Бу күннэргэ ааспыт үйэ 80-нус сылларыгар Анаабырга, Горнайга партия оройуоннааҕы уонна төрөөбүт Сунтаарыгар комсомол оройуоннааҕы кэмитиэттэригэр бастакы сэкрэтээрдэринэн итиэннэ ыччаттар инники күөннэригэр сылдьыбыт, кинилэри салайбыт, онтон 90-нус сылларга Арассыыйа дьокутааттарын съеһын, Ил Түмэн дьокутаатынан талыллан уонна Саха сирин Тыатын хаһаайыстыбатын миниистиринэн ананан таһаарыылаахтык үлэлээбит, норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, ити улуустар бочуоттаах ытык киһилэрэ, бииргэ үлэлээбит аҕа табаарыспыт, үлэнэн алтыспыт үтүө-мааны майгылаах сахабыт саарына Прокопий Семенович Иванов 80 сааһын туолла. Биһиги тыабыт хаһаайыстыбатын салаатыгар кинини билбэт киһи, арааһа, суоҕа буолуо.
Күн сирин саҥа көрбүт киһиэхэ аат иҥэриллиитэ бэйэтэ эмиэ тугу эрэ этиэн сөп. Ол аат киниэхэ үйэтин тухары сирдьит сулус, суолун ыйааччы курдук буолара туох да саарбаҕа суох. Бүгүҥҥү биһиги олорор олохпутун аан дойду бары араҥатын кытары холбуур куйаар ситимэ сырдатарынан, биһиги аҕа табаарыспыт курдук үүт-үкчү ааттаах дьоннор бааллара кими сөхтөрбөт буолуон табыллыбат. Ол курдук, мин кылгас кэмҥэ ити ситими сэгэтэн көрөн ылбыппар, аҥардас Сахабыт сиригэр, киниттэн ураты, икки киһи, онтон бүтүн дойдубут үрдүнэн аҕыс киһи биир аатынан-суолунан орто дойду олоҕор олорон ааспыттарын эбэтэр олороллорун (баҕар ити да сыыппаралартан элбэх буолуохтарын сөп) туһунан биллим. Ол аҕыс киһи бары – байыаннайдар, кинилэртэн биэс киһи орто дойду олоҕор уһуннук олорбут эбит. Ол эбэтэр Прокопий Семенович Иванов диэн аат чахчы да буойуннуу хорсуҥҥа уонна уһун үйэлэниигэ сирдиир эбит диэн түмүккэ кэлэҕин.
Ааспыт үйэ үһүс кэрчигэр, ол эбэтэр 70-с сыллар бүтүүлэрин, 80-с сылларын ортолорун диэки, бүтүн дойдубут тыатын сирэ саамай үрдүк көрдөрүүлээх үлэнэн, үчүгэй түмүктэрдээх ситиһиилэринэн олорон кэлбитэ диэтэхпинэ улаханнык сыыстарбатым буолуо. Ол иһигэр биһиги Сахабыт сирин тыатын хаһаайыстыбата ити сылларга эмиэ муҥутуур көрдөрүүлэри ситиспитэ биллэр. Манна барытыгар, ол эбэтэр ити саҕанааҕы тыа сирин олоҕо тупсан сайдарыгар, оччотооҕу партия, Сэбиэт былааһын салалталара норуоту биир идеологическай тыыҥҥа ииппит уонна онон олоҕу салайбыт халбаҥнаабат укулааттара төһүү күүс буолбуттара туох да саарбаҕа суох. Ити сылларга хаһаайыстыбаны, ону ааһан бүтүн оройуону салайыы улахан үлэнэн, эрэллээх эппиэтинэһинэн буолара биллэрэ. Бу үлэлэргэ өйүнэн-санаатынан уонна үлэтинэн-хамнаһынан бэйэтин көрдөрбүт, итиэннэ дьон-сэргэ ытыктабылын ылбыт, буспут-хаппыт эрэ киһи тахсара. Биир оннук салайааччынан Прокопий Семенович буолбута.
Биһиги бүгүҥҥү олохпут көстүүтүн баһыйар үгүс өттүгэр, ордук тыа сиригэр, ол саҕанааҕы Прокопий Семенович көлүөнэтэ айан-тутан, оҥорон хаалларбыт тутууларынан, бааһыналарынан, ходуһаларынан, оҥорон таһаарар бөдөҥ хаһаайыстыбалар – сопхуостар сирдэринэн-уоттарынан олоробут, ону бары да билэбит уонна өйдүүбүт диэн аһаҕастык этэбин. Ол тухары ити көлүөнэ дьон үлэни эрэ өрө тутуулара, туохха барытыгар үйэлээх сыһыаннара үйэттэн үйэҕэ бэриллэн, оччоттон баччаҕа диэри сүппэккэ, симэлийбэккэ кэллэхтэрэ. Норуокка этэллэринии, үлэни кыайбыт, саба туппут суох, үлэ урут да баара, билигин да баар, инникитин да баар буолуо турдаҕа. Онтон атын өттүттэн ылан көрдөххө, ити дьон – үлэни кыайбыт, үлэттэн үрдээн, онтон дьолломмут үтүө көлүөнэ буолар. Кинилэр айан хаалларбыттара өссө да туһалыы турдуннар.
