Төнүн

Анастасия Петровна Филиппова 94 саастаах

1929 с. ыам ыйын 18 күнүгэр Чурапчы улууһун Түөйэ учаастагар күн сирин көрбүтэ. Бииргэ төрөөбүт үс кыыстан ортолоро. Ийэлэрэ Елена Павловна Монастырева кини үс саастааҕар, балта биир саастааҕар бу олохтон баран, аҥаардас аҕаларыгар хаалбыттара. Оччолорго ийэлэрин балта Татьяна Павловна кэргэнинээн Илья Даниловичтыын көмөлөһөн уонна аҕалара Бүөтүр Ньукулаайабыс сытыары сымнаҕас майгылаах, бүгүрү үлэһит, сүрдээх мындыр, уус буолан, ол аас-туор кэмнэри этэҥҥэ аһарбыттара.

1942 сыллаахха Чурапчы көһүүгэ барыытыгар сэттэ кылаастаах оскуола төрдүс кылааһын бүтэрбитэ. Балта 7 сааһыгар ыалдьан бу олохтон барбыта. Инньэ гынан, көһүүгэ аҕатынаан иккиэн барбыттара. Онтон көһүүттэн этэҥҥэ эргиллэн кэлэн, аҕатынаан эдьиийигэр Амма Абаҕатыгар көспүттэрэ. Оччолорго эдьиийэ Вера учууталлыыра. Онно тиийэн үөрэҕин ситэрэн, сэттис кылааһы бүтэрэр уонна учуутал буолар баҕалаах Чурапчыга төннөн кэлэн педучилищаҕа киирэр. Иккис кууруһу этэҥҥэ бүтэрэн баран, хомойуох иһин, доруобуйата мөлтөөн тохтуурга күһэллибитэ. Инньэ гынан, эдьиийигэр Аммаҕа төттөрү барар буолбута. Ол кэмҥэ аҕатын уҥуоҕун тутан, бэйэтэ эрэ туран хаалбыта. Оччолорго эдьиийэ Вера Петровна Степан Николаевич Портнягин диэн эмиэ учуутал идэлээх киһиэхэ кэргэн тахсан олороро. Кинилэргэ тиийэн дьэ киһилии эмтэнэн, улуус, нэһилиэк олоҕор көхтөөх кыттыыны ылан барбыта. Аны, эдьиийэ ыарытыйар буолан, кинилэр оҕолорун көрсөн, көмөлөһөн олус абыраабыта.

Оччолорго Чурапчы хоту өттүн үс оройуонун холбоон, Алексеевскай производственнай управление тэрийбиттэрэ. Ол кэмҥэ Хайахсыттан төрүттээх Михаил Петрович Филиппов Амма Ленин аатынан бөдөҥсүйбүт колхуоһугар босхоломмут хомсомуол сэкирэтээринэн талыллыбыта. Анастасия Петровна онно кинини көрсөн, олохторун холбуурга сананан ыал буолан, сүрдээх үчүгэй улахан сыбаайба оҥорбуттара. Ол сыбаайбалара эмиэ дьикти. Күтүөт Степан Николаевич, оскуола дириэктэрэ буолан, сыбаайба оҥорорго көҥүл биэрэр. Ол гынан баран, сарсыҥҥы күнүгэр үөрэх буоларынан, барыта хомуллан, сууйуллан бэлэм буолуохтаах диэн. Инньэ гынан, сыбаайбалара сарсыарда 10.00 чаастан саҕаламмыт уонна киэһэ барытын туох да буолбатаҕын курдук хомуйан кэбиспиттэр. Хаһан да ким да сарсыарда 10.00 чаастан сыбаайбалаабатах буолуохтаах. Дьэ, оннук хаһан да умнуллубат үтүө түгэн буолан турар.

Онтон 1965 сыллаахха Чурапчы улууһун Хоптоҕо нэһилиэгэр көһөн кэлэн олохсуйбуттара. Утуу-субуу үс оҕолонон (икки кыыс, биир уол), дьиэ-уот тэринэн, үлэлээн-хамсаан барбыттара. Кэлин Анастасия Петровна эдьиийин Биэрэ сиэнин, икки саастаах уолу төрдүс оҕонон иитэ ылбыттара. Ону таһынан, эдьиийэ ыарахан ыарыыттан эдэр сааһыгар бу олохтон баран, кинилэр биэс оҕолорун тэҥҥэ көрөн-истэн, атахтарыгар туралларыгар күүс- көмө буолбуттара. Онон, тоҕус оҕолоох улахан дьиэ-кэргэн буолан, билигин элбэх сиэн, хос сиэн махталын, тапталын ылан, истиҥ сыһыаннарыгар куустаран олорор дьоллоохтор.

