Дойдубут баһылыга Владимир Путин соторутааҥҥа диэри кэпэрээссийэҕэ аналлаах улахан мунньахтарга “СахаАгроПродукт” кэпэрэтиибинэн сирэйдээн, Саха сирин үс бастыҥ үлэлээх субъект иһигэр киллэрэрэ. Өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ кэпэрэтиибэ иллэрээ сыл үбүлүөйүн көрсө таһаартарбыт кинигэтигэр тыа хаһаайыстыбатын “буруолуу сылдьар” миниистирэ Александр Атласов тэрилтэ 10 сыллаах ситиһиитин сөҕө-махтайа суруйан эҕэрдэлээбитэ. Дьэ, ол кэнниттэн күөн туттар кэпэрэтииппит кылгас кэм иһигэр тоҕо, туохтан кэхтэр аакка барда?
Былаас өйүүрүн оннугар орооһоро олуона
“СахаАгроПродукт” кэпэрэтиип уонна Константин Тимофеев ааттара ыкса ситимнээхтэр. Ол курдук, Константин Егорович өрөспүүбүлүкэ таһымнаах кэпэрээтииби хара ааныттан быһаччы тэрийсибит-төрүттэспит, уонтан тахса сыл сирэй салайан кэлбит киһи быйыл саас кулун тутарга үөһээҥҥилэр күһэйиилэриттэн-модьуйууларыттан туораан биэрдэ. Кини ону “Патриотизм сылыгар тэрилтэбин харыстыыр туһуттан патриоттаан уурайдым” диэн быһаарар.
Бу олорон санаатахха, “СахаАгроПродукт” үрдүгэр хараҥа былыт соһуччу сабардаабатах эбит. Улахан кэпэрэтиип хааччыйыыга, батарыыга көрсүбүт ороскуотун сабарыгар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн үп көрүллэр. Кэпэрэтиип 2017 сыллаахха 180 мөл. солкуобайдаах бородууксуйаны батарбытыгар 20 мөл. солкуобайы оччотооҕу бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы, тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Петр Алексеев туорайдаһан (малтаччы эттэххэ, бэйэтин киһитин олордоору кэпэрэтиип устаабыгар “толорооччу дириэктэр” солотун модьуйан-олуйсан киллэртэрбитэ), кэмигэр ылбатаҕа, 2018 сылга хойутаан кэлбитин ити иннинээҕи сыл ночоотун сабыыга ыыппыттара. Ол, биллэн турар, кэлиҥҥи сылларга биллэрдик оҕуста.
Маннык омсолоох сыһыан, хомойуох иһин, судаарыстыбаннай уонна муниципальнай былаас таһымнарыгар салҕанан барар, өссө “сайдар” чинчилээх. Константин Егорович “Маай” (Горнай), “Чолбон” (Үөһээ Бүлүү), “Байар” (Ньурба) кэпэрэтииптэр эстиилэригэр олохтоох салалталар илиилэрин укпуттарын уонна “Тыа хаһаайыстыбатын кэпэрээссийэтин туһунан” сокуон 7-с ыстатыйатыгар сигэнэн чунуобунньук ороостоҕуна, судаарыстыба толуйуохтааҕын этэр. Кэпэрээссийэ диэн норуот кыһалҕатын быһаарар инниттэн күүһүн-кыаҕын түмэр тэрээһинэ. Биһиги былаастаах тойотторбут ону баардылаабаттара, быыбарга эрэ куоһур оҥостоллоро – баар көстүү.
“СахаАгроПродукт” ӨТХПБХК “Сахабулт” национальнай концерн быраҕыллан-өтөхсүйэн турбут эбийиэгин ылан, саҥалыы туттаран-өрөмүөннэтэн, 2013 сыл күһүнүгэр Логистика киинин үлэҕэ киллэрбитэ. Батарыы тиһигэ атаҕар туран үлэлии турдаҕына, саҥа салайааччыламмыт, чааһынайга кубулуйбут “Туймаада” хампаанньа “иэс суотугар” диэн ааттаан туура тутан ылан, асчыттары ааспыт кыһын таһырдьа аста. Тиитин охторбут кэннэ тииҥин хомуйар чэпчэки бөҕө буоллаҕа...
Иэдээн соҕотоҕун сылдьыбат идэлээх. “Сахазернопродукт” диэн тэрилтэ моҥкурууттаабытыгар базатын аукциоҥҥа атыыга таһаарбыттара. Ону “СахаАгроПродукт” кэпэрэтиип атыылаһан ылан, дьиэтин-уотун саҥалыы сөргүтэн, үрдүттэн лабаратыарыйалаах Астыыр-үөллүүр технология киинэ гына оҥорторон килбэтэн кэбиспитэ баара... Төттөрүтүн, иэскэ ыйанна. Дьиҥэр, кэскиллээх дьыала төрдө Кириэмилтэн саҕаламмыта.
