Бу күннэргэ Тааттаҕа биир дьоһун тэрээһин, 530 км атынан айан түмүктэннэ. Ол курдук Дэбдиргэ сылгыһыта Г.П.Кривошапкин уонна Чурапчы Арыылааҕын сылгыһыта С.С.Аянитов Таатта, Чурапчы, Мэҥэ Хаҥалас оройуоннарынан эргийэн кэлиилэрин улуус киинин уопсастыбаннаһа Ытык Күөл киин болуоссатыгар өрө көтөҕүллэн көрүстэ.
Биһиги бу айаҥҥа сылдьыбыт сылгыһыттары көрсөн кэпсэтэбит:
— Биһиги балаҕан ыйын 11 күнүгэр Дэбдиргэттэн Дьулусхан уона Айан диэн аттарынан айаҥҥа туруммуппут. Айаҥҥа аттанарбытыгар дойдубут дьоно алҕаан, уруйдаан-айхаллаан атаарбыттара, этэҥҥэ эргиллэн кэлэрбитигэр баҕара хаалбыттара. Айаммыт устата Арыылаах, Улахан Күөл, Толоон, Чыаппара, Нуораҕана, Бөкө, Майа, Табаҕа, Бэдьимэ, Бүтэйдээх, Хайахсыт, Дириҥ, Чурапчы, Хатылы сэлиэнньэлэрин уҥуордаан кэллибит. Биэс хонук, 6 күн устата айаннаатыбыт. Бу айаммытын Егор Егорович Борисов көҕүлээн тэрийбитэ. Кини өссө сайын, ыһыах кэмигэр сылгыһыттары көрсөн кэпсэппитэ уонна ким сөбүлэһэр баарын ыйыппытыгар мин барарга бэлэммин биллэрбитим уонна табыгастаах буолуо диэммин балаҕан ыйын 10 күнүн кэнниттэн айанныырга этии киллэрбиппин ылынан, бу айан тэрилиннэ, миигин кытта Арыылаахтан Семен Семенович Аянитов айаннаста, оттон Егор Егорович массыынанан арыаллаата. Аттарбыт улаханнык илистибэтилэр, этэҥҥэ сылдьан кэллибит, — диэн Гаврил Петрович Кривошапкин кылгастык бу айанын туһунан билиһиннэрдэ.
Ыраах айантан эргиллэн кэлбит сылгыһыттары кытта көрсүһүүнү улуус баһылыга М.М.Соров иилээн-саҕалаан ыытта. Кини бу айан, биир дойдулаахтарбыт Нуучча Географическай обществотын Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта А.В.Горохов, кини солбуйааччыта наука доктора Е.Е.Борисов, общество попечителэ өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана А.С.Николаев көҕүлээһиннэринэн Улуу Кыайыы 75 сылыгар ананан ыытыллыбытын, саха сылгыта төһө тулуурдааҕын, кыахтааҕын көрдөрөр туһуттан тэриллибитин, ону сылгыһыт уолаттар бу айан кэмигэр дакаастаабыттарын, аттар ыраах айантан улаханнык илистибэккэ, быстыбакка кэлбиттэрин бэлиэтээтэ, атынан айан ситиһиилээхтик түмүктэммитинэн баар дьону барыларын эҕэрдэлээтэ уонна бастакынан тылы А.В.Гороховка биэрдэ.
А.В.Горохов кылгастык Нуучча Географическай обществотын Саха сиринээҕи салаата ыытар үлэтин билиһиннэрдэ, улууска общество үс чилиэнэ баарын, кинилэргэ тирэҕирэн Тааттаҕа салаа отделениетын арыйар баҕалаахтарын иһитиннэрдэ уонна сылгыһыттарга махтанна, харчынан бириэмийэ туттарда. Кини салгыы кэлэр сылга Улуу Кыайыы 75 сылынан уонна атын дойдуларга саха сылгытын курдук тулуурдаах, уһун тыыннаах сылгы суоҕун дакаастыыр инниттэн Монголияҕа диэри атынан айаны бэлэмнии сылдьалларын, ол айаҥҥа бу уолаттар сөбүлэһэр буоллахтарына илдьэргэ бэлэмин эттэ.
