Олунньу 25 күнүгэр СӨ Доруобуйатын харыстабылын министиэристибэтигэр экэнэмиичэскэй буруйу оҥорууну уонна хоруупсуйаны утары охсуһуу отделын үлэһиттэрэ кэлэн силиэстийэ ыыта сылдьалларын туһунан сонуннарга иһитиннэрбиттэрэ. Силиэстийэ “министиэристибэ 620 мөл. солк. 18 кислород концентраторын чахчы үрдэтиллибит сыананан атыыласпыт дуу, суох дуу?” диэн, хоруупсуйа баарын-суоҕун бэрэбиэркэлиир.
***
Ааспыт күһүн хоруона хамсыга кытааппыт кэмигэр кислороду Саха сиригэр оҥорор дьаһаллар ылыллыбыттара. Ол кэннэ Ил Дархан премьер Тарасенконы “тоҕо баччааҥҥа диэри боппуруос быһаарыллыбатый?” диэн мөҕөн турардаах.
“Ол кэннэ мөҕүллүбүт чунуобуньуктар үлэ-хамнас бөҕө буола сырыттахтара” дии сылдьыбыппыт. Онтон быйыл олунньу 6 күнүгэр “Саханьюс” портал “кислород концентратордарын министиэристибэ үрдэтиллибит сыананан атыылаһан бүддьүөккэ хоромньуну таһаарда” диэн суруйан айдааны тардыбыта.
Ааспыт сыл алтынньы 29 к. доруобуйа харыстабылын миниистирин солбуйааччы Р.Савин Москуба “Диомед” ХЭТ диэн хампаанньатын кытта күрэстэһиитэ суох 620,1 мөл. солк. хантараак түһэрсибит. Атыылаһыы сокуонунан “наадыйар табаарбыт кинилэргэ эрэ баар, эбэтэр кинилэр эрэ ону кыайар кыахтаахтар” биир тэрилтэни быһа кыайыылааҕынан ааҕар көҥүллэнэр. Ити суума биир ыйынан толору төлөммүт. Оттон концентратордары “Диомед” тоҕо эрэ олунньу 15 күнүттэн хойутаппакка аҕалыах буолбут. “Тоҕо эрдэ төлөтөн баран, үс ыйынан эрэ аҕалалларый?” – диэн ыйытыыга, министиэристибэ “харчы быһа “Диомедка” буолбакка, бааҥҥа анал счекка ыытыллыбыта, ол счеттан хантараак усулуобуйата туоллаҕына эрэ барыахтаах. Кэмиэрчэскэй этиилэри концентратордары аҕалар кыахтаах тэрилтэлэргэ барыларыгар ыытыллыбыта, олортон “Диомед” эрэ этиитэ министиэристибэ ирдэбилигэр эппиэттиирэ” диэн хоруйдаабыта.
***
“Бу кэмиэрчэскэй дьыалаҕа хоруупсуйа баар быһыылаах” диэн уруккута ИДьМ экэнэмиичэскэй буруйу утары сулууспатыгар өр үлэлээбит Ил Түмэн дьокутаата Михаил Эверстов өссө олох эрдэттэн бэрэбиэркэлэтэ сатаабыта. Кини билигин да “урукку миниистир Елена Борисова, билиҥҥи Лена Афанасьева туох да сыһыаннара суох. Бу атыылаһыыны бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы О. Балабкина хонтуруоллаабыта, Р. Савин кини дьаһалын толорбута” диэн уорбалыыр. СӨ доруобуйатын харыстабылын миниистирин 1 солбуйааччы Р.Савины билэр киһи, чахчы, аҕыйах. Кини – 2011 с. Алтаайга мэдиссиинэ университетын “Доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрин экэниэмикэлэрин салайыы” салаатын бүтэрбит киһи. Саха сиригэр 2020 с. эрэ үлэлии кэлбит. Ол иннинэ Карелияҕа доруобуйа харыстабылын миниистирин солбуйааччынан сылтан ордук үлэлээбит.
Атыы күрэҕэр министиэристибэ чугаһаппатах Саха сирин урбаанньыттара (“Эвелина” ХЭТ) Ил Түмэҥҥэ Эверстовка “сокуону кэһии таҕыста” диэн үҥсүбүттэр. Ол кэннэ дьокутаат ити саарбах атыы тэрийээччилэрин кытта көрсөн, “мэдиссиинэ тэриллэрин атыылаһыы күрэҕэ аһаҕастык барыахтаах, балыыһалар кылаабынай быраастара, уопуттаах исписэлиистэр кимтэн тугу атыылаһар туһунан дьүүллэһиигэ кыттыахтаахтар” диэн дакаастыы сатаабыт да, ол тойоттор “мэдиссиинэ тэриллэрин хантараагынан атыылаһыыга Р.Савин саҕа билэр киһи суох диэбиттэр”. Бүддьүөттэн харчы төлөнөр докумуона хас да бэрэбиэркэни ааһар. Олору туоратарга ким эрэ “сиэтэ” сылдьыбыт да буоллаҕына көҥүлэ.