В.Путин 2016 сыллааҕы Анал этиитигэр олоҕуран, тыа хаһаайыстыбатын кэпэрээссийэтин сайыннарар сыалга “Дьоҕус уонна орто урбааны сайыннарыыга федеральнай корпорация” АУо-ҕа (кылгатан “МСП” корпорация) бэрэсидьиэн тус дьаһалынан 13 млрд солкуобайы бэрдэрбитэ. “СахаАгроПродукт” ӨТХПХБК салалтата онно хапсан, аныгы ирдэбилинэн “Суол каартата” диэн күнүн-ыйын ыйан туран, тугу оҥоруохтаахтарын былааннаан, 2018 сыллаахха сайын бэс ыйыгар бигэргэттэрбиттэрэ. “МСП” баантан 27 мөл. 250 тыһ. солкуобайы 9,5 %-ҥа иэс ылбыта, ол үбүнэн базаны атыыласпыта. Онтон реконструкцияҕа эбии 55 мөлүйүөнү 6,5 %-ҥа ылбыт. Манна барытыгар “МСП” корпорация, Саха өрөспүүбүлүкэтигэр урбааны сайыннарар пуонда уонна “Туймаада” хампаанньа мэктиэлээччи буолбуттара.
“Суол каартатыгар” былааннаммытынан, кэпэрэтиип баантан иэс ылбыт үбэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 3 сыл устатыгар 26-лыы мөл. солкуобайынан толуйуллуохтааҕа 2019 сылга көрүллүбүт үп бэриллибэтэ. Быйылгы эмиэ биллибэт. Маны таһынан саҥа тэриллибит Киин ороскуотун толуйарга сылга 20 мөл. солкуобай көрүллүбүтэ билиҥҥэ диэри быһаарылла илик. Онон “СахаАгроПродукт” кэпэрэтиип “суон” моонньугар ыйанан сылдьар. Кэпэрэтиип кыһалҕаттан исписэлиистэрин хамнаһа суох уоппускаҕа ыыталаан олорор. “СахаАгроПродукт” ӨТХПБХК базатыгар тэриллибит Астыыр-үөллүүр технология киинин (хаачыстыба киинин) салайааччытынан ананан үлэлии сылдьар Константин Тимофеевтыын сэһэргэһиибит итинник курустук түмүктэннэ.
Саҥа салалта санаата
Иннокентий Луковцев киэҥник биллибэтэр-көстүбэтэр даҕаны, кэпэрээссийэ үлэтигэр, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыыга балачча эриллибит-мускуллубут эдэр салайааччы: Горнай улууһугар 2011 сылтан “Маай” ТХПК толорооччу дириэктэринэн, 2013 сылтан “Агро-Горнай” ХЭУо генеральнай дириэктэринэн үлэлээн кэллэ. Онон, улахан кэпэрэтиип чилиэннэрэ быйыл кулун тутар 12 күнүгэр ыытыллыбыт уопсай мунньахтарыгар кинини толорооччу дириэктэринэн талбыттара түбэһиэхчэ буолбатах.
-Бородууксуйаны батарыыны, тиэрдиини күүһүрдэр соругу туруорунабын, – диир Иннокентий Дмитриевич. – Маныаха үлэлээбит үөрүйэхпэр тирэҕирэн, атыылаһар сыана оннугар кэпэрэтиип чилиэннэригэр сүөһү-сылгы эбии аһылыктарынан, астыыр-үөллүүр үлэҕэ туттуллар матырыйаалларынан хааччыйыы үлэтин кэҥэтиэхпит. Күннэтэ туһаныллар бородууктаны тыа нэһилиэктэригэр олорор паайсыктарбытыгар маҕаһыыннардааҕар чэпчэки сыанаҕа биэрэн хааччыйыахпыт. Батарыыга 122 (сүнньүнэн, Дьокуускай куоракка) туочукалаахпыт. Балаһыанньабыт уустук. Бу күҥҥэ “СахаАгроПродукт” кэпэрэтиип бородууксуйа туттарааччыларга 98 мөл. солкуобай иэстээх. Холобур, хотугу улуустартан балыгы, таба этин туттарбыт хаһаайыстыбаларга. Ол иһигэр бүттүүн иэстэн бэйэбит чилиэннэрбитигэр 46 мөлүйүөнү ситэ төлөспөккө олоробут. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ уонна бырабыыталыстыба бэйэлэрин эбээһинэстэрин толордохторуна, үөскээбит уустук балаһыанньаттан тахсар кыах баар.
