Бүгүн эрэдээксийэбит ыалдьыта – Саха эстрадатыгар күүстээх куолаһынан бар дьон кутун туппут, 26 саастаах эдэркээн ырыаһыт Кирилл Матвеев.
– Эбэ, эһэ истиҥ, иһирэх эйгэтигэр улааппыт эбиккин.
– Нам улууһун Көбөкөнүттэн төрүттээхпин. Онно улааппытым, оскуоланы бүтэрбитим. Төрөппүттэрим эдэрдэр – 45 саастаахтар. Ийэм саха тылын учууталынан үлэлиир. Аҕам Намҥа хомунаалынай хаһаайыстыбаҕа маастардыыр. Бииргэ төрөөбүт үһүөбүт. Балтылаахпын, ХИФУ психология институтугар үөрэнэр. 18 сыл балыс быраатым – 2-с кылаас үөрэнээччитэ.
Аҕам өттүнэн эһэлээх эбэм омук булкаастаахтар. Аҕам ийэтэ, эбэм Саргылана Петровна 67 саастаах, Граф Биэрэгин нууччата. Эһэм – Кэриэй дойдутугар төрүт олохтоох Ким диэн араспаанньалаах кэриэй омук. Холбоһон, Кэриэйэҕэ олоро сылдьыбыттар. Онон аҕам 1978 сыллаахха Кэриэйэҕэ төрөөбүт. Эбэм ол дойду итиитин тулуйбатах уонна астарын сөбүлээбэтэх. Онон эһэбин дойдутугар көһөрөн аҕалан, Граф бөһүөлэгэр олорбуттар. Эһэм бу дойдуга кэлэн, оттон-мастан, кумаартан эмиэ сүрдээҕин аллергиялаабыт. Ол иһин, хайыахтарай, төттөрү көһөн барбыттар.
Эбэм хас да сыл тулуйан олоро сатаан баран: “Чэ, таптыыр буоллаххына, кэлиэҕиҥ”, – диэн баран, икки уолун кыбыммытынан, дойдутугар кэлэн хаалбыт. Оччолорго аҕам 6–7 саастааҕа эбитэ үһү. Эбэм миигин: “Хаамарыҥ-сиимэриҥ, тутта-хапта сылдьарыҥ оруобуна кэриэй эһэҥ курдуккун”, – диир.
Эбэм Саргылана Петровна билигин Нам Фрунзетыгар олорор. Уруккуттан элбэх сүөһүлээх-астаах. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, сайын устата киниэхэ баран сүөһү көрсөрбүн, үүт туттарарбын, хотоҥҥо сылдьарбын сөбүлүүрүм. Оҕо оҕо курдук утуйа сыппакка, сарсыарда 5 чаастан туран, ынахтары хомуйан аҕаларым. Сөбүлээн ыыр ынахтаах этим. Эбэбин наһаа таптыыбын, тапталлаах сиэнэ буолабын. Кини, кэлин М.М. Матвеев диэн киһиэхэ кэргэн тахсан, Фрунзеҕа олохсуйбута. Онон Матвей Матвеевич биһиги дьиэ кэргэни ииппит эһэбит буолар, кини араспаанньатын ылыммыппыт.
Хос эһэлэрбин, эбэлэрбин барыларын көрбүт дьоллоохпун. Билигин нуучча хос эбэм Клавдия 90 саастаах, сүрдээх таҥараһыт, хоһун иһэ толору таҥара күлүгэ. Граф Биэрэгэр олорор. Киниэхэ кэллэхпитинэ, дьиэҕэ талаҕынан ыраастаан киллэрэр, оттон барарбытыгар алҕаан атаарар үтүө үгэстээх. Онон эбэ, эһэ дьоһуннаах иитиилэрин ылбытым.
– Ыллыыр сөҕүмэр дохсун куолаһыҥ кимтэн бэриллибитий?
– Ыллыыр талааным ийэм өттүнэн аймахтарым Федотовтартан бэриллибит. Кинилэр – көбөкөннөр. Эһэм Е.С. Федотов, хомойуох иһин, 3 сыллааҕыта баара-суоҕа 58 сааһыгар олохтон барбыта. Олус үчүгэйдик ыллыыра. 2019 сыллаахха Саха тэлэбиидэнньэтигэр “Эн сулускун” биэриигэ кыттыбыта. Даҕатан эттэххэ, буолаары турар кэнсиэрбэр эһэм ырыатыгар дуэттыахтаахпын. Кини архыыпка хаалбыт видеота көстүөхтээх, онно сорох куолаһынан мин ыллыыбын. Эһэм саамай чугас киһим этэ. Онон соһуччу суох буолбутугар улахан охсууну ылбытым, аймаммытым.
