Саха сиригэр эһэ ахсаана хонтуруолламмат. Ахсааны тэҥниир көҥүл (регулирование) киһи-сүөһү олоҕор куттал суоһаатаҕына эрэ бэриллэр. Ааспыт 1980-с сс. кытта тэҥнээтэххэ, эһэ ахсаана 20 тыһыынчаҕа тиийдэ. Ити туһунан Криолитозона биологическай кыһалҕаларын институтун дириэктэрэ Иннокентий Охлопков кэпсиир.
2023 сыл сэтинньитигэр Саха сиригэр Чайыҥдаҕа баар баахта бөһүөлэгин үлэһиттэригэр хагдаҥ эһэ саба түспүтэ. Ол видеота СМИ араас көрүҥүнэн уонна социальнай ситиминэн киэҥник тарҕаммыта. Эмсэҕэлээбит дьон тыыннаах хаалбыттара. Кинилэри тута Ленскэй Биитимигэр балыыһаҕа киллэрбиттэрэ. Салгыы Москубалаппыттара.
“Кэлин Арассыыйаҕа ханна даҕаны эһэ ахсаана биллэ элбээтэ. Биһиги ааҕарбытынан, билигин аҥаардас Саха сиригэр 20-чэ тыһыынча кэриҥэ хагдаҥ эһэ баар. Оттон 1980-с сс. 8 – 10 тыһ. этэ. Оччолорго даҕаны адьырҕа дьоҥҥо саба түһэр түгэнэ баар буолааччы. Холобур, биир сайын Кэбээйи Сангаарыгар 3 – 4 киһиэхэ эһэ саба түспүттэрэ. Сиэгэн Күөлгэ, бэл, бөһүөлэк иһигэр киирэн, оҕотун кытта балыыһаҕа баран иһэр дьахтарга саба түспүтэ. Урут ол барыта киэҥ эйгэҕэ иһиллибэккэ хаалар эбит буоллаҕына, билигин социальнай ситиминэн киэҥник тарҕанар. Быйыл биһиги эһэ ахсаанын тэҥниибит дуу, суох дуу (регуляция) диэн сүбэлэһиэхтээхпит”, – диэн И.Охлопков кэпсиир.
2023 с. Чайыҥдаҕа буолбут быһыылаан түгэниттэн. Хаартыска: социальнай ситимнэртэн
Иннокентий Михайлович этэринэн, федеральнай сокуон эрэгийиэн уратытын булгуччу учуоттуохтаах. Ол эһэ ахсааныгар эрэ буолбакка, бөрөҕө эмиэ сыһыаннаах.
“Санаан көр ээ, холобур, хайдах биһиги курдук киэҥ сирдээх-уоттаах дойдуга үс күн иһигэр бөрөнү була охсон ахсаанын аҕыйатыаххыный? Ити курдук гуманнай сыһыан атын дойдуларга суох. Хаһан эрэ биһиги Аляскаҕа сылдьан турабыт. Өскөтүн онно эһэ чопчу ханнык эрэ паарка территориятыгар иккиһин киирдэҕинэ, полиция үлэһитэ туох да үгүс кэпсэтиитэ суох ытан кэбиһэрэ көҥүллэнэр. “Экологическая емкость” диэн өйдөбүл баар. Ону судургутук “сиэмэх кыыллар ахсааннарын бэйэлэрэ хонтуруолланыыларын” курдук өйдүөххэ сөп. Ол гынан баран, биһиэхэ, Саха сиригэр, бөрө ахсаанын киһиттэн атын ким даҕаны хонтуруоллуур кыаҕа суох. Кыылы-сүөлү кыһыҥҥы суолунан ааҕыы (ЗМУ) түмүгүнэн, Саха сиригэр 12 тыһыынча бөрө баар диэн буолар. Ол гынан баран, биһиги оҥорбут ыйытынньыкпыт чахчыларынан, Саха сиригэр 3 – 4 тыһыынча кэриҥэ бөрө баар. Ол да биһиэхэ элбэх. 1980-с сс. 500 – 600 бөрө баара, ол сөп этэ. Итиччэ ахсааннаах кыыл улахан хоромньуну оҥорбот. Биһиги хаһан эрэ Европаҕа бөрөнү барытын эспиттэрин курдук, адьырҕаны имири эһиэххэ диэбэппит. Өскөтүн сиэмэх кыылы барытын суох гыннахха, туртаспыт, тайахпыт аһара элбээн, тыаны-ойууру симэлитиэхтэрин сөп. Айылҕаҕа барыта дьүөрэлии буолуохтаах. Холобур, дьоппуоннар бөрөнү уонна атын сиэмэх кылларын имири эспиттэрэ. Билигин кинилэр табалара-тайахтара суолга сүүрэ сылдьар, ол түмүгэр дьон саахалга түбэһэн өлөр. Хаһан эрэ биһиги “бөрөлөрбүтүттэн бэрсиэхпитин сөп” диэн этии киллэрэ сылдьыбыппыт эрээри, кэлин сааҥсыйаларынан сылтаан кэпсэтиибит ситэ сайдыбатаҕа”, – диир И.Охслопков.
СӨ ЭКОЛОГИЯҔА МИНИСТИЭРИСТИБЭТИН ЧАХЧЫЛАРЫНАН КЫЫЛ АХСААНА
| 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | |
| Бөрө | 6000 | 12000 | 9000 | 9589 | 12109 | 12142 | 9153 | 7664 | 9034 | 11966 |
| Хагдаҥ эһэ | 18550 | 17132 | 20250* | 20000 тахса** | 19010** | 20205** | 20000** | 19885* |
*ыйытынньык-анкета учуотун түмүгүнэн ахсаана.
**СО РАН Криолитозона биологическай кыһалҕаларын институтун эспиэрдэрин ааҕыытынан.
Хаартыска: аһаҕас источниктартан, соцситимтэн
Yakutia24/Якутия24 матырыйаалыгар сигэнэн, Бэй.Кэр.
