Березкин Алексей Николаевич 100 саастаах
-
-
1923 сыллаахха муус устар 10 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Дьабыыл нэһилиэгэр холкуостаах дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Кыаммат-түгэммэт дьадаҥы ыалга төрөөтүн кытта уолу Анастасия, Иван Березкиннар диэн сэниэ ыал иитэ ылбыттар итиэннэ төрөппүт оҕолорун курдук таптаан ииппиттэр. Алексей Николаевич иитиллибит дьонугар олус махталлаах улааппыт. Кэргэниниин Громова Варвара Егоровналыын кинилэри Олохтон барыахтарыгар диэри үчүгэйдик көрбүттэр-истибиттэр.
Алексей оҕо сааһа боростуойа суох кэмҥэ ааспыта. Кини оҕо сааһыттан сырдыкка-кэрэҕэ тардыһыыта күүстээх буолан ханнык да харгыстартан иҥнибэккэ иннин диэки дьулуспут. Дьабыыл 7 кылаастаах оскуолатыгар 1932-1939 сс. үөрэнэн бүтэрээт, Дьокуускайдааҕы педагогическай училищеҕа үөрэнэ киирэр уонна доруобуйатынан үөрэҕин тохтоторго күһэллэр. 1942-1943 үөрэх дьылыгар Төҥүлүгэ 10-с кылааһы үөрэнэн бүтэрэр. Ол кэннэ Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллан сулууспалыы барбыт.
20 сааһыгар империалистическай Японияны утары сэриигэ Уһук Илиҥҥи фроҥҥа 368-с особай горно-стрелковай полка Сунгарийскай хайысхатыгар разведчигынан сулууспалаабыт. 1947 сыл кулун тутар 17 күнүгэр сулууспата бүтэн дойдутугар эргиллэн кэлэр. Кини бойобуой сырыыларын “Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Германияны кыайыы иһин” мэтээл уонна “Японияны кыайыы иһин” Аҕа дойду сэриитин 2-с истиэпэннээх уордьана, 1945 сыл атырдьах ыйын 23 күнүгэр 372-с №-нэн бэриллибит И.В.Сталин илии баттааһыннаах Махтал суруга туоһулууллар
Эдэр, эрчимнээх Алексей Березкин дойдутугар эргиллэн кэлээт Дьабыыл нэһилиэгэр холкуоска үлэлии киирэр. Манна кини уһуннук үлэлээбэт. 1947-1948 үөрэх дьыла саҕаланыыта балаҕан ыйыттан Дьабыыл орто оскуолатыгар учууталынан уонна оҕо дьиэтигэр биэнньиэр баһаатайынан үлэлии киирэр. Үлэтигэр бэриниилээх, дэгиттэр дьоҕурдаах учууталы оҕо-аймахтан саҕалаан бииргэ үлэлиир кэлэктиибэ олус сөбүлүүллэр. Манна кини учуутал быһыытынан эрэ буолбакка ситиһиилээх спортсмен, көхтөөх уопсастыбанньык буолан дьон-сэргэ ытыктабылын ылар.
Сэрии кэнниттэн дойдуну чөлүгэр түһэрии үлэтигэр күүскэ кыттар баҕалаах эдэр киһи, бэйэтигэр саҥа суолу тобулан, 1954 сыллаахха Дьокуускайга 3 ыйдаах суоппар кууруһугар үөрэнэ киирэр. Бу кэннэ дойдутугар тахсан Киров аатынан холкуоска саҥа идэтинэн үлэлиир.
1961 сыллаахха түөрт оҕолоох Варвара Егоровна, Алексей Николаевич Березкиннар Төҥүлүгэ көһөллөр. Манна Варвара Егоровна орто оскуола алын сүһүөх кылааһын учууталынан, Алексей Николаевич оскуолаҕа суоппарынан үлэлии киирэллэр. Бу үлэлиир сылларыгар уопсастыбаннай үлэттэн туора турбат. Олохтоох кулуупка драматическай испиктээкиллэргэ оонньуур, Саҥа Дьыл бырааһынньыктарыгар кыра оҕолорго үөрүү бэлэхтээн клоун оруолун толорор.
