АЛРОСА өйөөн, Хоту сир материальнайа суох култууратын “сыыппара” архыыба оҥоһулла сылдьар.
Саха сиригэр иккис сылын Арктика креативнай академията үлэлээн, Арктика уонна хоту улуустар оҕолоро, ыччат дьоно киинэ ускуустубатын, IT, суруналыыстыка, digital эйгэлэригэр сыһыаннаах аныгы сонун бырайыактары бэлэмниир буоллулар. Алмаас хампаанньатын өйөбүлүнэн, бу академия аныгы технологиялары туһанан өрөспүүбүлүкэ култуурунай нэһилиэстибэтин үйэтитэр сыаллаах “Өбүгэлэрбит халандаардара” диэн бырайыагы олоххо киллэрэр.
АЛРОСА 2016 сылтан “Кэлэр кэскил туһугар” диэн Үүнэр көлүөнэ пуондатын тус сыаллаах бырагырааматын үбүлүүр. Бырагыраама үлэлээбит бастакы 5 сылыгар хайыы үйэ социальнай суолталаах 13 эбийиэк тутуллубута. Саха сирин эдэр көлүөнэтэ чэгиэн, чөл туруктаах уонна бары өттүнэн дэгиттэр сайдыылаах, киэҥ билиилээх буоларыгар, дьиэ кэргэни уонна оҕо аймаҕы өйүүр сыаллаах үтүмэн үгүс социальнай бырайыак олоххо киирэр. Биир оннук бырайыактартан биирдэстэрэ – Үүнэр көлүөнэ пуондатын иһинэн үлэлиир Кэлим кыах киинэ (Единый ресурсный центр) тэрийбит Арктика креативнай академията.
Академия 14 Арктика уонна хоту оройуоннарын түмэн, Арктикаҕа киһи хапытаалын сайыннарыыны өйүүр сүҥкэн сыаллаах. Оттон ол сыалы ситиһээри креативнай уонна туспа суоллаах-иистээх бырайыактары көннөрү сэргиир эрэ буолбакка, ону таһынан тустаах бырайыактары куйаар ситимигэр уонна “сыыппараҕа” үйэтитэр баҕалаах талааннаах оҕолор, ыччат дьон уонна идэтийбит настаабынньыктар холбоһуктарын (сообществоларын) тэрийэр.
«Өбүгэлэрбит халандаардара»
Быйыл академия үгүс бырайыагын ортотугар “Өбүгэлэрбит халандаардара” айымньылаах, “сыыппара” үлэлэр куонкурустара саҕаламмыта. Тэрийээччилэр этэллэринэн, бу күөн күрэс – материальнайа суох култуурунай нэһилиэстибэни бары таһымҥа дириҥник өтөн киирэн, үйэтитэр кыаҕы биэрэр. Бу куонкуруска айымньылаах үлэҕэ интэриэстээх, бэйэлэрин норуоттарын үгэс буолбут култуураларын, олохторун-дьаһахтарын, сиэрдэрин-туомнарын хаартыска, биидьийэ, аудио, тиэкиһи суруйуу, анимация көмөтүнэн кэпсииргэ бэлэм, оннукка баҕалаах Арктика уонна хоту улуустарыгар олорор 10-нарыттан 35-гэр диэри саастаах дьону ыҥыраллар.
«Өбүгэлэрбит халандаардара» төрүт култуураны илдьэ сылдьар, оннукка тыыппалаах, ытык кырдьаҕастар кэпсээннэриттэн ылыллыбыт, олоҕурбут остуоруйалары, сиэрдэри-туомнары, үгэстэри хомуйуохтаах. Ону таһынан оҕо уонна ыччат дьон айар-тутар кыаҕын, талаанын арыйарыгар көмөлөһөр гына, анал уопсастыбаннас креативнай туоналара тэриллиэхтэрэ. Бу үөрэх бырайыага бэрэсидьиэн култуурунай көҕүлээһиннэргэ пуондатын өйөбүлүн ылбыта.
