас кэрдэн тиэйэрэ, утуйар «хараҕа суох», икки хараҥаны холбоон үлэлиирэ. Оччолорго колхоз «стахаанабыһа» этэ. Мин киниэхэ ферма тас үлэтигэр көмө үлэһит буолбутум.
1941 сылтан саҕалаан уоттаах кураан аһыҥа доҕуһуоллаах дойду сири барытын сиэн, хара буорунан көрдөрбүтэ. Сүөһү айаҕар от тиийбэт кырыымчык сыла салҕанан хас да сылларга барбыттара. Дойду сиргэ сүөһүнү кыстатар кыаҕа суох буолан, «Калинин» аатынан колхоз биригээдэннэн арахсан дойдуттан уон көстөөх Үс көлүйэҕэ, Харыйа үрэххэ, Уулаах үрэххэ, Таас хорооҥҥо көһөн, үс сиргэ хотон, үлэһит олорор дьиэтин тутан, оттоон, сайылаан, кыстаан олорбуппут. Ити сылларга олоруу, үлэлээһин кыһалҕаларын ыараханын кэпсии да барыллыбат.
1943 сыллаахха фермаҕа кыстыыр от тиийбэтэҕэ. Колхоз салалтата Сиэйэ нэһилиэгиттэн от атыыласпыттара, ол от таһыытын ферма от тиэйээччитигэр сүктэрбиттэрэ. От таһыыта муус устарга саҕаламмыта. Дьиэбититтэн ыал туруон быдан иннинэ туран барар этибит. Сарсыныгар Бэс Сиэйэҕэ түөртүүр диэки тиийэн оппутун тиэнэн, фермаҕа хонон, сарсыарда эрдэ туран кэлэрбит. Икки оҕус көлөннөн сылдьарбыт. Дьэ ити курдук үлэлээн, колхоз сүөһүтүн кыстыгы этэҥҥэ туораппыппыт.
1941-1945 сылларга барбыт уодаһыннаах сэрии, сут кураан, аччыктааһын, хоргуйан өлүү содулламмыта, ити иэдээни этинэн хаанынан билбит, уу хараҕынан көрбүт дьон биһиги, аҕыс уоннарыттан тахсыбыт тоҕус уоннарыгар чугаһаабыттар тарбахха баттанар ахсааннаах хааллыбыт. Хороҕо биэс кэргэннээх ыал дьиэннэн кур халҕан бүрүөтүн сии сатаан баран өлбүттэрин дуогабарга мурукулуу сылдьан көрбүппүт. Суолга охтон, хоргуйан өлбүттэри иччитэх өтөххө ампаарга мунньан баран, саас буор ирбитин кэннэ оҕуһунан тиэйэн илдьэн көмөллөрө. Өссө ынырыктары көрбүтүм да суруйуохпун санаам буолбат. Дьэ итинник киһи олоҕор ынырыктаах сыллар кэлэн ааспыттара.
Сэрии сылларыгар тохтоло суох үлэлээбит эдэр ыччаты, колхозтаахтары колхоз бырабылыанньатыгар уопсай мунньахха көрөн, «Үлэҕэ килбиэнин иһин» Сталин төбөлөөх мэтээлгэ Райсовет исполкомугар түһэрбиттэрэ. Онно 1947 сыллаахха Чакыр нэһилиэгин үс колхоһуттан 67 киһи мэтээлгэ тиксибиппит. Бастакы тыыл бэтэрээнэ, «Трудовой фронт» дьоно диэн ааттанарбыт.
СЭРИИ КЭННИНЭЭҔИ ОЛОХ
Унньуктаах уһун сэрии кэнниттэн дьон олоҕо-дьаһаҕа көнөн быстыбатаҕа. Кырыымчык олох хас да сыл барбыта, колхозтар нэһиилэ оннуларын булбуттара.
1944 сыллаахха комсомолга киирбитим, онтон ыла «Калинин» аатынан колхозка өр сылларга күүспүн харыстаабакка үлэлээбитим. 1945-1946 сыл кыстыкка баара суоҕа 18-19 саастаах уолу колхоз саламтата итэҕэйэн, суолта биэрэн, Дьокуускайтан кэлэр почта дьаамын тастарбыттара.1946 сыллаахха үрдүк үүнүү звенотун салайбытым. Элгээн, Сайылык сыһыы, Аҥхарыйа, Толоон, Эриэн Кута, Хоту Хомустаах буолаларыгар сэлиэһинэй, ячмень бурдуктарын үүннэрэрбит. Кыһыннары тибии типтэрэн, ноһуом кутан буолаларбытын бэлэмниирбит, оччолорго көлөбүт ат уонна оҕус эрэ этилэр. Саас икки ат тардар сиэйэлкэтинэн бурдукпутун ыһан, сайыннары манаан, харайан үрдүк үүнүүнү ыларбыт.