Прокопий Семенович Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр кэлин үлэлээбит хайысхата – Хотугу норуоттар төрүт дьарыктарын сайыннарыы салаата. Кини бэйэтэ хоту улууһу салайбыт буолан, бу салаа кыайыыга-хотууга хайдах суолу тобулан, ону чиҥник тутуһан тиийэрин, онно туох кыһалҕалар баалларын, онтон сиэттэрэн, тугу уларыта тутуохха сөбүн, итини барытын олоххо туох сибээстиэн сөбүн эҥин барытын үчүгэйдик билэрэ, үөрэтэрэ уонна ону эдэр дьоҥҥо ыйан-кэрдэн, сүбэлээн-амалаан биэрэрэ, онно тиэрдэр суолу тобуларга кинилэргэ көмөлөһөрө.
Кини өссө дьон туһугар наһаа кыһалларын бары бэркэ диэн билэр буолуохтаахпыт, киһититтэн тутулуга суох, баҕар кини, бэйэтин кытары бииргэ үлэлиир, аппарат үлэһитэ буоллун, эбэтэр кини хотуттан кэлэ сылдьар хаһаайыстыба салайааччыта, балыксыта буоллун. Ол тухары кини тулалыыр дьоҥҥо олус болҕомтолоохтук сыһыаннаһар, туох үөрүүлээхтэрин, хомолтолоохторун барытын туоһулаһан туран билэр, ону бэйэтин санаатынан өйүүр, бэйэтин күүһүн уонна кыаҕын иһинэн көмөлөһө сатыыр үтүө үгэстээх ураты киһи, биһиги аҕа табаарыспыт. Итинник сыһыаҥҥа улахан дьоҕур наада, ол, мин көрүүбэр, киниэхэ – баар суол. Ону киһи хайдах да сыаналаабат буолуон табыллыбат.
Прокопий Семенович биһиэхэ үлэлии сылдьан дойдубутугар ыытыллар, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыыны көрдөрөр, араас хайысхалардаах быыстапкаларга, атын уобаластар уонна кыраайдар таһаарыылаах хаһаайыстыбаларын үлэлэрин-хамнастарын кытары уопут атастаһыытыгар, итиэннэ омук сирдэригэр да буолар кылгас кэмнэрдээх үөрэхтэргэ бэйэтин салаатын үлэһиттэрин, эбэтэр министиэристибэттэн барар бөлөхтөрү салайан илдьэ барара. Онно сылдьыбыт эрэ барыта кинини киһи уонна салайааччы быһыытынан сөбүлээн, сырыыларын астынан кэлбиттэрин биһиги, онно үрдүгэр үлэлии сылдьар дьон, элбэхтэ истибиппит. Ол аата кини, ханнык баҕарар бөлөх сырыыта көдьүүстээх итиэннэ кэлэр кэмҥэ кэскиллээх буоларын инниттэн, санаатын уонна сатабылын ууран үлэлэһэрэ биллэн эрдэҕэ.
Туох кистэлэ кэлиэй, мин Прокопий Семенович көмөтүнэн ааспыт өттүгэр биһиги тыабыт хаһаайыстыбатын сайдарын туһугар олус дьаныардаахтык үлэлээбит чулуу салайааччыларга, туруу үлэһиттэргэ чугаһаан, кинилэр олохторун уонна үлэлэрин үктэллэрин туһунан кинигэлэр суруллан күн сирин көрбүттэригэр быһаччы үлэлэспитим: Социалистическай Үлэ Геройа Василий Михайлович Кладкин уонна Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ, ССКП XXIV съеһин делегата, Ленин уордьанын кавалера Петр Иванович Павлов тустарынан. Манна барытыгар аҕа табаарыһым дьаныардаах дьаһала, баһылыыр ыйыыта-кэрдиитэ, сүбэтэ-амата ырылыччы көстө сытар (В. М. Кладкин туһунан кинигэлэр 2004 уонна 2007 сыллардаахха тахсыбыттара, онтон П. И. Павлов туһунан – 2011 сыллаахха). Бу иһин киниэхэ барҕа махтал тыллара ананаллар!
Бу олорон мин, кыратык уйадыйан ылан, ааспыты эргитэ санаатым, итиэннэ маны барытын дьылҕам маанылаах бэлэҕинэн ааҕан, хайдах эрэ, киэн туттуу ураты күүһүгэр сууланан ыларга дылы буоллум.
Улахан салайааччыны, үлэни эрэ өрө туппут ытык көлүөнэ ытыктыыр үөлээннээҕин Прокопий Семеновиһы – үтүө киһини сайаҕас санаа алгыһынан – күн сирин көрбүт үтүө-мааны күнүнэн эҕэрдэлээн, кыратык «кэннибин хайыһан» ылан, санаабын этэммин сүргэм көтөҕүлүннэ. Прокопий Семенович, 80 диэн санаабыт эрэ барыта тиийбэт сааһа. Ону ааһа баран, ыра санаа ыҥырар 100 сааһыгар тиийэр суолу тобула, доруобуйаҕын тупсарына сырыт, дьиэ кэргэҥҥэр уонна чугас дьоҥҥор мэлдьи көмө, тирэх буола тур. Сарсыҥҥы күн үтүөтэ элбии турарыгар, дьолу, саргыны баҕарабын! Кэм-кэрдии аастаҕын аайы олох-үлэ салҕанар, онно үтүө, үлэһит киһи «суола» син биир хаалар, ахтыллар, аата ааттанар...
Хаартыскаларга:
- СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, бииргэ үлэлээбит аҕа табаарыспыт П. С. Иванов;
- Кылгас болдьоххо үөрэнэ барбыт бөлөҕү кытары, салайааччы П. С. Иванов (Германия, 2001 с.).
Федор Турантаев,
инженер-экэнэмиис.
Дьокуускай к., 2021 сыл, кулун тутар 10 күнэ
