Саха Өрөспүүбүлүкэтин ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, композитор, продюсер Валерий ШАДРИН туһунан култуура эйгэтин дьоно үксүлэрэ билэллэр. Тыа сиригэр уонна атын эйгэ, билиҥҥи үйэ дьоно кини кимин, тугу үлэлээбитин соччо билбэттэрэ буолуо... Саха култуурата сайдарыгар, тас дойдуга тахсарыгар кырата суох кылаатын киллэрбит киһи. Ол мэлдьэх буолбатах.
Дэлби уларыйбыт
Үлэбиттэн дьиэбэр баран иһэн, уулуссаҕа биллэр-көстөр композиторы көрсө түстүм. Бастаан хайдах эрэ атыҥырыы көрдүм, биллэ дьүдьэйбит, доруобуйата айгыраабыта, аас-туор олохтоммута харахха тута быраҕыллар. “Ама, бу Шадрин дуо?” – диэн соһуйа көрдүм. Иллэрээ сыл күһүн үбүлүөйүн саҕана интервью ылаары көрдүү сатаабыппытын саныы биэрдим. Ханна да баара биллибэт этэ, саатар, төлөпүөнэ арахса сылдьара. Ол кэннэ ахсынньы ыйга “Валерий Шадрин сүттэ...” диэн интэриниэт-саайтар түрүбүөгэ түһэрэ сылдьыбыттаахтара. Ол кэнниттэн эмиэ көстөн кэлбитэ.
– Култуура үлэһиттэрэ “мэлдьи бырааһынньык олохтоохтор” дииллэрэ оруннаах курдук. Хас кэнсиэр, опера, дьыалабыай кэпсэтии кэннэ хайаан даҕаны банкетка “сууйуу-сотуу” саҕаланар... Оннук сылдьан кыра-кыралаан ылларбыккын билбэккэ да хаалаҕын эбит. Биллэн турар, култуура үлэһиттэрин барыларын суулуу тутан эппэппин. Ким эрэ кэмигэр тохтуур, өйдөнөр буоллаҕа. Ол быыһыгар үлэ күөстүү оргуйар, кэлии-барыы, дьыалабыай кэпсэтии, сөбүлэҥ түһэрсии, артыыстардыын үлэ.... Билигин аһыы утаҕы испэтэҕим 2 сыл буолла, уунан эрэ сылдьабын. Тоҕо дьиэтэ суох хаалбыппын, быһаарыым. Дьиэбин атыылаан баран, ол харчытын барытын Эмиэрикэҕэ олорор балтым кыыһыгар дьиэ атыылаһарыгар биэрбитим. Бэйэм учууталбар Полина Ивановаҕа олоробун, – диэн аһаҕастык этэр.
Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын Сергей Юнганс диэн киһи салайан олорор. Валерий Филиппович саҥа салалтаны кытары тапсыбакка, үлэһит буолуоҕуттан сүрэҕин-быарын ууран үлэлээн кэлбит тыйаатырыттан барарга күһэллэр. “Мин аны, 30 сыл үлэлээбит тыйаатырбар хантан эрэ кэлэн хаалбыт, ускуустубаҕа ханан да сыһыана суох, операны да, балеты даҕаны өйдөөбөт салайааччы кэлбитин кытары, биллэн турар, сөбүлэспэтэҕим. Сөбүлээбэтэхпин тута биллэрэн, балтыбын кытары иккиэн сайабылыанньа биэрэн, тыйаатырбытыттан тахсан барбыппыт. Билигин олорор салайааччы биир даҕаны артыыһы тас дойдуга буолуохтааҕар, бэл, Арассыыйа да иһигэр таһаара илик. Бэйэтин кытары эмиэ бу эйгэттэн букатын ыраах дьону солбуйааччынан аҕалтаабыт. Тоҕо биһиги операбытыгар тыйаатыр иһин барытын билэр дьон салайыа суохтаахтарый?! Тоҕо бэйэбит испититтэн талбатахтарай?!”, – диэн хомолтотун этэр.