«Арктикаҕа уонна хоту улуустарга олорор оҕолор уонна ыччат бу бырайыагы олус сэргээбиттэрин быһыытынан, бүтүн өрөспүүбүлүкэ таһымыгар таһааран, кэҥэтэн биэрэргэ быһаарбыппыт. Саха сирэ — баай култуурунай нэһилиэстибэ кыладабыайа, креативнай индустрия сайдыытыгар биир инники күөҥҥэ сылдьааччылартан биирдэстэрэ. Бу куонкурус уратыта – төрүт култуураны, олоҕурбут үгэстэри, сиэри-майгыны үйэтитиигэ оҕолор, ыччат быһаччы кытталларын, тус кылааттарын киллэрэр кыахтаналларын биэрэр. Бу – төрөөбүт дойдуга таптал, төрөөбүт дойду, олохтоохтор уонна кинилэр нэһилиэстибэлэрин туһунан сырдатар, иһитиннэрэр баҕа», – диир Кэлим кыах киинин генеральнай дириэктэрэ Ольга Вешникова.
Дьүүллүүр сүбэ көрүүтүгэр куонкуруска кыттааччы хас да көрүҥҥэ, хас да номинацияҕа, бэл, хастыы да үлэни киллэриэн сөп. Куонкурус түмүгэр саастарынан наардаммыт хас категория аайы 7 номинацияҕа иккилии кыайыылаах быһаарыллыахтаах: «Култуураны харыстаан илдьэ сылдьааччы», «Култуура артефактара», «Норуотум сиэрдэрэ-туомнара уонна үгэстэрэ», «Норуотум ырыалара», «Норуотум үһүйээннэрэ (сказания)», «Норуотум үҥкүүлэрэ» уонна «Ытык сирдэр».
Сүрүнэ, оҕолор бу куонкуруска кыттан, бэйэлэрин төрөөбүт норуоттарын култууратын “сыыппара” архыыбын тэрийэргэ көмөлөһөллөр. Төрүт култуураларын, омук быһыытынан уратыларын үөрэтэр, үйэтитэр интэриэстэрэ улаатар. Академияны бүтэрбит оҕолор салгыы бэйэлэрин үлэлэринэн араас граннаах куонкурустарга кыттыахтарын эмиэ сөп.
«Куонкурус түмүгүнэн Хоту сир материальнайа суох култуурунай нэһилиэстибэтин “сыыппара” (цифровой) архыыбын бэлэмнээн таһаарыахтаахпыт. Дьэ, бу манна сытар – биһиги бырайыакпыт сүрүн сыала-соруга. Ол эрээри биһиги өссө биир уратыбыт – креативнай туоналары арыйар туһугар биһиги элбэх кыаҕы (ресурсаны) көрдөөн булан, кинилэри ол сорукпутугар сэҥээрдиэхтээхпит. Итинник структураны билиҥҥитэ Арктика 7 оройуонугар тэрийдибит. Бу бырайыак АЛРОСА тиһиктээхтик өйүүрүн, Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын бырагырааматын үбүлүүрүн суотугар олоххо киирэр кыахтаммыта. Хампаанньа болҕомто уурбата, Арктика уонна хоту оройуоннар дьаһалталарын баһылыктарын өйөөбөттөрө буоллар, биһиги бу билиҥҥи курдук киһи астынар түмүктэрин кыайан ситиһиэ суох этибит. Биһиэхэ идиэйэ эрэ элбэх, оттон үбүлээһинэ эмиэ астык. Онон, мин санаабар, бу бырайыак уһун болдьохтоох буолуоҕа. Ситиһиллибитинэн тохтоон хаалбакка, салгыы сайыннарар баҕалаахпыт», – диир Ольга Вешникова.