Ол курдук, Анастасия Петровна, Хоптоҕоҕо кэлиэхтэриттэн медпуунтан саҕалаан, Дириҥ учаастактааҕы балыыһатыгар дезинфекторынан, эпидемиолог көмөлөһөөччүтүнэн, харах сиэстэрэтинэн, онтон ыстаарсай сиэстэрэнэн үлэлээн, 1980 сыллаахха биэнсийэҕэ тахсыбыта. Онтон тута уурайан, бэйэтин ис баҕа санаатын толорон, хороҕор муостааҕы иитэн, сүөһүлэнэн-астанан, дьиэни-уоту көрөн, кэргэнигэр, оҕолоругар күүс-көмө буолан олорбута. Ол кэмнэргэ тэлгэһэлэрин иһэ тобус-толору ынах сүөһү, сылгы, сибиинньэ, ыт, куоска барыта баара.

Аҕалара Михаил Петрович салайар үлэҕэ сылдьара. Анастасия Петровна онно күүстээх, эрэллээх тыыл буолан, кини үлэтэ-хамнаһа тахсыылаах буолбута саарбаҕа суох. Ол да иһин, Михаил Петрович куруук махтанара, «маннык кэргэннээхпиттэн наһаа дьоллоохпун» диирэ. Ол курдук, Кыһыл көмүс сыбаайбаларын бэлиэтээн, 60-с сылларыгар чугаһаан баран, ыал аҕа баһылыга быйыл сайын күн сириттэн барбыта.

Анастасия Петровна, аҥаардас аҕаҕа иитиллибит буолан, олох кыра эрдэҕиттэн бэйэтин иннин көрүнэ, кимиэхэ да атаҕастаппакка, сүрдээх көҥүллүк, ылсыбыт ыра санаатын хайаан да ситиһэ улааппыта. Кини, эдэр эрдэҕиттэн олоҕун устата барытыгар олус көхтөөх буолан, нэһилиэк, улуус уопсастыбаннай олоҕуттан туора турбакка 94 сааһыгар тиийэ көхтөөхтүк кыттан кэллэ. Ол курдук, учаастактааҕы балыыһа тэриллиэҕиттэн алта сыл профком бэрэссэдээтэлинэн, биэнсийэҕэ тахсыар диэри кэмитиэт чилиэнинэн үлэлээбитэ. Нэһилиэккэ дьахтар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн, чилиэнинэн, оскуолаҕа төрөппүт кэмитиэтин, ыарахан иитиилээх оҕолор хосторун бэрэссэдээтэлинэн, түөлбэ салайааччытынан, кэлин кырдьаҕастар сэбиэттэрин, нэһилиэк сүбэтин чилиэнэ этэ. Эдэр эрдэҕиттэн дуобатынан сөбүлээн дьарыктанан, түөлбэтин, нэһилиэгин чиэһин элбэхтик ситиһиилээхтик көмүскээбитэ.

Сааһыран да баран, иккитэ комплекснай спартакиадаҕа нэһилиэгин аатыттан ситиһиилээхтик дуобаттаан, инники күөҥҥэ тахсары ситиспиттэрэ. Саамай бүтэһигин 2008 сыллаахха Афанасий Кирикович үбүлүөйүгэр аналлаах күрэххэ, соҕуруу түөрт нэһилиэк холбоһуктаах хамаандаларыгар киирэн дуобакка бастаан, үөрүү үктэллэммиттэрэ. 2011 сыл Ытык саастаахтар саҥа дьылларыгар Хоптоҕо нэһилиэгин аатыттан Аммосов Афанасий Дмитриевичтыын дуэттаан номинацияҕа тиксибиттэрэ эмиэ биир үөрүү.

Эдэр эрдэҕиттэн уус-уран самодеятельность биир саамай көхтөөх кыттааччыта, сыана бэтэрээнэ. Ону таһынан, Дириҥнээҕи «Күбэй» бэтэрээннэр хуордарыгар (салайааччылара Попова Ф.Н., Аммосова Н. П.) 15 сыл устата ырыа кэрэ эйгэтигэр ылларан, араас күрэхтэргэ кыттан, элбэх сирдэринэн сылдьан, ыллаабыт-туойбут кэмнэрин наһаа күндүтүк саныыр. Кэлин Одьулууннааҕы «Иэйиэхсит» уран-уус тарбахтаахтар түмсүүлэрин салайааччыта, дьүөгэтэ Григорьева Анна Николаевна ыҥыран, дьикти талааннаах дьону кытта алтыһан, сүрдээҕин сэргэхсийэн, «олоҕум өссө киэркэйдэ» диэн астына кэпсиир, ис сүрэҕиттэн махтана ахтар.