Кини өссө ахсынньыга Ил Түмэн сиэссийэтигэр саҥа анаммыт СӨ Счетнай палаатын бэрэссэдээтэлэ А.Н. Федороваҕа “харчы ханна барбытын, тоҕо концентратордар кэлэ иликтэрин бэрэбиэркэлээ” диэн үҥсүбүтэ.
РФ Монополияны утары федеральнай сулууспатын (ФАС) Саха сиринээҕи салаата урбаанньыттар үҥсүүлэринэн анал хамыыһыйа тэрийэн, атыы усулуобуйатын бэрэбиэркэлээн баран, сокуону кэһии баарын бигэргэппит. ФАС сыана боппуруоһунан дьарыктаммат, ол иһин хоруупсуйа баарын, буруйдаахтары быһаара силиэстийэ кэлбит.
***
Министиэристибэ тоҕо быһа ити концентраторы оҥорор собуоту кытта буолбакка, тиксиһиннэрээччини, 8 эрэ киһилээх тэрилтэни талан, итинник үлүгэр элбэх суумалаах хантараагы түһэрсибитин уорбалыыллар. “Диомед” урут кислород концентратордарынан хаһан да дьарыктамматах тэрилтэ эбит. Ол аата, аҕалан туруорар, дьону үөрэтэр исписэлиистэрэ суох. “Диомед” улахан эргиирэ суох, 2020 с. 304 мөл. солк. эрэ харчыны киллэриммит. Оттон 2021 с. сэтинньитигэр сахалартан эмискэ 620 мөл. солк. кэлэн аатыра түһэр. Ити, чахчы, интэриэһинэй. Иккиһинэн, концентратордар иһин харчы төлөммүтүн кэннэ тоҕо 109 хонугунан аҕаларга сөбүлэстилэр? 620 мөл. солк. үс ыйга бырыһыаҥҥа уктахха, бырыһыана балай эмэ мунньуллуон сөп.
Суруналыыстар бэрэбиэркэлээн көрбүттэрэ, ити концентратордары Москуба “Провита-1000” диэн тэрилтэтэ оҥорор эбит. Төһө сыанаҕа атыылыылларын үөрэппиттэр. “Провита-1000” эрэгийиэннэри кытта хантараагынан быһа үлэлэһэр эбит. Ол курдук, 2021 с. атырдьах ыйын 23 күнүгэр “провиталар” Бурятияҕа концентратор биирдии устуукатын 27,9 мөл. солк. атыылаабыттар. Оттон “Диомед” биһиги министиэристибэбитигэр 40,1 мөл. солк. атыылаан “ньиргиппит”. Волгоградка “Провита-400” диэн концентратор көрүҥүн эмиэ атырдьах ыйыгар биирин 13,4 мөл. солк. атыылаабыттар. “Диомед” биһиэхэ итинник концентраторы 20,6 мөл. солк. атыылаабыт. Ол иһин суруналыыстар силиэстийэлээн баран “тоҕо министиэристибэ оҥорооччуну кытта быһа хантараак түһэрсибэккэ, сыаната төһө эмэ үрдүгүн билэ-билэ, “Диомеды” талла?” диэн сөпкө ыйыталлар. Киһини сөхтөрөрө – ити “Диомед” концентратордары “Провиталартан” атыылаһан биһиэхэ биэрэр. Ити барыта кырдьык буоллаҕына, өрөспүүбүүлүкэҕэ 100 мөл. иһинэн-таһынан хоромньу оҥолллубут буолан тахсыан сөп.
... Бу күннэргэ, кыратык хойутаан, концентратордар кэлбиттэр. Билигин кислороду ыарахан сыанаҕа атын эрэгийиэннэртэн атыыласпат буолабыт. Ол эрээри бэйэбитин кислородун хааччынар үөрүүбүт хоруупсуйаҕа уорбаланар улахан айдаан аргыстаммыта хомолтолоох.
Онон, тоҕо оҥорооччу “Провитаны” кытта быһа хантараак түһэрсиллибэтэҕин, тоҕо үрдэтиллибит сыанаҕа атыыласпыттарын, ол бүддьүөккэ төһө хоромньуну таһаарбытын силиэстийэ уорганнара быһаарыахтара.
2020-2021 сс. ыарыыны утары охсуһарга олус элбэх харчы бараммыта. Онтон төһөтө дьиҥ туһаҕа туттуллубутун дьон билбэтэ, саарбахтыыра хомолтолоох. Бу курдук хобдох быһыы тахсыбытын хотун О.В. Балабкина туох диэн быһаарарын күүтэбит.