А.Н.Березкин норуокка ааттыын Сүүрүк Өлөксөй диэн ааттанар. Кини спортивнай олоҕо Төҥүлү мууһугар ыытыллыбыт хайыһар күрэхтэһиитин чемпионнаатыттан саҕаламмыта. 1943 с. байыаннай үөрэххэ үөрэнэрэ. 1943-1987 сыллар – кини саамай сүүрүүнэн дьарыктаммыт кэмнэрэ. Кини ханнык да эйгэҕэ үлэлээтэр сүүрүүтүн хаһан да тохтоппотоҕо. Нэһилиэгиттэн саҕалаан оройуоҥҥа, өрөспүүбүлүкэҕэ сүүрүү маассабай успуордун көҕүлээччи буолар. 1500 м сүүрүүгэ 2-с миэстэ, 5000 м сүүрүүгэ чөмпүйүөн үрдүк аатын сүгэн бу ситиһиилэринэн кини өрөспүүбүлүкэҕэ уһуну сүүрүүгэ күүстээх сүүрээччи быһыытынан биллибитэ. 1973 сыл кулун тутар 8 күнүнээҕи “Ленинскэй Знамя” хаһыакка тахсыбыт матырыйаалтан хайдах суруллубутунан быһа тардан кэпсиэхпин баҕарабын.
“1950 сыл атырдьах ыйын биир үтүө күнүгэр Нэммэрэ сайылык ыалларын тилийэ сүүрбүт биир түбэлтэ мин өйбөр бигэтик иҥэн хаалбыт. Ол маннык этэ. Чурапчы айанын суолунан кыра уҥуохтаах, хатыҥыр киһи арҕааттан кэлэн илин барбыт. Бу киһи ураты түргэнэ, оту-маһы үрдүнэн ойуолаан, балтараа биэрэстэ сиргэ аҕыйахтык көстөн ааһыыта ынах хомуйа сылдьар сайылык дьахталларын куттаабыт. Мин өйдүүрбүнэн, “иирбит” киһи сылдьарын туһунан, бэл нэһилиэк Советыгар биллэрии баарта. Кэлин билбиттэрэ, ол республика спартакиадатын чемпиона Дьабыыл оскуолатын учуутала А.Н.Березкин Дальнай Восток уонна Сибиир күрэхтэһиитигэр кыттан баран, дьиэтигэр төннөн иһэр быһыыта эбит.
1952 сыл бэс ыйа. Якутскай куорат паркатааҕы стадионугар Саха АССР 30 сылын туолар юбилейнай спартакиадата бара турар. Стадион тыһыынчанан киһинэн туолбут. Сайыҥҥы олус куйаас күн. Салгын температурата 32 кыраадыс итиини көрдөрөр. Онуоха эбии кууран турар куораттан итии салгын саба охсор. Киһи олорон эрэ да уута-хаара ыгыллар куйааһа таҥнары сатыылаабыт. Стадион хотугу өттүгэр уонтан тахса спортсмен разминкалана сылдьаллар. 10 км дистанцияҕа старт бэриллиэхтээх. Күрэхтэһиигэ буоларын курдук, көрөөччүлэр ким бастыахтааҕын эрдэттэн таайа сатыыллар. Сылыктааччылар республика чемпиона, Москва күрэхтэһиитин кыттыылааҕа Валентин Алантьев, “Колхозник” общество хас да төгүллээх чемпиона Алексей Березкин, Томпоттон кэлбит талааннаах эдэр сүүрүк Василий Охлопков икки ардыларыгар бастакы миэстэ иһин мөккүөр барыахтааҕын билэллэрэ. Сүүрүү саҕаланар. Сүүрүүнү В.Алантьев көҕүлүүр, иккиһинэн Березкин. Тэтим олус үрдүк. Сотору буолаат В.Алантьев сэттис, В.Охлопков уон иккис эргииртэн дистанцияттан туоруурга күһэллэллэр. Биһиги А.Березкин иккилии-үстүү эргиири оҥордоҕун ахсын инчэҕэй платогу айаҕар уган биэрэбит. Эккирэтэр киһи суох. Иккис миэстэлээх сүүрүгү 700 метринэн быраҕан, Алексей Березкин тыһыынчанан ыалдьааччылар таһыныыларын, уруйдаан үөгүлэһиилэрин, духовой оркестр өрө көтөҕүллүүлээх музыкатын ортотугар дистанцияны бастакынан түмүктүүр. Онон республика юбилейнай спартакиадатын чемпионунан буолар”.
