Хас сыл аайы сэтинньи 4 күнүгэр “Кыым” хаһыат ааҕааччыларыгар анаан тэрийэр кэнсиэрбитигэр саха дьонун өйүгэр-сүрэҕэр дириҥник иҥмит ырыалары толорор ырыаһыттары кытта үлэлэһэбит. Биир сыл Степан Дадаскинов тылларыгар, Аркадий Алексеев матыыбыгар “Мин хотугу тиитим” диэн ырыаны толорооччуну көрдөөбүппүт. Биллэн турар, ону саха норуодунай ырыаһыта Раиса Захарова итэҕэтиилээхтик ыллыыра. Кини суох буолуоҕуттан атын толорууга истэ илик этибит. Онуоха Аркадий Михайлович: “Кэлин Иннокентий Оҕочооноп үчүгэйдик толорор буолла”, – диэн, эдэр ырыаһыты кэнсиэрбитигэр ыҥыран, оччоттон хаста да үлэлэстибит. Быйыл сэтинньи 6 күнүгэр “Саха” НКИХ ханаалыгар тахсыахтаах “Кыым” үбүлүөйдээх биэриитигэр кини эмиэ кэлэн, сүрэх кылын таарыйар ырыатынан кытынна. Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырын артыыһа Иннокентий Оҕочооноп бүгүн биһиэхэ ыалдьыттыыр.
Идэбин таларбар убайым тирэх буолбута
– Иннокентий, cахаҕа чугастык иһиллэр араспаанньаҥ хантан тардыылааҕый?
– Аҕабынан төрүттэрим – Үөһээ Бүлүү Сургуулугун дьоно. Аҕам Боотулуга төрөөбүт-үөскээбит киһи. Хомойуох иһин, биһиги кырабытыгар өлбүтэ. Ийэм Үөһээ Бүлүү Ороһу нэһилиэгин Николаевтар диэн ырыа куттаах дьиэ кэргэнтэн төрүттээх. Эһэм Гаврил Михайлович Николаев олоҥхолуур, туойар этэ. Оҕолоро бука бары ыллыыллар. Сэттэ оҕоттон саамай кыралара, эдэр сааһыгар олохтон туораабыт талааннаах ырыаһыт Гаврил Николаевы дьон бэркэ билэр, ахтар, саныыр. Ийэм Наталья Гаврильевна эмиэ олус үчүгэйдик ыллыыр, билигин даҕаны нуучча тылын учууталынан үлэлии-хамсыы сылдьар. Бииргэ төрөөбүт иккиэбит. Быраатым сыбаарсык идэлээх. Аҕыйах кэмтэн бэттэх эмиэ ыллыыр буолан эрэр.
– Ырыаҕа бастакы хардыыҥ хайдах саҕаламмытай? Ырыаһыт буоларгар убайыҥ Гаврил оруола улахан буолуохтаах.
– Ийэм огдообо хаалан, бырааппыныын оскуолаҕа киириэхпитигэр диэри ырыаны ымыы гыммыт эбэлээх эһэбитигэр иитиллибиппит. Убайдарым, эдьиийдэрим ырыа ыллыгын тутуһарбар улахан оруоллаахтар. Бары кэнсиэргэ кытталлара, бэйэлэрэ да бүтүн кэнсиэри тэрийэллэрэ. Оҕо сааһым кинилэр эйгэлэригэр эриэккэстик ааспыта. Убайым Ганя Валерий Ноев, Степан Васильев ырыаларын олус иэйиилээхтик толороро. Оччолорго үрүйэ уутун курдук ыраас, оҕотук, нарын куоластааҕа. Кэлин дырамтыйаатырга ыллыы сылдьыбыта. Диапазона олус киэҥэ, төһө баҕарар ыраахха барар кыахтааҕа. Убайым баара эрэ 39 сааһыгар, ыллыыр-туойар өрөгөй кэмигэр суох буолбута. Соһуччута бэрт буолан, бары даҕаны оҕустарбыппыт. Мин саҥа ыллаан иһэн, кылгас тохтобул ыларга күһэллибитим.