Арктика оҕолоругар – креативнай академия
Академия үлэлиэҕиттэн биэс үөрэх бырагыраамата олоххо киирэ сылдьар: «Кино Lab», «Медиа», «IT-технологиялар», «Мультилингва» уонна «Бырайыактыыр мастарыскыай». Сэттэ оройуоҥҥа уопсастыбаннас креативнай туоната тэрилиннэ: Анаабырга, Булуҥҥа, Муомаҕа, Өлөөҥҥө, Орто Халымаҕа, Усуйаанаҕа уонна Эбээн Бытантайга. Киин үлэһиттэрэ үөрэх, култуура уонна НКО эйгэтин үлэһиттэриттэн 314 314 уһуйааччыны (настаабынньык, ментор) бэлэмнээтилэр. Оскуола үөрэнээччилэрин үөрэтэр бырагыраамалары тэттик биидьийэ-уруок быһыытынан бэлэмнээн биэрбиттэр. АЛРОСА үбүлээн, ноутбуктары, хаамыралары, креативнай индустрия литэрэтиирэтин, уопсастыбаннас креативнай туонатын “стартовай” нобуордарын – тэхиниичэскэй оборудованиены, бөлөҕүнэн коммуникация тириэньэрин чымадаанчыгын уонна да атын наадалаах тэриллэри – атыыласпыттар. Ону таһынан Арктика улуустарыгар анаан-минээн тиийэн, үөрэтиилэр ыытыллар.
Бу үлэ Арктика оҕолорун билиҥҥиттэн бырайыактыыр уонна креативнай толкуй (мышление) үөрүйэхтэрин туһана үөрэнэллэрин ситиһиэхтээх.
«Биһиги бэрт судургутук Арктика оҕолоро уонна ыччата “сыыппара” уонна иһитиннэрии өттүнэн киин сирдэрдээҕэр хаалбаттарын, тутахсыйбаттарын ситиһээри, ол кыһалҕаны туоратаары эрэ ылсыбатыбыт. Биһиги академиябытыгар үөрэтии түмүгэр Арктика уонна Хоту сир талааннаах, ураты уонна тус, сонун көрүүлээх бырайыактардаах оҕолорун сообществолара үөскүүллэрин ситиһиэхтээхпит. Ол инниттэн, холобур, киинэ, медиа, IT-индустрия эйгэлэригэр идэтийии үөрүйэҕин, табыгастаах ньымаларын иҥэрэргэ көмөлөөх анал методика бырагыраамаларын оҥорорго дьулуһабыт, – диир Ольга Вешникова.
Кэлим кыах киинин настаабынньыктарын ортотугар биллиилээх режиссёрдар, сценаристар бааллар. Биһиэхэ бүгүн оҕолору кытта үлэ туһунан санаатын Хоту, миэстэтигэр тиийэн үөрэтэр маастар-кылаастар эспиэрдэрэ, документальнай киинэ сценариһа уонна режиссёра, “Күн оҕолоро” айар устуудьуйа салайааччыта Сардаана Барабанова үллэһиннэ. Кини салайыытынан, Эбээн Бытантай оройуонун оҕолоро, ыччаттара кылгас метражтаах киинэни оҥорууга холоммуттар. Сардаана маастар-кылаастары ыыппыт уонна кылгас метражтаах киинэни устуу үнүстүрүмүөннэрин билиһиннэрбит. Ол иһигэр киинэ идиэйэтиттэн таба тайаныыттан, булууттан саҕалаан сынаарыйын суруйууга, киинэҕэ уһуллуохтаах дьоруойдары талыыга, киинэни устуу тутаах ньымаларыгар тиийэ үөрэммиттэр. Режиссёр этэринэн, оҕолор ордук кыайа-хото интерактивнай форматтаах иһитиннэриини ылыналлар, өйдүүллэр эбит. Киинэни устуу түөрүйэҕэ чааһын оонньуу көрүҥүнэн ыыппыт. Оҕолор оонньууга бэрт түргэнник ылсан, тус-туһунан “киинэ устуудьуйатыгар” арахса охсон, ким эрэ сценарист, ким эрэ режиссёр, продюсер, эпэрээтэр уо.д.а. буолбуттар. Ол кэнниттэн маастар-кылаас кыттааччылара профессиональнай хаамыраҕа устуу үөрүйэҕэр уһуйуллан, элбэҕи билбиттэр-көрбүттэр.
