Бу “Ийэбэр” ырыа бүтүн Саха сирин үрдүнэн куйаар ситиминэн киэҥник тарҕанна. Үгүстэр сүрдээҕин сэҥээрдилэр, сүрэхтэригэр чугастык ылыннылар. Дьон чараас дууһатын курдаттыы тэһэ анньан киирэр, санаарҕабыл курус матыыптаах, хорсун ох тыллардаах ырыаны ким айбытай уонна истиҥник-иһирэхтик толороруй?” – диэн үгүс дьон интэриэһиргээбит буолуохтаах.
Билсиҥ: Үөһээ Бүлүүтээҕи И.И. Седалищев аатынан тулаайах, көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт оҕо киинигэр иитээччинэн үлэлиир, үрдүк категориялаах педагог, элбэх патриотическай ырыа күрэхтэрин лауреата, бэйэтин айбыт ырыаларын толорооччу Евгений Викторович Тихонов.
– Бастатан туран, социальнай ситимнэргэ дьон сэҥээриитин ылбыт ырыаҥ туһунан кэпсэтиэххэ. Хаһан, хайдах, туох санааттан айыллан тахсыбыт ырыаный?
– “Ийэбэр” ырыаны мин ааспыт 2023 сыл ахсынньытыгар суруйбутум. Бу ырыам анал байыаннай эпэрээссийэҕэ сылдьар саллаат уолаттарын этэҥҥэ төннөн кэлэллэрин эрэнэ кэтэһэр, күн күбэй ийэлэргэ анаан суруллубута. Бу тиэмэҕэ ырыалар айыллаллар, ырыаһыттар ыллыыллар. Ол эрээри оҕолорун долгуйа кэтэһэр ийэлэргэ анаммыт ырыа суоҕун кэриэтэ. Сылы быһа инчэҕэй бадарааҥҥа, сииктээх окуопаҕа сытан, өлөр өлүүнү өҥөйө сылдьар, Ийэ дойдуларын көмүскүүр хорсун буойун уолаттар төрөөбүт алаастарын, тоһуттар тымныылаах Сахаларын сирин, дьиэ кэргэннэрин, оҕолорун-урууларын, күн сырдыгын көрдөрбүт ийэлэрэ барахсаны төһөлөөх ахтан-санаан ааһаллара буолуой?! Ол иһин маннык ис хоһоонноох ырыа айыллан таҕыстаҕа. Бу ырыабын аан бастаан Москуба куоракка, госпиталга, сытар Саха сирин байыастара истибиттэрэ. Сэргээбиттэрэ. Түгэни туһанан, бааһырбыт байыастары кытта үлэлэһэр волонтёрдарга нөрүөн нөргүй буолуохтун!
Уус алданнар бу ырыабынан анал байыаннай дьайыыга баран суох буолбут буойуннарыгар анаан хаартысканан килиип оҥорбуттар этэ. Бу күннэргэ Уопсастыбаннай палаататтан “АБДь тиэмэтигэр хоһооннору хомуйан таһаарыахтаахпыт, хоһоонноргун хомуурунньукка киллэрэбит дуо?” диэн ыйыталаһа сырыттылар.
– Онтон эмиэ даҕаны “атын киһи суруйбут тыллара” диэн өйдөбүл баар дии. Чопчулуоҥ дуо?
– Бассаап ситиминэн тарҕаммыт аҕай эбит. Мин онтон үөрэбин эрэ. Ол эрээри, хомойуох иһин, ырыаны араастык иэҕэн суруйбуттар. Ол курдук, “Байыаннай дьайыыга баран өлбүт уол ийэтигэр анаан суруйбут тиһэх хоһооно”, “бу хоһоону АБДь-га сылдьан суруйбут киһи суох буолбут”, “өлбүт саллаат айбыт хоһоонун ыллаабыт”, о.д.а. суруйуулар бааллар. Ол оруна суох.