Оҕо сылдьан сөҥ куоластааҕым. “Хотугу сулус” куонкуруска кытта сырыттахпына, вокал педагога Валентина Колодезникова “сахаҕа сэдэх тиэмбирдээх оҕо” диэн бэлиэтээбитин, үөрэххэ ыҥырбытын өйдүүбүн. Аҕам тустуук буолан, кинини батар баҕалааҕым да, ийэм сөбүлээбэтэҕэ. Онтон “Сарыал” үҥкүү ансаамбылыгар дьарыктаммытым. Оскуоланы бүтэриибэр төрүт култуура эбэтэр муусука эйгэтин үлэһитэ буоларга быһаарынан, СГУ саха салаатыгар киирбитим. Ый курдук үөрэммитим кэнниттэн убайым Ганя “муна-тэнэ сылдьыма” диэн, Муусука училищетыгар көспүтүм.
Училищеҕа Валентина Ивановнаҕа түбэспитим. Бастаан утаа, оҕотук да буоламмын, куолас чааһыгар иэмим-дьаамым биллибэккэ сылдьыбыта. Бас куолаһы иккис куурустан ыарырҕатан барбытым. Онтон үлэлэһии түмүгэр баритоҥҥа көспүтүм. Кылаассыкаҕа да, эстрадаҕа да дьон куолаһа араастаан уларыйар. Ким эрэ эрдэ, ким эрэ хойут арыллар. Ким эрэ ситэри арыллыбакка да хаалар. Онон билигин да түмүгү оҥорорум эрдэ.
Хуорга турарбын ордоробун
– Опера уонна балет тыйаатырыгар үлэҕэ киирииҥ хайдах этэй?
– Төрдүс кууруһу бүтэриэхпэр диэри ханна үлэлии барарбын быһаарыммакка сылдьыбытым. Биир күн учууталым Валентина Ивановна аарыйалары, романстары үөрэтэн, Опера уонна балет тыйаатырыгар сүүмэрдээһини ааһарга эппитэ. Ол күнтэн олоҕум тосту-туора уларыйан, хуор артыыһын быһыытынан үлэлээбитим хайыы үйэ 12 сыл буолла. Итиннэ үлэлиирбэр долгутуулааҕын тэҥэ уустук этэ. Элбээбитэ үс куолаһы тутар училище хуоругар ыллыы үөрэммит киһиэхэ тыйаатыр репертуарын партитурата кумааҕыга оҕуруону ыспыт курдук көстүбүтэ. Икки бас куоластан бастакытын ыллыахтаахпын. Нуотаны билэбин эрээри, куолаһым тутулун, баартыйатын сатаан көрбөккө эрэйдэммитим. Бастаан утаа дьоҥҥо баһыйтаран, бэйэм куоласпын истибэт да этим. Үөрэниэхпэр диэри балачча бириэмэ ааспыта. Салгыны сөпкө уонна күүскэ ыллахха, дорҕоону чуолкайдык тириэртэххэ, куолас ыраах көтөрүн, иһиллэрин эмиэ дьарык түмүгэр ситиспитим. Итиннэ айылҕа, дьоҕур, ону тэҥэ билии оруолу ылар. Биһиги ортобутугар киһи чахчы киэн туттар, ураты талааннаах оҕолор бааллара үөрдэр. Уопуттаахтан эрэ буолбакка, эдэртэн эмиэ холобур ылаҕын. Муусука эйгэтэ уйаара-кэйээрэ суох киэҥ куйаарга тэҥнээх.
– Хас биирдии артыыс солист буоларга талаһарын курдук өйдөбүл баар. Эн ити чааһыгар үлэҥ хайдаҕый?
– Быстах оруолларга солистыыбын. Аан бастаан солист быһыытынан “Ньургун Боотур” операҕа Ыра Чаҕаан оруолун толорбутум. Олус эппиэтинэстээх этэ. Кылаассыка оһуокайа ураты. Оҕо сылдьан, кыра кылыһахтаах этим, дэгэрэҥҥэ да холонорум. Обургу сааспар, кэлин операҕа ылсыахпыттан ол сүппүт. Онон операҕа форшлаг көмөтүнэн (хас да тыастан турар киэргэтии ньымата) кылыһаҕы солбуйаҕын. Билигин Карл Орф “Луна” оператыгар түөрт ини-бииттэн үһүстэрин оруолун толоробун. Быһаччы эттэххэ, солист быһыытынан саҥа саҕалаан эрэбин.