Оттон кини Саха сирин култууратыгар, ускуустубатыгар сүҥкэннээх үлэни оҥорбут, испэктээкиллэри суруйбут композитор, саха оператын артыыстарын аан дойду таһымыгар таһаарбыт, куоластарын иһитиннэрбит биллэр продюсер этэ ээ... Хомойуох иһин, “этэ” диирбитигэр тиийэбит. Кистээбэккэ эттэххэ, Валерий Филиппович тыйаатыр билиҥҥи салалтатын кытары сөпсөспөккө барыаҕыттан санаата түһэн, уйулҕата ыһыллан, иһэн-аһаан, билигин билэр дьонугар кыбыллан олорор. Быһата, соччото суох муор-туор олохтоммут диэххэ сөп. Култуура үлэһиттэрин истэригэр кинини “сээн” диир, саатар билиҥҥи олоҕун билэн аһынар даҕаны киһи кэмчи курдук. Бэйэтин кэмигэр элбэх киһини өһүргэтэн дуу, хайдах дуу, киэр хайыспыттар быһыылаах диэн сэрэйэ эрэ саныыбыт.
Бэйэтин кэмигэр
Кини, биллэн турар, мэлдьи маннык буолбатаҕа өйдөнөр. Валерий Филиппович Шадрин — биллэр композитор, продюсер, менеджер. 1989 сыллаахха Москубаҕа П.И. Чайковскай аатынан консерваторияны биир эрэ түөртээх туйгуннук бүтэрбит анал үөрэхтээх уонна идэтийбит композитор. Мээнэ киһи Чайковскай аатынан консерваторияны бүтэрбэт ээ. Сахалартан бэрт аҕыйах киһи бүтэрбит буолуохтаах. Үөрэҕин бүтэрээт даҕаны, тута Дьокуускайга Опера уонна балет тыйаатырыгар үлэлии киирэр. СӨ Үҥкүү судаарыстыбаннай тыйаатырыгар түөрт испэктээкили туруорар: «Лолита» (1997 с., В.В. Набоков арамаанынан), “Сэттэ саха дьахтарын мэтириэтэ» (1999 сыллаахха А.Е. Кулаковскай бэйиэмэтинэн), 2003 сыллаахха «Каштанка» (А.П. Чехов кэпсээнинэн) уонна «Сэвэки» (эбээн фольклорунан). Икки симфонияны, Москубатааҕы тыйаатыр быһаарыытынан икки улахан балеты туруорбута: «Свет и тень Марты Грэхэм» (Эмиэрикэ биллэр балеринатын туһунан), «Парфюмер» (П.Зюскинд арамаанынан). Санкт-Петербурга баар В.Набоков аатынан мусуой-дьиэ сэбиэтин бочуоттаах чилиэнэ буолар. Маны таһынан кини хас даҕаны опера ырыаһытын тас дойдуга ыллаппыт, биллэрбит, Арассыыйа тас өттүгэр кэнсиэр бөҕөнү тэрийбит биллэр продюсер. Москуба, Санкт-Петербург курдук улахан куораттарга сэттэ бөдөҥ бэстибээли тэрийбит киһи. 1996 сыллаахха “Сыл бастыҥ продюсера” бэлиэ хаһаайына буола сылдьыбыта.
Хайдах гынан саха ырыаһыттарын тас дойдуга таһаартаабытын туһунан маннык диэн кэпсиир: “Биһиги бастакы бэрэсидьиэммит Михаил Николаев үрдүк ускуустубаны өйдүүр киһи буолан, оччолорго киэн туттар ырыаһыттарбыт тас дойдуга баран үөрэнэн кэлэллэригэр ааннарын арыйбыта. Киниэхэ киирэн биһиги артыыстарбыт тас дойдуга ыллыыр таһымнаахтар диэн киирэн этиммитим, дакаастаабытым. Ол курдук, Нина Чигирева, Айталина Адамова уонна да атыттар Арассыыйа иһигэр эрэ буолбакка, Эмиэрикэҕэ, Италияҕа тиийэ баран үөрэммиттэрэ. Ол кэннэ Вячеслав Штыровка, Егор Борисовка эмиэ приемҥа киирэн этинэн, саха артыыстара тас дойдуга баран үөрэнэр, кэнсиэртиир дьолломмуттара”.