Кини кэнниттэн бу айаҥҥа быһаччы кыттыбыт, тэрийбит уонна арыаллаабыт Е.Е.Борисов тыл эттэ. Кини бу айан кэмигэр саха сиэрин-туомун тутуһан, айыылар көмөлөрүнэн этэҥҥэ сылдьан кэлбиттэрин бэлиэтээн туран, бастатан туран, айыыларга махтанна. Итини тэҥэ бу уһун айантан чаҕыйбакка, бары сиэри-туому кытаанахтык тутуһан сылдьыбыт сылгыһыттарыгар, айаҥҥа аттанар сылгыһыттарын чиэстээн-бочуоттаан, алгыс бастыҥын анаан атаарбыт Дэбдиргэ олохтоохторугар, чуолаан үбүнэн көмөлөспүт нэһилиэк бэтэрээннэрин сэбиэтигэр, улуус дьаһалтатыгар махталын биллэрдэ уонна: «Бу айаммыт араас үрэхтэринэн барда. Ардыгар туох да киһитэ-сүөһүтэ суох сиринэн сырыттыбыт. Ол сылдьан, айылҕа араас дьиктитин көрдүбүт. Тиийбит сирбит аайы олохтоох дьаһалталары кытта көрсүһэбит, онно эрдэттэн бэлэмнээн, оҥорторон илдьибит Тааттам туһунан альбомнары туттартаатым. Тааттабыт үтүө аатын ааттатан кэллибит. Онон улаханнык киэн туттабын. Күҥҥэ 12-лии көһү түһэ сырыттыбыт. Аттарбыт часка 1-дии көһү бараллар. Киэһээтин үчүгэйдик көрөн-истэн, сынньатан баран аһаттахха төһө баҕарар уһун айаны тулуйар кыахтаахтарын көрдөрдүлэр. Ол иһин сылгыларбар, Дьөһөгөй айыытыгар махтанабын. Саха сылгыта сайыннын», — диэн өрө көтөҕүллүүлээхтик түмүктээтэ. Кини кэнниттэн Игидэй нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччы Е.А.Марков эҕэрдэ тылын тириэртэ.
Сылгыһыттар ааттарыттан харда тылы Г.П.Кривошапкин эттэ. Кини бастатан туран, айан күнэ-дьыла туран биэрбитин, үөнэ-көйүүрэ суох, сөрүүн кэм буолан, сылгылар улаханнык илистибэтэхтэрин, онон этэҥҥэ эргиллэн кэлбиттэрин бэлиэтээтэ уонна бу айаны тэрийбит, тэҥҥэ сылдьыһан арыаллаабыт Е.Е.Борисовка, айаҥҥа тэҥҥэ сылдьыспыт доҕоругар С.С.Аянитовка улахан махталын тириэртэ.
Улуус баһылыга М.М.Соров көрсүһүүнү түмүктүүрүгэр Таатта улууһа өрөспүүбүлүкэҕэ биир саамай элбэх сылгылаах улуус быһыытынан биллэрин, биир киһиэхэ тиксэринэн өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы миэстэҕэ сылдьарын, Игидэй нэһилиэгэ сылгы куттаах нэһилиэгинэн аатырарын, Г,П.Кривошапкин улууска биллэр сылгыһыт, элбэх оҕолоох ыал аҕата буоларын бэлиэтээтэ уонна уһун тыыннаах, тулуурдаах саха сылгытын ахсаана элбии турарыгар, эһиил ыытыллыахтаах айан ситиһиилээхтик ааһарыгар баҕарда. Ити курдук ыраах айантан эргиллибит сылгыһыттары көрсүһүү үөрүүлээх тэрээһинэ өрө көтөҕүллүүлээхтик ааста.
Н.ИОВЛЕВ, ulus.media