Дьиҥэр, сүрүн үлэм, эйгэм – хуор. Солист соҕотоҕун үлэлиир, бэйэтин бэйэтэ дьаһанар буоллаҕына, хуорга хас да киһи биир үөскэ, ситимҥэ киирэн, хамаанда үлэтин толорор. Хуорга үлэлиир чэпчэкитэ суох. Нуотаны, баартыйаны үөрэтии, куолаһы эрчийии үлэттэн тахсар. Хас биирдии киһи тус-туһунан баартыйалаах эрээри, бэйэтин ала-чуо биллэрбэккэ, кими да саба түспэккэ, хуор тэтимин таайан үлэлиир. Киһи эрэллээх, хамаанда үлэтигэр кыттыгастааҕыттан үөрэр, астынар. Онон хуорбун ордоробун.
– Күөмэйи харыстааһыҥҥа туох албастары, быраабылалары тутуһаҕытый?
– Куолас диэн олус намчы үстүрүмүөн. Сыыһа туттууттан, бэлэмэ суохтан буортулуохха, сүтэриэххэ да сөп. Эдэрдэр тэтиммит да быһыытынан кэпсэтэбит-ипсэтэбит, күлэбит-үөрэбит. Онуоха саастаах биир идэлээхтэрбит “Куоласкытын харыстааҥ. Кинини кыл курдук ыллыҥ да, уларыппаккын” диэн сүбэлээччилэр. Саҥарар, бэл, муусука да истэр кэмҥэ киһи куолаһын сибээскэтэ үлэлии сылдьар эбит. Фониатр диэн куолаһы туруорар үлэһиппит кыраҕытык кэтиир, куолас сынньанарын ирдиир. Сынньаммыт куолас сэргэхсийэр, күүһүрэр. Испэктээк күн подсолнух сиэмэтин, минньигэһи сиэ суохтааххын. Арыылаах буолан, куолаһы олордор.
Ыллыыр киһи сэниэлээх буолуохтаах. Сэниэтэ суох киһи куолаһа көппөт, нуотатын кырааскатын тириэрдибэт. Ол иһин тардына соҕус аһыахха наада. Аһара элбэх ууну испэт ордук.
– Эстраднай ырыаҕа эмиэ олус табыллаҕын. “Мин хотугу тиитим” ырыаны толорууҥ хайдах саҕаламмытай?
– Кылаассыка үлэһитэбин эрээри, аҥаардас бу эрэ хайысха сүгүрүйээччитэ буолбатахпын. Муусука атын жанрдарын эмиэ сэҥээрэбин. Олор истэригэр эстраданы. Саха эстрадатыттан Алексей Бандеров, Байбал, Аскалон Павлов, Лэгэнтэй ырыаларын сөбүлүүбүн, айылҕаларын ылынабын. Раиса Захарова толорор “Мин хотугу тиитим” ырыатын сөбүлээн истэрим. Аркадий Алексеев тэрийэр “Ыллаа, эдэр саас!” куонкуруһугар кыттаары ити ырыаны талбытым уонна Иван Наумовка муусука оҥорторо тиийбитим. Бастакы барыйаанын испэр киллэрбэтэҕим. Онтон иккиэн сүбэлэһэн, таммаҕы кытта хотугу сир өссө араас тыастарын эбэн, баҕалаах муусукабытыгар тайаммыппыт. Соһуйуом иһин, куонкурус Гран-при хаһаайына буолбутум. Салгыы “Саха-Виктория” араадьыйаҕа ырыабын биэрбиппин “Этигэн хомус” бириэмийэҕэ “Саҥалыы тыыннаммыт бастыҥ ырыа” номинацияҕа түһэрбиттэр этэ. Онон биһиги дьиэ кэргэҥҥэ “Этигэн хомус” бириэмийэ статуэткатын Гаврил Николаев кэнниттэн иккиһинэн мин ылбытым. Убайым олус да үөрбүтэ! Онон ити ырыа мин айар эйгэбэр төһүү күүс буолла, суолбун-ииспин ыйда. “Мин хотугу тиитим” – чахчы, дьылҕам бэлэҕэ. Олус сөбүлээн толорор, тус бэйэбэр кыайыылары аҕалбыт, элбэҕи өйдөппүт ырыам.
Саха ырыатын тарҕатыыга үлэлэһиэм
– Саха көрөөччүтэ операҕа тоҥ соҕус сыһыаннааҕын билэр бөҕө буоллахпыт. Идэлээх киһи анаарыыгынан, хаһан ситиэхпитий-хотуохпутуй?