1950 сыллаахха «Кыһыл Харыйалаах» колхоз «Калинин» аатынан колхозка холбоһон, Харайылаах сиригэр үлэлиир, оттуур кыахтаах дьон аҕыйах диэн миигин Эйгэ үлэлэтэ ыыппыттара. Эй 3 дояркалаах, 60 төбө сүөһүлээх ыанньык фермата этэ. Итиччэ элбэх сүөһү кыстыыр отун, онно эбии кыстык маһын кэрдиитин, кыһынын ферма тас үлэтин соҕотоҕун толорорум. Икки ууну утуйан, сырдыы илигинэ туран Бакамдаҕа, Буор Дьиэҕэ от тиэйэ барарым. Тиийиэхтээх сирбэр халлаан сырдыыта тиийэн, от тиэнэн фермаҕа аҕалан сүөһүлэри аһатан кыстатарым. Эй ферматыгар икки сыл олорбуппутун, үлэлээбиппитин кэннэ 1952 сыллаахха колхоз саламтатын дьаһалынан, мин уонна Павлов Афанасий Степанович Ньурбаҕа 3 ыйдаах кырымахтаах хара саһылы иитии курсугар үөрэнэ барар буолбуппут.
Үс ый үөрэнэн кэлэн Саһыл ферматын тутуутунан дьарыктанан барбыппыт. Саһыл уйатын, олорор дьиэни, араас тутууну колхоз биригээдитэ туппута. Ити кэмҥэ кэргэмминээн саҥа ыал буолан бастакы оҕобутун илдьэ онно көспүппүт. Колхоз 30 кырымахтаах хара саһылы атыылаһан аҕалбыта, 7 атыыр, 23 тыһы этилэр. Саһылларбытын балыгынан-этинэн аһатарбыт, оҕото 4-5, сороҕор 9-ка тиийэрэ. 4 сыл устата Саһыл ферматыгар олорон, үлэлээн саһылбытын 50-ҥа дылы элбэтэн баран сатаммакка, олорор усулуобуйата мөлтөх буолан дойдуга төннөн киирбиппит. Бэйэбит дьиэтэ суох буолан кэргэним эдьийигэр Сүөкэбэ Ааналаахха дьуккаах олоро сылдьыбыппыт, онтон Ньэккэй ыанньык ферматыгар 1 сыл олорон үлэлээбиппит.
Ол кэннэ оҕуруот биригэдьииринэн үлэлээбитим. Куолай 5 гаалаах буолатыгар хортуоска, Ханчы 2 гаалаах буолатыгар хаппыыста, моркуоп, луук үүннэрэрбит. Үүнүүбүт үрдүк буолан былааммытын аһары баран, оҕуруоппут аһын кыайан батарбакка эрэйдэнэрбит. Буола таһыгар дьаама хаһан, онно кутан соломоннон бүрүйэн хаһаанарбыт. Күһүн «Көлөһүн күнүгэр» фермалаахтарга, тутуу үлэһиттэригэр 50 киилэлээх куулларга кутан түҥэтэр этибит. Кыһынын тутууга болуотунньугунан үлэлээбитим, бөһүөлэккэ, фермаларга элбэх дьиэни тутуспутум. Оҕоруот үлэтигэр биэс сыл үлэлээн баран Элгээйигэ көһөрүллүбүтүн кэннэ чаастаах үлэбэр бөстөлүйүөнүнэн киириэхпэр дылы Ханчы ыччат комсомольскай ферматыгар үлэлээбитим. Ол кэмҥэ саҥа технологиялары туһанан үлэлэтэн, ынаҕы эбии аһылыгынан аһатан Ханчы фермата үрдүк көрдөрүүнү ылары ситиспитэ: аатырбыт ыанньыксыт Александра Павлова элбэх үүтү ыан оройуоҥҥа, Республикаҕа биллибитэ.
