Саха – дьоҕурдаах омук. Ол сиэринэн, биһиги ыччаппыт эмиэ барыга-бары талааннаах. Ким эрэ билимҥэ-успуорка, ким эрэ ускуустубаҕа-тыа хаһаайыстыбатыгар – олох-дьаһах бары эйгэтигэр. Биһиги “Тэбэнэт” балаһабытыгар маннык ыччаты “куйуурдаан” ылан, ааҕааччы киэҥ араҥатыгар билиһиннэрэбит.
Бүгүҥҥү дьоруойбут – Алена Дегтярева – билиҥҥи кэм ыччатын биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ. Кини аата ырыаҕа сүгүрүйээччилэр ортолоругар баара-суоҕа аҕыйах сылтан бэттэх иһиллэр, биллэр буолан эрэр. Олус күүстээх, кэрэ куоластаах кыыһы истибит эрэ хайгыыр, кэлин сөбүлээн истэр буолар.
Бүгүн биһиги кинини кытта атах тэпсэн олорон кэпсэттибит.
– Бастаан бэйэҕин билиһиннэр.
– Ийэм Варвара Ильинична Дегтярева Уус Алдан Сыырдаах бөһүөлэгиттэн төрүттээх. Учуутал идэлээх. Билигин Дьокуускай куорат 2-с №-дээх национальнай политехническай орто оскуолатыгар үлэлиир. Аҕам Иван Иванович Дегтярев эмиэ бэйэм курдук мусукаан. Бас-гитараҕа оонньуур. Урут хас даҕаны ырыа бөлөҕөр бас, ритм-гитараларга, клавишаҕа оонньуу сылдьыбыта, ырыаһыт быһыытынан эмиэ үлэлээбитэ. Уопсайынан, айар-тутар дьоҕурдаах киһи. Бэйэтэ Чурапчы эрээри, кини аҕата, эһэм, Уус Алдан Бээрийэтиттэн төрүттээх.
Бэйэм М.К. Аммосов аатынан ХИФУ Физико-техническай институтугар Күндү таастары уонна металлары обработкалыыр технология кафедратын ыстаарсай преподавателинэн үлэлиибин. Икки оҕолоохпун.
– Оҕо сылдьан хайдах оҕо этигиний? Дьонуҥ хайдах ииппиттэрэй?
– Кыра сылдьан олус холку, мээнэ сүүрбэт-көппөт, улахан киһилии оттомноох оҕо үһүбүн. Ийэм учуутал идэлээх буолан сарсыардаттан киэһээ хойукка диэри мэлдьи үлэтигэр сылдьара. Онон мин балтыбын бүөбэйдиирим, көрөрүм-истэрим, оскуолаҕа, куруһуоктарыгар таһарым.
Айар эйгэҕэ кэлин улаатан баран чугаһаабытым. Ол иннинэ оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэрбэр бэрт кыратык үҥкүүлүүрүм уонна уруһуйдуурум. Араас куруһуоктарга дьарыктанарым. Ол гынан баран, олох ыллаабат этим. Билэр дьонум, бэл, “Алена, эн ыллаабатаҕыҥ ордук” диэччилэр.
Аҕам айар киһи буолан дьиэбитигэр мэлдьи ырыа холбуура. Ол олус үчүгэй буолааччы, мин сөбүлүүр этим.
– Муусука эйгэтигэр хаһан, хайдах кэлбиккиний?
– Ырыа эйгэтигэр олох хамсык эрэ иннигэр киирбитим. Ол сыл олунньутугар билигин ыллыыр “Немного солнца” кавер-бөлөхпөр вокалиһынан ыҥырбыттара. Ол кэннэ кулун тутарга тута хамсык саҕаламмыта.
Дьиҥэр, устудьуоннуу сылдьан бииргэ төрөөбүт балтыбын кытта рэп бөлөхтөөх этибит. Муусукатын бииргэ төрөөбүт убайбыт суруйара. Араас улахан түһүлгэлэргэ кыттарбыт. Рэппитин нууччалыы ааҕар этибит.
Эмиэ устудьуоннуу сылдьан “Эдэр Саас” ансаамбылга киирбитим. Кэлин ол ансаамбыл ХИФУ холбоһуктаах хуора буолбута. Уһуйааччыбыт Дьол Сандаара диэн олус талааннаах мусукаан. Олус үчүгэй кэмнэр ааспыттара. Онно сылдьан чугас доҕотторбун булбутум.
2021 сыллаахха “Сулусstar” диэн “Саха” НКИХ куонкуруһугар хапсан, финал аҥаарыгар тиийбитим. Ол куонкурус чэрчитинэн араас маастар-кылаастарга сылдьыбытым, тэлэбиисэргэ да көстүбүтүм. Ол сылдьан хайдах эрэ артыыс олоҕор олус ымсыырбытым уонна “бу чахчы мин эйгэм эбит. Уонна хаһан?” дии санаабытым. Сотору буолан баран кыралаан кэнсиэрдэргэ, тэрээһиннэргэ ыҥыран барбыттара. Эйгэҕэ киириим ити курдук саҕаламмыта.
– Бэйэҥ ырыа айаҕын дуу? Кимнээх ырыаларын толороҕунуй?