– Биһиги тыйаатырбыт “Игорь кинээс” премьерата Кытай киин куората Пекиҥҥэ буолбутугар 3 тыһыынчаттан тахса миэстэлээх саалаҕа көрөөччү толору мустубута. Саха солистарын, хуорун, балетын, фольклорун таһымыттан сөҕүү-махтайыы тыына биһигини олус кынаттаабыта. Салгыы Арассыыйа, Европа куораттарынан эмиэ толору аншлагка сылдьыбыппыт.
Тус бэйэм көрүүбэр, саха дьоно операны, дьэ, ылынан эрэр. Кылаассыкаҕа иитии, билиини иҥэрии оҕо кыратыттан саҕаланыан наада. Ону салайааччыларбыт өйдөөн, оскуолаҕа араас бырагыраамалар киирбиттэрэ олус үчүгэй. Биһиги көлүөнэ дьон операны “улуйуу” курдук өйдүүр буоллаҕына, билиҥҥи ыччат атыннык, дириҥник ылынар буолла. Артыыс уонна көрөөччү бэйэ-бэйэлэрин кытта быһаччы ситимнээхтэр. Онон куолаан үлэлэһии, алтыһыы түмүгэр үчүгэй испэктээктэр өссө тахсыахтара диэн санаам бөҕөх.
– Кэргэҥҥиниин биир идэлээхтэр эбиккит. Үлэни кытта тус олоҕу хайдах аттараҕыт? Сынньалаҥҥытын хайдах атаараҕыт?
– Кэргэним, Опера уонна балет тыйаатырын кэскиллээх солистката – Екатерина Корякина – Муома улууһун удьуор ырыаһыт аймаҕыттан төрүттээх. Кинилиин өссө училищеҕа үөрэнэр кэммитигэр билсибиппит. Хаһан эрэ бииргэ үлэлиэхпит, ыал буолуохпут диэн сэрэйбэт да этибит. Биэс саастаах уоллаахпыт. Биир эйгэҕэ үлэлиирбит, биир интэриэстээхпит олус үчүгэй. Кэргэним солистка буолан, элбэхтик кэлэр-барар, дьарыктанар. Киниэхэ бигэ тыылбын. Төрөппүттэрбит улууска олороллор. Онон иккиэн кыттар испэктээкпитигэр оҕобутун кимиэхэ эрэ хаалларар, көрдөһөр түбүгэр түһэбит.
Биир эрэ өрөбүллээхпит. Ол – бэнидиэнньик. Өрөбүлбүтүн олус харыстыыбыт, бары өттүнэн туһалаахтык атаарарга кыһаллабыт. Уоппускабытыгар дойдубутугар талаһабыт. Кэргэним дойдутун – Муоманы – олус сөбүлээн, иккис дойду оҥоһуннум. Айылҕата кэрэтэ, хайата, салгына ырааһа, дьоно-сэргэтэ сүрэхпэр чугас, ахтылҕаннаах. Уопсайынан, Саха сирин курдук хараҕы толорор ис-иһиттэн кэрэ, баай дойдуну көрө иликпин.
– Кэпсэтии түмүгэр инники соругу ыйытар оруннаах. Инникигин хайдах көрөҕүн?
– Лиирикэлии ырыа матыыбын суруйабын. Нохтохоон, Уу Саха уолун хоһоонноругар тохтуубун. Ол эрээри, олору тоҕо эрэ бэйэм сатаан толорбоппун. Иван Лаврентьев диэн Үөһээ Бүлүүгэ ырыаҕа ыллыктаахтык ылсан эрэр эдэр уолга биир баттаамалаах ырыабын биэрэн, субу тахсаары сылдьар. Айаал Кириллин-Күндэл хас да ырыабын ыллыыр. “Норд-Саунд” бөлөх биир ырыабын толорор. Булка, балыкка аҕа кынныбын кытта тапсан сылдьабын.
Үлэ чааһыгар эттэххэ, бэйэбин ордук орто оруолларга көрөбүн. Киһи бэйэтин кыаҕын, таһымын билиниэхтээх. Операны кытта эстраданы тэҥинэн тутан, саха ырыатын сахам дьонугар тиэрдэргэ үлэлэһэр былааннаахпын.
Оксана ЖИРКОВА