ҮЙЭ ЧИЭППЭРЭ ҮЛЭЛЭЭБИТ ҮЛЭМ ТУҺУНАН
Мин оройуоҥҥа почтовай сибээс үлэтигэр дьаамсыгынан үлэбин саҕалаабытым. Өссө 1945 сыллаахха Элгээйиттэн кэлэр дьаамсыгы көрсөн, тутуhap этим. «Калинин» колхозтан дуогабарынан кыhыҥҥы бириэмэҕэ, алтынньы ыйтан суол хаалыар диэри, атынан почта таhыытыгар үлэлээбитим. Дьаамсык үлэтэ улахан эппиэтинэстээх үлэ этэ. Ол курдук, Дьокуускай куораттан кэлэр почтаны, араас таhаҕаhы, баhыылканы, харчыны, суруктары улуустарга тиэрдэрим. Икки аты көлүнэн, анал оҥоhуулаах сыарҕалаах, аттарбын хабыалатар оттоох тэринэн айанныырым. Бүлүү куоратыттан Сунтаарга диэри харабыл киhи олорсон арыаллыыра. Почтаны кэмигэр, түүннэри-күнүстэри тириэрдэ охсор эбээhинэстээх этим. Сунтаарга почтабын туттардахпына, нуучча киhитэ тахсан, куруук хайҕаан «Молодец!» - диирин өйдүүбүн. Ол сылларга, сэрии кэннэ, ас-таҥас тиийбэт, кырыымчык кэмигэр колхоhум бурдук атыылаан, тулууп диэн абыраллаах сону кытта хаатыҥка ылан биэрбитэ, бэйэм куобах тириитэ бэргэhэлээх, үтүлүктээх этим. Дьаамынан араас мунньахтары, быыбары тэрийэр, кэлэр-барар дьону таспытым, онно барытыгар бэстилиэт иилиниилээх арыалдьыт киhи сылдьыhарын сөҕө көрөрүм.
Кэлин Күндэйэтээҕи почтовай сибээс отделениятыгар 1967 сылтан 1989 сылга биэнсийэҕэ тахсыахпар дылы, 23 сыл бөстөлүйүөнүнэн үлэлээбитим. Ити кэмҥэ Күндэйэ почтовай отделениетын начальнигынан Семенова Фатина Никифоровна, телефонисканан Яковлева Серафима Николаевна үлэлииллэрэ. Монтер эппиэтинэстээх үлэтин Элгээйи почтовай отделениятыттан Осипов Семен Михеевич, Васильев Алексей Николаевич, Ефремов Николай о.д.а. тахсан толороллоро. Оройуоҥҥа почтовай сибээс начальнигынан үрдүк культуралаах, үлэтигэр кытаанах ирдэбиллээх Иванов Евлампий Федорович үлэлиирэ, кини үлэлиир кэмигэр Сунтаар оройуонун почтовай сибээс отделениета бүтүн Саха Республикатыгар бастыҥнар ахсааннарыгар киирэрэ. Күндэйэ почтовай отделениятыгар 20-тэн тахса сыл таһаарыылаахтык бииргэ үлэлээбит коллегаларбын сылаастык ахтабын, саныыбын.
Бөстөлүйүөнүнэн үлэлиир кэммэр почтовай сибээс үгэннээн, сайдан турар кэмэ этэ. Билиҥҥи курдук хас ыал аайы телефон, телевизор суоҕа, дьон кэпсэтэрэ эрэ сурук, аралдьыйара эрэ хаһыат, сурунаал, кинигэ этэ. Ол саҕана почтаны АН-2 сөмөлүөт таһара, нэдиэлэҕэ үстэ кэлэрэ. Хас сырыы аайы үстүү, сороҕор сэттэҕэ тиийэ куул хаһыат, сурунаал кэлэрэ, ону таһынан ахсаана биллибэт посылка. Күһүн, саас улахан хаайтарыыга почтаны вертолет аҕалара, сороҕор өрүс турдаҕына почтаны салаасканан соһон туоратарым. Ол тухары хаһан баҕара «страховой» мөһөөччүгү илиибиттэн араарбакка сүгэ сылдьарым. Кэлбит почтаны хойутаппакка бириэмэтигэр ыалларынан тарҕатарга, тиэрдэргэ кытаанах сорук, ирдэбил туруораллара. Харыйалаах, Элгээн учаастактарыгар кытта кыһын атынан, сайын техниканан почтаны тиэрдэрим. Ардах-хаар, итии-тымныы, суол куһаҕан диэн олорбоккун, эбээһинэскин толороҕун. Ону таһынан оччолорго күн аайы тохтоло суох телеграмма бөҕө кэлэрэ, ону кэмигэр дьоҥҥо тиэрдэр эбээһинэс эмиэ миэхэ сүгүллэрэ. Ыйга биирдэ пенсия түҥэтиитин эмиэ бөстөлүйүөн толороро.
Ол саҕана бэчээккэ сурутууга нэһилиэнньэ көхтөөхтүк кыттар буолан, Күндэйэ почтовай отделенията сыл аайы оройуоҥҥа былааны толорууга миэстэлэһэр этибит. Өр сылларга бэчээткэ көхтөөх сурутууну, пропоганданы ыыппытым иһин 1977 сыллаахха «Советская Россия» хаһыат редакцията бочуотунай грамотанан наҕараадалаабыта.
Почтабыт ис үлэтигэр эрэ буолбакка, таһынааҕы үлэтин эмиэ мин толорорум. Сыл аайы бэйэм дьиэм оттук маһын таһынан, почта киэнин соҕотоҕун бэлэмнээн кыстыгы этэҥҥэ туоруур этибит. Сибээс линията тыал түстэ да хатыһан, сибээс быстан ол айдаана буолара. Элгээйиттэн монтер тахсарын күүппэккэ, боруобаты мэлдьи араартаан сибээс баар буоларын ситиһэрим.