– Ырыаларбын бэйэм айабын. Онтум кыралаан да буоллар син мунньулунна. Мин санаабар, саамай уустуга – хоһооно. Оттон матыыба иэйии киирдэҕинэ син бэйэтэ тахсан кэлэр.
Билигин “Саҥа дьыл”, “Ыллык”, “Тоҕо?”, “Көтөбүн” диэн уо.д.а атын бэйэм матыыптарын айбыт ырыалардаахпын. Икки ырыа хоһоонун бэйэм суруйбутум.
Бэйэм эрэ ырыаларбын ыллыыбын диэн буолбатах. Холобур, “Таҥара бэлэҕэ” диэн Дьол Сандаара мелодиятыгар, Ирина Омукова тылларыгар суруллубут ырыалаахпын. СӨ норуодунай артыыһа Алексей Егоров “Мунчаарыытын” аныгылыы уларытан эмиэ толоробун. Ону таһынан, аан дойдуга биллэр хит-ырыалары кавердыыбын: аангылыйа тылынан, нууччалыы уонна французтуу.
– Эн олоххор ырыа туох суолталааҕый? Иэйиини хантан ылаҕын, тугу кытта ситимниигин?
– Билигин ырыа мин олоҕум аҥаарын ылар. Бэйэм онтон наһаа астынабын. “Бу, кырдьык, миэнэ. Бэйэбин олус да уһуннук билбэккэ, хаайа сылдьыбыт эбиппин” дии саныыбын. Интэриэһинэйэ диэн, тоҕо баччааҥҥа диэри бу эйгэҕэ киирбэккэ, арыллыбакка сылдьыбыппын өйдөөбөппүн. Билигин бэйэм бэйэбиттэн олус үөрэбин, дьоллоохпун диэхпин сөп.
Биллэн турар, барыта наһаа судургу буолбатах. Ол эрээри киһи эрэйэ син тиллэр. Кырдьык, үлэлиэн баҕарар уонна үлэлиир эрэ киһи ситиһиилэнэр уонна киһи айылҕата ханна да сүппэт эбит.
Иэйии хаһан баҕарар уонна туохтан барытыттан киириэн сөп. Ол эрээри, мин иэйиим тоҕо эрэ түүн киирэр. Ардыгар букатын даҕаны сүтэн хаалан, санаам алдьанар, депрессиялаан да ылабын. Уопсайынан, айар дьон олус чарааспыт.
– Эн “Голос” диэн бырайыакка кыттыбыккын билэбит.
– Быйыл иккис сырыыбын “Голоска” бара сылдьыбытым. “Слепые прослушивания” диэни ааспатаҕым. “Туох барыта үһүстээх”, “саха ньоҕой, оҕото өссө ньоҕой” дииллэр. Онон, көстөн иһиэ.
– Ити бырайыак туһунан кыратык сырдата түс эрэ.
– Бастаан бырайыак саайтыгар киирэн сайаапка суруйаҕын. Мин иккитэ ыыппытым уонна иккитэ ыҥырыллыбытым. Ол гынан баран, антах тиийэн долгуйан, сатаан хомуллубакка, ааспатаҕым. Онно Арассыыйа араас муннугуттан олус күүстээх кыттааччылар мусталлар. Дьиҥэр, долгуйбатаҕым, күүскэ бэлэмнэммитим буоллар ааһыам эбитэ буолуо. Бастакы сырыыбар букатын ханнык ырыалары ыллыырбын да быһаарбакка тиийбитим.
Быйыл репертуарбын син билэр этим эрээри, саҥа үөрэтэн, ылынан эрэр ырыаларым этэ. Ол куһаҕан эбит. Киһи үчүгэйдик билэр, ылыммыт уонна ыллыы үөрэммит ырыаларынан кыттыахтаах дии санаатым.
Бастаан “слепые прослушивания” кастиныгар тиийэҕин. Ону аастаххына, дьэ тэлэбиисэргэ тахсаҕын.
Онно сылдьан көрдөххө, кастиҥҥа бэһистээн, ахсыстаан кытта сылдьар дьон бааллар эбит этэ. Оннук күүстээх баҕалаах уонна сыал-сорук оҥостор ырыаһыттар бааллар.
– Ханнык истииллээх ырыаны ыллыыгын?
– Мин ыллыыр истиилбин киһи барыта джаз диир эрээри, ону ыраас джаз диир табыллыбата буолуо. Ыраас джаз диэн олох туспа көрүҥ буоллаҕа. Мин настарыанньабыттан көрөн блюз, r’n’b, соул, фанк, рэп ырыалары толоробун, ол диэки тардыһабын.
– Бука, былааныҥ элбэх буолуо?
– Эһиил тохсунньуга Москубаҕа “Новая Звезда” диэн ырыа куонкуруһугар көтүөхтээхпин. Сотору кэминэн саҥа килиибим тахсыахтаах (5-с килиибим буолуохтаах). Икки сыллааҕыта биир күлүүлээх, сэргэх ырыа айбыппын саас диэки сүрэхтиэм. Уопсайынан, баҕа санаа уонна былаан элбэх. Онтон төһөтө туолара өссө биллибэт да буоллар... Кэм-кэрдии көрдөрөн иһиэ.
Диана КЛЕПАНДИНА.