Анатолий Ноевы үөһэ ахтыллыбыт уопсай мунньахха “СахаАгроПродукт” кэпэрэтиип бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлинэн талбыттара. Кини кэлиҥҥи уонтан тахса сыл наар үп-харчы өттүнэн уустук балаһыанньаҕа киирбит, моҥкурууттуур туруктаммыт тэрилтэлэри чэбдигирдиигэ үлэлэһэр. Ол да иһин маннык улахан эппиэтинэстээх дьыаланы итэҕэйэн сүктэрдэхтэрэ.
–Тэрилтэбит кириисискэ киирдэ диэн чэбдигирдэр соруктаах, миигин ыҥыран, бэрэссэдээтэлинэн талбыттара, – диир Анатолий Тимофеевич. – Кэпэрэтиип бородууксуйа туттарааччыларга төлөһүөхтээх 98 мөлүйүөнүн киллэрэн туран, кирэдьииттиин-сойуомнуун холбоон 108 мөл. солкуобай иэстээх. Кэпэрэтиип үлэтин тохтоппот туһуттан, моҥкуруукка ыыппакка эрэ, иэһин-күүһүн инбэнтэрисээссийэлээтибит, үбүн-аһын ырыттыбыт. Маннык кыһалҕа түргэнник быһаарыллыбат. Холобур, 300-чэ мөл. солкуобайдаах иэс хабалатыгар киирбит Дьокуускайдааҕы көтөр баабырыкатын чэбдигирдэргэ 6 сыл барбыта. Оттон эстэ сыспыт “Амма” ТХПК чэбдигирдии түмүгэр 5 сылынан чөлүгэр түспүтэ.
Боппуруоһу быһаарсыы хаамыытыгар эпидемия эбиискэлэһэн, бытаарыы таҕыста. Бүддьүөттэн харчы хамныырыгар, бастатан, сокуоҥҥа уларытыы киллэриллиэн наада. Иккиһинэн, “СахаАгроПродукт” кэпэрэтиип толору кыаҕынан үлэлииригэр базатын (Логистика киинин) “Туймаада” хампаанньа төннөрүөх тустаах: арыандаҕа биэрии эбэтэр хампаанньа кэпэрэтиипкэ ассоциированнай чилиэнинэн киирэн, паай быһыытынан угуу ньыматынан. Дойдубут баһылыга Владимир Путин быһаччы сорудаҕынан тэриллибит “МСП” корпорация” АУо Саха сиригэр бу национальнай бырайыак чэрчитинэн бастакы уонна Илин Сибииргэ соҕотох олоххо киирбит эбийиэгэ. Онон, өрөспүүбүлүкэбит Ил Дарханын аатын түһэн биэрэрбит хайдах даҕаны табыллыбат.
Түмүккэ ытаһалыы таарыйа санатыһар буоллахха, өрөспүүбүлүкэбит баһылыга Айсен Николаев кэлиҥҥи Анал этиитигэр 2020-2024 сылларга үлэлиэхтээх “Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы итиэннэ тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, сырьетун уонна аһын-үөлүн ырыынактарын сүрүннээһин” судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа сүрүн соругунан өрөспүүбүлүкэни бэйэ үрдүк хаачыстыбалаах аһынан-үөлүнэн хааччыйар, күрэстэһэр кыахтаах агропромышленность оҥорон таһаарыытын үөскэтии турарын ыйбыта. Онно даҕатан: “Олохтоох бородууксуйа хаачыстыбатын үрдэтэр уонна ырыынакка таһаарар туһуттан Ас-үөл технологиятын өрөспүүбүлүкэтээҕи киинэ тэриллиэҕэ”, – диэн бэлиэтээбитэ.
Ити Киин саҥа сылы көрсө официальнайдык арыллыбыта эрээри, бырабыыталыстыба, министиэристибэ сирэй эппиэтинэстээх салайааччыларын “үтүөлэринэн” күн бүгүнүгэр диэри үлэлии илик. Баҕар, тустаахтар кэлтэйдии хара хамсыкка күтүрүөхтэрэ гынан баран, сабатаас сыта кэлэргэ дылы. Ил Дархан Анал этиитигэр “... үгүс кыһалҕаны быһаарыы, национальнай бырайыактары олоххо киллэрии эргэ ньымаларынан салайыыттан харгыстанара, салайыы култуурата намыһаҕа, салайыы көдьүүһэ саҥа технологиялар, судаарыстыбаннай уонна муниципальнай сулууспалаахтар таһымнарын үүннэрии, биэдэмистибэлэр үлэлэрин тиһигин сааһылааһын суоттарыгар үрдүөхтээҕэ...” таарыллыбыта туох хайа иннинэ былаас үрдүк сололоох чунуобунньуктарыгар ордук сыһыаннаах курдук...
Василий НИКИФОРОВ-Балаһа Баһылай, Бүтүн Арассыыйатааҕы АгроСМИ лауреата, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна.