20-тэн тахса сыл почтовай сибээс үлэтигэр үрдүк таһаарыылаах, актыыбынай үлэбин үрдүктүк сыаналаан ССРС сибээһин министерствота 1976 сыллаахха бэс ыйын 16 күнүгэр «ССРС сибээһин туйгуна» знагынан наҕараадалаабыта. Ол мин биир киэн туттар, үрдүк наҕараадам буолар. 1974 сыллаахха ССРС сибээһин министерствота «Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа» знагынан наҕараадалаабыта. 1977 сылга «Коммунистическай үлэ ударнига» аат иҥэриллибитэ
Бэйэм тустаах үлэм таһыгар компартия чилиэнэ буоларым быһыытынан общественнай ноҕурууска булгуччу бэриллэрэ. Ол курдук нэһилиэкпэр ДНД начальнигынан, общественнай ГАИ инспекторынан, арыгылааһыны утары профилактика советын бэрэссэдээтэлинэн өр кэмҥэ эҥкилэ суох үлэлээбитим. Күндэйэ нэһилиэгэр 1973 сыллаахха оройуон ГАИ-ларын өйөбүллэринэн, милиция лейтенана Похомов Марат Никитич уонна милиция капитана Васильев Афанасий Кириллович быһаччы кыһамньыларынан, А-В категорияларга массыынаҕа, мотоциклга права ылар куруһуок аспыппыт. Куруһуогу общественнай автоинспектор быһыытынан уонна отделения механига Васильев Николай Иннокентьевич буолан салайан үлэлэппиппит. 10-ча сыл устатыгар 80-ча киһи А-В категориялаах права ылбыта. Права ылаары Кэмпэндээйиттэн, Кутанаттан, Хороттон, Элгээйиттэн кэлэн үөрэнэллэрэ.
Бу общественнай үлэбин үрдүктүк сыаналаан 1974 сыллаахха Народнай Дружина бастакы сийиэһигэр кыттыыны ылбытым Саха АССР Верховнай Советын президиумун ыйааҕынан «Саха АССР Верховнай Советын бочуотунай грамотатынан», «Москвич» массыына фондатынан наҕараадаламмытым. Икки төгүл 1977 уонна 1986 сыллардаахха Саха АССР Ис дьыалатын министерствота бочуотунай грамотанан наҕараадалаабыта.
ТАПТАЛЛААХ КЭРГЭНИМ ТУҺУНАН
Кэргэним Максимова Мария Григорьевна Күндэйэ, уруккута Чакыр нэһилиэгэр Сулакы диэн сиргэ «Ускур» киэҥ аймаҕын ууһун элбэх оҕолоох дьиэ кэргэнигэр 1926 сыллаахха алтыс оҕонон төрөөбүт. Аҕата Григорий Спиридонович Максимов, ийэтэ Элгээнтэн төрүттээх Ульяна Максимова оччолорго олох быстар дьадаҥы дьиэ кэргэн буолан сэттэ оҕоттон түөрт оҕо оскуола боруогун атыллаабатахтар, үөрэммэтэхтэр. Мин кэргэним Мария 8 саастааҕар тыаҕа улахан эдьийигэр Мария Григорьевнаҕа, күтүөтэ Төкүнүк уола Байбалга улаатыар диэри иитиллибит, онон оскуола диэни сураҕын да истибэтэх, үөрэҕэ суох хаалбыт.
1943 сыллаахха «Калинин» аатынан колхозка кыһыннары сайыннары бииргэ үлэлээн билсиспиппит, хаһан баҕарар эйэ дэмнээхтик көрсөрбүт. Дойду сиргэ уоттаах аһыҥалаах кураан сатыылаан 1945 сылтан саҕалаан тыаҕа сайын аайы бииргэ олорон, сылдьан тапталбыт өссө дириҥээбитэ. 1949 сыллаахха ыал буолан холбоспуппут. Сырдык, ыраас хааннаах, мэлдьи мичээр түспүт сирэйдээх, уһун суһуохтаах, кэрэни эрэ түстүүр майгылаах, үтүө санаалаах эйэҕэс кыыс мин олоҕум устатыгар соҕотох тапталым буолар. Олорбуппут 25 сыл устатыгар 8 оҕо төрөөбүтэ, хомойуох иһин оччолорго олорор усулуобуйа кытаанах, ыарахан буолан икки бастакыбыт кыраларыгар төннүбүттэрэ. Алта оҕо бары улаатан, үөрэхтэнэн, ыал буолан оҕо уруу төрөтөн элбэх сиэн, хос сиэн көрөн дьоллоох эһээ буолан 90 сааспар тиийэн олордоҕум.
Санааҕын суруй