Ийэм, балтым иккиэн ыллыыллар. Эһэбинэн хос эбэм Февронья 3 күнү быһа тохтообокко туойар тойуксут, оһуокайдьыт үһү. 84 сааһыгар бу олохтон барбыта. Өлөр ыарыытыгар да сыттар, өлүөн нэдиэлэ иннинэ, өйдөнөн кэллэҕин аайы былыргы ырыа матыыбын таһаара сыппыта. Оччолорго мин 7-с кылааска үөрэнэрим, аттыгар мэлдьи сылдьыбыт буоламмын, барытын бу баардыы өйдүүбүн.
Хаста хардыылаан сыанаҕа киирэрбин, хайа диэки көрөрбүн уобарастаан көрөрүм...
– Бэйэм киһини өйдүүр буолуохпуттан, 3 сааспыттан ыллыыбын. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан ырыа куонкуруһун көтүппэт этим. Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Хотугу сулус” куонкуруска биир да сылы көтүппэккэ, 8-с сылбар кыттаммын, Гран-при буолан, кыайыы үөрүүтүн билбитим. Куонкурустарга ис дууһабын биэрэн туран бэлэмнэнэрим, кыттарым.
Биир курус түгэни ахтан аастахха... Оччолорго 5-с кылааска үөрэнэбин. “Ыллыыр оҕо саас” куонкуруска кытта Хатаска барыахтаахпын. Төһө да биллэрбин, хас киэһэ аайы ырыам тылын үөрэтэн, сүрдээҕин долгуйарым. Ол курдук, хаста хардыылаан сыанаҕа тахсарбын, хайа диэки хайдах көрөн ыларбын – барытын уобарастаан көрөрүм.
Онтон киэһэтигэр ийэлээх, аҕам чэйдии олорон: “Сыллыый, харчыбыт суох, кыайан иэс даҕаны булбатыбыт. Бу күрэххэ барымыахха. Хомойума, аныгыскыга, харчыланнахпытына, барыахпыт буоллаҕа”, – диэтилэр. Мин сарсыныгар бараары бэлэмнэнии бөҕөтө этим. Хомойоммун, хоспор киирэн хааллым. “Аймахтарбыттан харчы көрдөөбүт киһи” диэн, толкуй бөҕөҕө түстүм. Ол олордохпуна, эһэм Дьөгүөр киирэн кэллэ. Эһэм кэллэҕинэ, мэлдьи сүүрэн тахсан көрсөр киһи бу сырыыга хостон тахсыбатым. Эһэм сарсын куонкуруска барарбытын ыйыталаспытын дьонум “харчы кыайан булбатыбыт, онон барбат буоллубут” диэн кэпсэтэллэрин истэбин. Онтон эһэм ыҥыран ылан: “Санааҕын түһэримэ, Киирэ. Биэнсийэм тобоҕо баар, массыынабытынан барыахпыт, бэнсииҥҥэ тиийиэҕэ”, – диэн уоскутта. Сарсыныгар Хатаска куонкуруска уазик массыынабытынан айаннаатыбыт. Өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан ырыаһыт оҕо бөҕөтө кэлбит. Онно 1-кы истиэпэннээх лауреат буолан кэлбитим. Массыынабытынан төннөн истэхпитинэ, эһэм Егор Семёнович: “һыллыый, кытаат. Инниҥ хоту баран ис. Мин ыллаабатахпын эн ыллаа!” – диэн эппитин ылынан, бастакы айар киэһэбин оҥоробун.
Эһэтэ Егор Семеновичтыын
Эһэм барахсан миигин олус өйүүрэ, өйдүүрэ. “Хаһан даҕаны санааҕын түһэрбэт буол. Кэнэҕэс дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэр-көстөр ырыаһыт буолаар”, – диэн мэлдьи этэр, алгыыр буолара. Эһэм, айылҕа оҕото буолан, сүрдээх булчута. Билигин миигин араҥаччылыы сылдьар харысхалым буолар.
Дьоммуттан харчы көрдөөбөккө...
– Бэйэҥ туох идэлээххиний?
– ХИФУ культурологияҕа салаатын “руководитель культурного центра” идэҕэ үөрэнэн бүтэрбитим.
– Кэскил тэринэр, ыал буолар санаа киирбэт дуо?