Бу түмсүү, уран-уус тарбахтаахтары эрэ буолбакка, сахалыы аһы эмиэ дьоҥҥо-сэргэҕэ сырдатара, тарҕатара киһини кэрэхсэтэр, сэҥээрдэр. Тоҕо диэтэххэ, биһиги ийэбит бу түмсүүгэ, чуолаан, саха аһын-үөлүн астаан амсатар, тарҕатар уонна саха таҥаһын-сабын, кэрэ бэйэлээх киэргэллэрин, бэйэтэ тикпэт да буоллар, таҥнан-симэнэн дьоҥҥо-сэргэҕэ көрдөрөн, сэҥээрдэр баҕата бу түмсүүгэ тиксиһиннэрбитэ. Ол курдук, кини билигин даҕаны аһын астыы, сахалыы олус минньигэс быыппаҕын оҥоро, күндүлүү сылдьарыттан чугас дьоно наһаа үөрэллэр.

Анастасия Петровна оҕолоругар куруутун этэр эбит: «Киһи кыраһыабайдык кырдьыахтаах, ол аата тас мөссүөҥҥүнэн диэн буолбатах – чөл өйгүнэн, үтүө сырдык санааҕынан, олоххо тапталгынан...» Ол туһуттан бу ытык сааһыгар салҕыбакка, күн аайы араас хамсаныылары оҥороро, мобильнай телефону сатаан туттарга, бассаап өҥөтүнэн туһанарга үөрэнэн, араас дойдуга, өрөспүүбүлүкэҕэ, улууска, нэһилиэккэ туох буола турарын, сонуннары истэн, оҕолорун, сиэннэрин, дьүөгэлэрин кытта кэпсэтэ, суруйса сылдьара киһини эрэ сөхтөрөр.

Аны телефонугар сиэннэрэ дуобаттыыр сыһыарыыны туттарга үөрэппиттэрэ биир туһалаах дьарык буолан үөрдэр. Кини онно гроссмейстердары эрэ кытта оонньуур, саамай сөбүлээн туттар сыһыарыыта. Ону таһынан өссө биир киһи сөҕөрө – бассаап нөҥүө эдэр дьүөгэлэрэ, балта Лиза ырыа тылын ыыталларын нойосуус үөрэтэн баран ыллыыра. Ол аата кини мэйиитин дьарыктыыр. Оннук гынан, аҕыс ырыаны үөрэтэн ыллыы сылдьар. Аны бассаабынан эт илиитинэн бэйэтэ суруйсан, илиилэрин, тарбахтарын дьарыктыыра эмиэ сөҕүмэр. Хас сыл аайы билиҥҥэ дылы Кыайыы күнүгэр, көһөрүллүү кэриэстэбил күнүгэр, Ытык саастаахтар күннэригэр хайаан да баран кыттыыны ылар, эдэр ыччакка олорбут олоҕун, ааспыт кэм туһунан кэпсиир, бэйэтин сүбэтин-аматын этэр. Ити курдук киһи хайдах кыраһыабайдык кырдьыан сөбүн бэйэтин холобурунан көрдөрө сылдьара олус кэрэхсэбиллээх.

Бу сайын Арассыыйа биллиилээх ырыаһыта Митя Фомин Чурапчыга ыалдьыттыы кэлэ сылдьан уһун үйэлээхтэри сырдатар, үйэтитэр сыаллаах «На все сто» диэн авторскай программатыгар Анастасия Петровнаны ааттаан-суоллаан кэлэн устан, кэпсэтэн, сөҕөн-махтайан барбыта эмиэ биир умнуллубат түгэн буолбута.
Анастасия Петровна, билигин төһө да 94 сааһын аастар, олоххо көхтөөх, саҥаны, сонуну, сайдыыны кэрэхсиир, сэҥээрэр сыһыанын уларыппакка этэҥҥэ сылдьарыттан оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ наһаа астыналлар, сөҕөллөр, ытыктыыллар, киэн тутталлар.

«Ити курдук куруутун кэрэни кэрэхсээн, сырдык санаанан олордоххо, уһун үйэлэниэххэ сөп» диэн кинилэр саныыллар.

Наҕараадалара:
• Коммунистическай үлэ ударнига, 1974 с.
• Үлэ бэтэрээнэ, 1982 с.
• Дириҥ учаастактааҕы балыыһатын Бочуот кинигэтигэр киирии, 1988с.
• «За доблестный труд в ВОВ 1941-1945гг.» мэдээл, 1996 с.
• «Сцена бэтэрээнэ» бэлиэ
• «СӨ Бочуоттаах бэтэрээнэ», 2013 с.
• Аҕа дойду сэриитин үбүлүөйдээх мэтээллэринэн, элбэх махтал суругунан, бочуотунай грамоталарынан, сэртипикээттэринэн, бэлиэлэринэн наҕараадаламмыта
• СӨ доруобуйа харыстабылын бочуоттаах бэтэрээнэ
• «За вклад в развитие народного художественного творчества РС(Я)» бочуоттаах бэлиэ
• «За заслуги перед районом III степени» бочуоттаах бэлиэ
• Хоптоҕо нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо

Киир

Анастасия Петровна Филиппова 94 саастаах

Санааҕын суруй