60-с сыллар бүтүүлэригэр сопхуостар тэриллэннэр элбэх үлэһит илии наада буолар. Манна Алексей Николаевич М.Горькай аатынан сопхуос Күөллэрикитээҕи отделениетыгар кадровай булчутунан үлэлии киирэр. Бу сылдьан сүөһү иитиитигэр интэриэһэ уһуктан, техник-осеменатор идэтигэр үөрэнэн сиэмэһит буолар итиэннэ ыччат сүөһүнү төлөһүтүүгэ тиийэ ылсан 1995 сыллаахха диэри үлэлиир. Кини ханна да үлэлээтэр үлэтигэр үрдүк ирдэбиллээхтик уонна эппиэтинэстээхтик ылсарын, сүрдээх чычаас майгылаах, хаһан да санаатын түһэрбэт, ыарахаттартан чаҕыйбат мэлдьи үөрэ-көтө сылдьар үтүө майгылаах киһи буоларын бииргэ алтыспыт дьоно ахталлар.
1997 сыллаахтан Дьабыыл орто оскуолатыгар А. Н. Березкин бирииһигэр сыллата ыытыллар кросс сүүрүүтэ олохтоммута. Манна өрөспүүбүлүкэ, оройуон оскуолаларыттан элбэх оҕо кэлэн кыттара. Маны сэргэ, А.Н. Березкин кэргэниниин Варвара Егоровналыын Дьабыыл агротехнологическай хайысхалаах орто оскуолатын үөрэххэ, уопсастыбаннай үлэҕэ уонна успуорка уһулуччу ситиһиилээх үөрэнээччитигэр анал истипиэндьийэни олохтообуттара. Бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан баран кэргэниниин Дьокуускай куоракка олоро киирэллэр. Манна даҕаны Алексей Николаевич бэйэтин миэстэтин булар. Кини Дьокуускай куораттааҕы сэрии уонна үлэ бэтэрээннэрин сэбиэтигэр олох-дьаһах хамыыһыйатыгар киирэн уопсастыбаннас аатыттан олохтоох былаас уорганнарын кытта биэнсийэлээхтэри олорор усулуобуйаларын тупсарыыга ситимниир звено быһыытынан үлэлиир. Манна бэйэтин дьон-сэргэ туһугар, хас биирдиилэригэр көмөлөһөргө баҕалаах, сүрэхтиин-дууһалыын ылларан үлэлиир дипломат буоларын көрдөрөр.
Алексей Николаевич Дьокуускай куорат бэтэрээннэрин сэбиэтигэр үлэлээн бүтүөҕүттэн даачатыгар оҕуруот аһын үүннэриинэн дьарыктаммыта. Кини бу дьарыгынан күһүҥҥү быыстапкаларга, дьаарбаҥкаларга кыттыбыта, атын оҕуруоччуттары кытта уопутун үллэстэрэ. Сайын устата көрөн-харайан үүннэрбит оҕуруотун аһынан сиэннэрин, аймахтарын күндүлүүрэ.
Бүгүн “Германияны кыайыы иһин”, “Японияны кыайыы иһин” мэтээллэрдээх Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, ССРС үлэтин, РСФСР успуордун бэтэрээнэ, Мэҥэ Хаҥалас улууһун, Дьабыыл нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина, СӨ Бочуоттаах кырдьаҕаһа Алексей Николаевич Березкин 100 сааһын аһары үктээн олорор. Кини спортсмен, учуутал, суоппар, кадровай булчут, сиэмэһит, ыччат сүөһүнү төлөһүтээччи, оҕуруоччут, ыччакка настаабынньык, оскуолаҕа попечитель, уопсастыбаннай диэйэтэл, тапталлаах аҕа, эһэ, хос эһэ буолар. Ханнык да дьыаланы толлубакка-чаҕыйбакка ылсан, баҕарбытын олоххо киллэрэн тэйэр үлэһит эр киһи барахсан – чахчы да чөл олох бастыҥ холобура буолар.
Кэргэнэ – Варвара Егоровна Төҥүлү орто оскуолатыгар алын кылаас оҕолору үөрэппит учуутал этэ. Иллээх дьиэ кэргэн тапталлаах аҕата Алексей Николаевич Березкин тапталлаах кэргэниниин Варвара Егоровна Громовалыын 64 сыл сарын-сарыннарыттан өйөһөн, дьоллоохтук-соргулаахтык олорбуттара. Түөрт оҕо, уонтан тахса сиэн, сүүрбэччэ хос сиэн тапталлаах эһэлэрин, эбэлэрин олохторун салҕыыллар, үтүө ааттарын дьоһуннук ааттаталлар. Өрөспүүбүлүкэтээҕи Мэдиссиинэ киинин эксперт-лабораториятыгар үлэлиир быраас идэлээх кыра кыыһа Татьяна Березкина аҕатын сыа-сым курдук тутан, улахан тапталын иҥэрэн көрөр-харайар.
Марелла Баишева.
Санааҕын суруй