– Сулумахпын. Чугастык билсэр кыыһым суох. Урут дьиэлэнэн-уоттанан, массыыналанан, дьиэ кэргэн уйатын толору хааччыйар эрэ буоллахпына, олохпун оҥостуом дии саныырым. Билигин, дьэ, толкуйдуур буолан эрэбин.
Устудьуоннуу сылдьан, 19 сааспар төрөппүттэрим көмөлөрүнэн ипэтиэкэнэн биир хостоох кыбартыыра ылыммытым. Кинилэр атыылаһан, ылан эрэ биэрбиттэрэ. Үөрэнэр кэммэр куортамҥа биэрэн, онтон салгыы бэйэм үөрэнэ-үөрэнэ үлэлээн, дьоммуттан биир да кэппиэйкэни көрдөөбөккө, 20 сылга ылбыт ипэтиэкэбин 4 сылынан саппытым. Оскуоланы бүтэрэн, куоракка устудьуоннуу кэлэрбэр ийэм 15000 солк. биэрбитэ. Ол кэнниттэн төрөппүттэрбиттэн биирдэ даҕаны харчы көрдөөбөтөҕүм, бэйэм хааччынабын.
– Наһаа маладьыаскын. Хайдах оннук түргэнник ипэтиэкэни саптыҥ?
– Эппитим курдук, бастаан кыбартыырабын куортамнаабытым. Гостуруолга сылдьыһан ыллыырым. Маны тэҥэ ону-маны атыылыырым. Саҥа дьыл иннинэ Кытайтан харыйа, гирлянда аҕалан атыылыы сылдьыбыт кэмнэрдээҕим. Устудьуоннуу сылдьан официанныырым. Үчүгэйдик үөрэнэрим иһин үрдүк истипиэндийэ ыларым. Массыына ылынан баран, түүннэри-күннэри “доставкаҕа” сылдьан харчылаһарым.
Урукку ырыалартан ырыаҕа тапталым саҕаламмыта
– Уһуйааччыларыҥ кимнээҕий?
– Устудьуоннуу сылдьан, Аркадий Алексеев уонна кэргэннии Екатерина, Алексей Егоровтар тэрийбит бөлөхтөрүгэр ыллыырым. Инньэ гынан, Аркадий Алексеев бөлөҕөр 7 сыл устата гостуруолга сылдьыспытым, маны тэҥэ Егоровтарга 4 сыл дьарыктаммытым. Бу ытык дьоммуттан уопут ылбытым. Онон ырыаһыт быһыытынан сайдарбар төһүү күүс буолбут күндү дьонум буолаллар.
– Оҕо сааскар ханнык ырыалары ордук сөбүлээн толорор этигиний?
– Кыра сылдьан кылыһахтаах куоластаах этим. Бэл, саҥарарбар кытта биллэрэ. Куолаһым уларыйар кэмигэр икки сыл кэриҥэ ыллаабатаҕым. Оҕо саадыгар аан бастаан ыллаппыт уһуйааччым Ф.Д. Потапова, онтон Көбөкөн оскуолатыгар үөрэнэр сылларбар А.Н. Петрова дьарыктаабыттара. Кинилэргэ улахан махталлаахпын. Агафья Николаевна “Киһиэхэ төрөөбүт буора, дойдута”, “Илиибин уунабын эйиэхэ”, Аҕам алааһа” урукку ырыалары ыллыырбын бопсубакка, ырыа эйгэтигэр киллэрбитэ. Дьиҥинэн, бу ырыалар оҕо киһи ыллыырыгар уустук соҕустар. Онон урукку ырыалартан ырыаҕа тапталым саҕаламмыта.
Кэлин Гаврил Николаев ырыаларыгар интэриэс үөскээбитэ. Кини репертуардарын хасыһан “Туйаарыма Куо”, “Сардаана сибэкки”, “Сибэккилэр түһүүллэр”, о.д.а. ырыаларын ыллыыр буолбутум. Саамай сөбүлээн истэр, сүгүрүйэр ырыаһытым. Онон кэнсиэрбэр кини ырыаларын хомуур аркыастырынан (Айаал Малышев туруоруута) тыыннаах куолаһынан ыллыахтаахпын. Билигин толорор ырыаларым “вокальнайдар”, киэҥ диапазоннаахтар.
– Бэйэҕэр анаан суруллубут ырыалардааххын дуу?
– Ааспыт сыл биллэр ырыа айааччы Николай Андросов “Туругура тур, Сахам сирэ!” ырыаны суруйан биэрбитэ. Онон буолаары турар кэнсиэрим патриоттуу хабааннаах ол Ийэ дойдуга бэриниилээх буолуу тыыннаах ырыанан саҕаланар. Бу ырыабын былырыын 16 саастаах Уус Алдан уола “Туой Хайа” өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруска баран ыллаан, Гран-при буолбута.