Бу ырыаны тус бэйэм дойдуларын чиэһин көмүскүү сылдьар уолаттарга, кинилэр эргиллэн кэлэллэрин эрэнэ кэтэһэр ийэлэргэ, сахам дьонугар анаабыт хоһоонум тыллара. Саха саллаатын аатыттан, кини санаатын тиэрдэ сатаатым. Онон сыыһа өйдөөбөттөрүгэр көрдөһөбүн. Ырыа тылларын, матыыбын бэйэм суруйбутум, айбытым. Гитараҕа доҕуһуоллаан, тыыннаах куолаһынан ыллыыр ааптарыскай толоруум буолар. Түгэни туһанан, ырыабын сэҥээрбит, сэргээбит дьоҥҥо махтанабын.
– “Доҕорбор” ырыаҥ эмиэ киһи дууһатын таарыйар тыллардаах.
– Оҕо эрдэхпиттэн, уһуйаантан саҕалаан, бииргэ үөскээбит, улааппыт, үөрэммит доҕорбор, Константин Анатольевич Татариновка, төрөөбүт күнүгэр анаан бэлэх ууммутум. Кини билигин анал байыаннай эпэрээссийэҕэ, мобилизация саҕаланыаҕыттан балтараа сыл буолла, ытык иэһин толоро сылдьар. Ырыабын “Виктория” уонна “Тэтим” саха араадыйаларыгар биэрбитим.
– Олох ырыа куттаах эбиккин.
– Суруйар, айар ырыаларбынан, Сахабыт сириттэн байыаннай дьайыыга сылдьар биир дойдулаахтарбытыгар, уолаттарбытыгар өйөбүл, күүс-көмө буола сатыыбын. Бу сылга Үөдүгэй сынньалаҥ киинэ (дир. И.Е. Сортолов), мин ааптарыскай кэнсиэрбин “Үргэл” вокальнай-инструментальнай ансаамбыл тыыннаах муусукатын доҕуһуолунан ыытар былааннаах. Үөдүгэй түөлбэтин хоһоонньуттара, мэлэдьиистэрэ түмсэн, бассаап бөлөх тэриммиппит. Онно айымньыларбытын ырытыһабыт, сүбэ-ама бэрсэбит.
– Хоһоон суруйарыҥ, ырыа айарыҥ, ыллыырыҥ хобби курдук дуо? Сүрүннээн, гитаранан ыллыыгын дии, быһыыта.
– Биирдэ эмэ, иэйиим киирдэҕинэ, суруйабын. Оннук үлүһүйэн туран дьарыктаммаппын. Оскуолаҕа үөрэнэр эрдэхпиттэн хоһоон суруйарга холонобун уонна гитаранан ыллыыбын. Ыллыырбын оҕо эрдэхпиттэн сөбүлүүбүн. Үксүн гитаранан ыллыырбын ордоробун. Ол эрээри аҕыйах ырыаны фонограмманан эмиэ оҥорторбутум.
– Бэйэҥ тускунан сиһилии билиһиннэриэҥ дуу?
– Үөһээ Бүлүү Харбалааҕар күн сирин көрбүтүм. Оҕо сааһым Ороһу нэһилиэгэр ааспыта. Билигин улуус киинигэр олоробун. Оҕо эйгэтигэр үлэлээбитим ыраатта. Оскуолаҕа учууталлаабытым. Уһуннук ИДьМ систиэмэтигэр сокуоннай саастарын туола илик оҕолор иниспиэксийэтигэр үлэлээбитим. Билигин И.И. Седалищев аатынан тулаайах, көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт оҕо киинигэр иитээччинэн үлэлиибин. Бэйэм үрдүк категориялаах педагогпун. Кэргэним – учуутал, 3 оҕолоохпун.
– Ханна үөрэммиккиний?