Туох дьиэ кэргэннээҕий?
Валерий бэйэтэ интэлигиэн, үөрэхтээх ыалга күн сирин көрбүт. Аҕата Филипп Шадрин диэн тэрэпиэп-быраас идэлээх киһи эбит. Валерий Филиппович бэйэтэ кэпсииринэн, Сочи куоракка куруорт тиэмэтигэр аспырааннаабыт. Онно үлэлии сылдьан, мантан тиийбит баартыйа лиидэрдэрин, үрдүкү салайааччылары кини аҕата эмтээбитэ үһү.
“Биһиги Ньурбаҕа: бастаан – Маалыкайга, онтон Убайааҥҥа олорбуппут. Ийэм бэтэринээр бырааһынан, оттон аҕам тэрэпиэп-бырааһынан үлэлээбиттэрэ. Ийэм, Дьокуускайга көспүппүт кэннэ, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр үлэлээбитэ. Онно үлэлии сылдьан Михаил Николаевы кытары билсибитэ. Аҕам Убайааҥҥа кылаабынай бырааһынан үлэлии сырыттаҕына, киниэхэ, бэл, Гаврил Чиряев анаан эмтэнэ кэлэр этэ. Оччолорго кини бастакы сэкирэтээр”, – диэн кылгастык төрөппүттэрин туһунан кэпсиир.
Бииргэ төрөөбүт балта Наталья эмиэ өр сылларга (отут сыл) Опера уонна балет тыйаатырыгар концертмейстердаабыт, пианисткалаабыт. Билигин эмиэ үлэлээбэт, биэнсийэҕэ тахсан олорор.
Валерий Филиппович бэйэтэ, хомойуох иһин, дьиэ-уот тэриммэтэх, ойох ылбатах, оҕоломмотох.
Олох очуругар оҕустарбыт дьон, Дьокуускай уулуссаларыгар, хара тураах курдук үөрдээн сылдьалларын, бары да, көрөргүт буолуо. Оттон Шадрин кинилэр курдук буолбатах. Кини айар куттаах ускуустуба киһитэ. Ким баҕарар тэмтэрийиэн, бүдүрүйүөн сөп. Олоҕор төһө даҕаны ыар охсууну ыллар, өр сылларга үлэлээбит тэрилтэтиттэн уурайдар, сибилигин биир-биэс кэппиэйкэтэ суох сырыттар, ыал муннугар кыбылыннар, кини бэйэтин кэмигэр элбэҕи ситиспитэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр дьон доруобуйалара маннык айгыраан, дьиэтэ-уота суох муор-туор олохтонон сылдьаллара көрүөххэ олус сүөргү. Дьиҥэ, кини оннук аһара сааһырбыт киһи буолбатах ээ. Баара-суоҕа 62 саастаах. Өссө даҕаны өрөспүүбүлүкэтигэр үгүһү туһалыахтаах, култуура сайдыытыгар кылаатын киллэриэхтээх, ыччаты бэйэтин баай уопутугар уһуйуохтаах этэ буолбатах дуо?! Кини Арассыыйаҕа култуура эйгэтигэр билсэр-көрсөр киһитэ элбэҕэ, тас дойдуга тахсарга үгүс сибээһэ өрөспүүбүлүкэ култуурата сайдарыгар туһалыа эбитэ буолуо. Үлэлиирин тухары тас дойдуга тахсарыгар, аата ааттанарыгар кырата суох кылааттааҕын умнумуохха наада. Өрөспүүбүлүкэ маннык таһымнаах каадырдарынан тамнааттанара, хайдах эрэ аньыы курдук. СӨ Култууратын салалтата продюсерга иккистээн тыын биэрэрэ, үлэтигэр ылларара буоллар, бачча талааннаах, дьоҕурдаах, баай уопуттаах киһи өрөспүүбүлүкэҕэ өссө да элбэҕи туһалыах этэ...
Туйаара СИККИЭР.