– Бэйэҥ саамай сөбүлээн ыллыыр ырыаҥ, дьон истэр ырыата ханныгый?
– Н.Андросов матыыбыгар, В. Хон-Нохтохоон тылыгар “Дьол тааһа”. Бу ырыа миэхэ дьикти баҕайытык кэлбитэ. Дьиҥинэн, бу ырыаны Сахаайаҕа анаан суруйбуттар этэ. Ону Сахаайа истэн баран: “Дьахтар киһи ыллыырыгар хайдах эрэ соҕус эбит, эр киһи куолаһыгар барсар. Кирилл Матвеев диэн ыллыыр уол баар, киниэхэ ордук барсыа”, – диэн эппит. Онтон миэхэ Саха тэлэбиидэнньэтиттэн эрийэн: ““Дьол тааһа” диэн сэрийээли уста сылдьабыт, онно саундтрекка бу ырыа ылланар, толоруоҥ дуо?” – диэн ыйыппыттарыгар, сөбүлэспитим. Бэйэм даҕаны тута сөбүлээбитим, ылыммытым. Онтон ыла бу ырыа араадьыйаттан түспэт, элбэх тэрээһиҥҥэ ылланар ырыаҕа кубулуйда. Онтон үөрэбин эрэ. Уулуссаҕа сорохтор миигин көрдөхтөрүнэ, “Дьол тааһа сылдьар” диэн соһуталлар. Онон бастакы айар киэһэм “Дьол тааһа” диэн ааттанан, Опера уонна балет тыйаатырыгар кулун тутар 8 күнүгэр киэһэ 16-00 уонна 19-00 чаастан буолар.
Алын кылааска үөрэнэ сылдьан К.Фёдоров салайар “Ыллыыр мыраан” лааҕырыгар сылдьыбытым. Күн аайы биллэр ырыаһыттар кэлэллэрэ. Түгэни мүччү туппакка, барыларын кытта хаартыскаҕа түһэн иһэрим. Билигин көрөргө олус үчүгэй. Биирдэ Н.Трапезникова кэлэн, ыллыырбын истэн, сэмээр чугаһаабыта уонна: “У этого мальчика большое будущее. Очень скоро он будет петь на большой сцене!” – диэн эппитэ өйбөр-санаабар умнуллубакка хатаммыт.
– Оҕо сылдьан кими кытта ыллыыргын ыра санаа оҥостор этигиний?
– “Саха примадонната Сахаайалыын биир сыанаҕа тахсан ыллыам” диэн олус баҕарарым. Ол ырам туолбута. Сахаайалыын икки ырыаны дуэттыыбыт. Биирдэ оскуолаҕа 10-с кылааска үөрэнэ сылдьан Далаана “контакт” сирэйигэр: “Мин эн ырыаларгын наһаа сөбүлээн истэбин. Миэхэ, баһаалыста, ырыа суруйан биэриэҥ дуо?” – диэн көрдөһөн суруйбутум. Ону: “Мин ырыаны мэнээк киһиэхэ айбаппын. Киһи ис туругун, санаата-оноото хайдаҕын биллэхпинэ биирдэ, ырыа айыллан тахсар”, – диэн эппиэттээбитэ. Ол эрээри оҕо эрдэҕинээҕи баҕа санаам туолан, кэлин Далаана миэхэ анаан 2 ырыаны суруйан биэрбитэ. Ол ырыабынан быйыл “Үрдэл” ырыа финалыгар кытынным. Аны саҥа “Сүрэхпинэн” диэн ырыатын кэнсиэрбэр сүрэхтээри сылдьабын. Маны тэҥэ Далааналыын аан бастаан дуэттыыбыт. Онон айар киэһэбэр кыра эрдэхпиттэн иитиэхтээн кэлбит баҕа санаам туолар дьоро күнүм.
– “Ырыаһыт” буолар ыра санаам туолла дии саныыгын дуо?
– Кыра эрдэхпиттэн ымыы оҥостубут ырыаһыт буолар баҕа санаам туолбутуттан уонна бастакы айар киэһэбин бар дьонум иннигэр оҥорон, икки төгүл буолар кэнсиэрбэр сааланы толору көрөөччүнү мунньар артыыс буолбуппуттан сүрдээҕин долгуйабын уонна этэҥҥэ ааһыа диэн эрэнэбин.
Кэпсэттэ Саргылаана Багынанова.