Сардаана Барабанова бу туһунан: «Бастакы маастар-кылаастары ааһаат да, тута таһымнаах биидьийэ-сюжеттары уонна интервьюлары бэлэмнээн, биһигини сөхтөрбүттэрэ. Оҕолор сайаҕас майгылаахтар. Саҥа саҕахтары арыйар, билэр-көрөр баҕалара улахан. Бэлэмнээбит бырайыактарын билиһиннэрэртэн толлон турбаттар. Ол барыта үксүгэр Эбээн Бытантай оройуонун Оҕо киинигэр үлэлиир настаабынньыктар көмөлөрүнэн ситиһиллибитэ. Кинилэр оҕолору кытта айымньылаах үлэнэн дьарыктанарга бэлэмнэр уонна оҕолор баҕа санааларын учуоттууллар, истэллэр. Оттон бырайыак тэхиниичэскэй хааччыллыыта, биллэн турар, үбүлээһинтэн тутулуктаах. Биһиги оҕолор уонна ыччат дьон бэрт сотору кэминэн төрөөбүт күндү сирдэрин, омуктарын, кинилэр үйэлэр тухары илдьэ кэлбит үгэстэрин, сиэрдэрин-туомнарын, култуураларын, сүрүнэ, олохтоохтор тустарынан “сыыппара” архыыбын бэлэмниэхтэрэ диэн эрэллээхпит”.
Үөрэх эйгэтигэр чуо бу курдук, аныгы технологиялары туһанан уонна инновациялаах сыһыан көмөтүнэн Арктика креативнай академията үүнэр көлүөнэҕэ төрөөбүт кыраай ураты, хатыламмат култууратын үйэтитии улахан, дириҥ суолталааҕын өйдүүргэ, ону таһынан оҕолор бары өттүнэн сайдыылаах буолалларыгар көмөлөһөр. Бу сыал дьоһун суолталааҕын АЛРОСА эмиэ өйдүүр. Ол да иһин, хампаанньа тулхадыйбакка тутуһар социальнай бэлиитикэтин биир тутаах хайысхатын быһыытынан ылынар, бу маныаха дьүөрэ бырайыактары өрүү да өйүүр.
«Биһиги Арктика креативнай академиятын үлэтин уонна да атын биһиги көмөлөһөр, олоххо киллэрсэр барайыактарбыт көмөлөрүнэн, Саха сирин үүнэр көлүөнэ ыччата өбүгэлэрин үтүө өйдөбүллэрин үйэтитэллэрин таһынан, сотору иһитиннэрэр уонна креативнай индустрияҕа инники күөҥҥэ тахсалларыгар эрэллээхпит», – диир АЛРОСА өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай былааһын уорганнарын кытта үлэлэһэр отделын начаалынньыга Ладимир Аргунов. – Бу, алмаас хампаанньата социальнай хайысхаҕа ыытар сүҥкэннээх үлэтин биир кыра чааһа эрэ. АЛРОСА хас сыл аайы 500-тэн тахса социальнай бырайыагы уонна араас таһымнаах көҕүлээһиннэри ортотунан 10 миллиард солк. тиийэ үбү көрөн, олоххо киллэрэр. Ол иһигэр успуонсар хантараагыгар олоҕуран үбүлүүр. Ону сэргэ Саха сирин Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын тиһиктээхтик үбүлүүрүн сэргэ хампаанньа бэйэтэ социальнай бырайыактары толкуйдаан, үбүлээн олоххо киллэрэр. Оттон уонна, алмаас хампаанньата өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр нолуок уонна дивиденд төлөбүрүн быһыытынан киллэрэр үбүн суотугар Сахабыт сирин социальнай эйгэтэ үбүлэнэрин, сайдарын туһунан этэ да барыллыбат».