– Ороһу орто оскуолатын 1995 сыллаахха үөрэнэн бүтэрбитим. 1996–98 сылларга Чита уобалаһын Борзя-3 куоратыгар аармыйа кэккэтигэр сулууспалаабытым. Ол кэнниттэн СГУ саха салаатыгар, культуролог идэтигэр үөрэнэн бүтэрбитим.
– Оҕо иитиитин эйгэтигэр үлэлиигин. Билигин төрөппүтэ суох оҕо аҕыйыыр дуу, элбиир дуу?
– Кэнникинэн көрүүтэ-истиитэ суох оҕо ахсаана аҕыйаата эрээри, син биир баар. Бу оҕолорго биһиги үлэһиттэр дьиэ кэргэн, ийэ, аҕа оруолун толоробут. Оҕо дьиэтигэр оҕолорбутун патриоттуу тыыҥҥа иитии – үлэбит биир сүрүн хайысхата. Анал байыаннай эпэрээссийэ саҕаланыаҕыттан оҕолорбут эмиэ бары хайысханан күүс-көмө буолан, бэйэлэрин сэмэй кылааттарын киллэрсэллэр. Ол курдук, саллааттарга истиҥ тыллаах суруктары суруйаллар, бэйэлэрин илиилэринэн оҥорбут харысхалларын, маны тэҥэ билиндээс чүмэчилэрин оҥороллор. Харбалаах нэһилиэгэр сэрии тулаайаҕар аналлаах пааматынньыгы шефтэһиигэ ыланнар, көрөллөр-истэллэр, дьаһайа-хомуйа сылдьаллар. Саас бэтэрээннэргэ, сэрии тулаайахтарыгар, маны тэҥэ анал байыаннай дьайыыга сылдьар буойуннар чугас дьонноругар, уруккулуу, тимуровскай эриэйдэлэри оҥоробут. Бу барыта оҕолорбут Ийэ дойдуга бэриниилээх буоларга иитиллэллэригэр төһүү буолара саарбахтаммат.
– Иитиллээччилэргин ырыа эйгэтигэр эмиэ угуйаҕын.
– Иитиллээччилэрбин кытары “Доҕорбор” диэн ырыабынан Үөһээ Бүлүүтээҕи олохтоох тэлэбиидэнньэ филиалын үлэһиттэрин кытта бииргэ килиип устубуппут. Онон тустаах үлэбин айар үлэбин кытта ыкса сибээстиибин. Муусука, айар дьоҕур, ырыа, гитара олохпор уонна үлэбэр арахсыспат ситим буолан, олоҕум устата арыаллыыр. Үлэлиирим тухары син элбэх оҕону ииттим-үөрэттим ини, онно барытыгар гитарам барахсан күүс-көмө буолар. Оҕолорбутун муусука эйгэтигэр сыһыаран, гитаранан оонньуурга, тыыннаах куолаһынан ыллыырга дьарыктыыбын, үөрэтэбин.
Араас таһымнаах патриоттуу ырыа күрэхтэригэр, куонкурустарга иитиллээччилэрбит үрдүк ситиһиилэнэллэр. Ол курдук, Алеша Корякины кытары гитаранан Бүтүн Арассыыйатааҕы патриоттуу ырыа күрэҕэр кыттаммыт, 1-кы истиэпэннээх лауреат аатын ылбыппыт.
– Евгений, өссө даҕаны ырыалар айыллан тахсыахтара дуу?
– Билигин айар үлэбэр былаан элбэх. Олох көрдөрөн иһиэ.
– Махтал. Дьон дууһатын кылын таарыйар, истиҥ тыллардаах иһирэх ырыаларгынан дьоҥҥун-сэргэҕин мэлдьи үөрдэ тур. Инникитин өссө даҕаны дьоһуннаах айымньылары эрэнэ кэтэһэбит.
Видеоҕа: Евгений Тихонов тылларыгар, матыыбыгар "Доҕорбор" ырыа клиба
