Бу күннэргэ Уус-Алдан улууһугар өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, Россияҕа биллэр үчүгэй үлэлээх, ураты үөрэх кыһатын - Мындаабатааҕы спортивнай орто оскуола үлэтин-хамнаһын кытта билсэ сырыттым. Тоҕо ураты диэбиппин, күндү ааҕааччыларбар мантан аллара билиһиннэриэм.
Үөрэх кыһатын уратыта
Бу оскуолаҕа биллиилээх спортсменнар, тустууктар, убайдыы-бырааттыы Виктор уонна Александр Рассадиннар, Арыйаан Тютрин, Иннокентий Иннокентьев, Виталий Эспек хапсаҕайдьыт Евгений Алексеев үөрэнэн улахан спорт хатыһыылаах эйгэтигэр манна хатарыллан, мантан алгыстанан тахсыбыттара.
Бу оскуолаҕа тустаах улуус, бөһүөлэк оҕолоро эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ бары муннуктарыттан, ордук арктическай улуустартан, итини таһынан Саха сирин тас өттүттэн кытта кэлэн үөрэнэллэр, спорт үгүс көрүҥнэринэн дьарыктаналлар. Ол курдук, Мындааба оскуолатыгар быйыл 13 улуустан уонна Красноярскай кыраайтан 166 оҕо үөрэнэр.
Кистэл буолбатах, кинилэр ортолоругар тус-туспа иитиилээх, бэлэмнээх, олохтоох-дьаһахтаах оҕолор бааллар. Онон тустаах үөрэх кыһата сүрүн болҕомтотун иитиигэ, үөрэнээччилэр киһи киһитэ буолан тахсалларыгар уурар. Педагогическай үлэһиттэр физическэй өттүнэн иитиини, духуобунаһы кытта ыкса ситимнээн, дьүөрэлээн үлэлииргэ дьулуһаллар.
Мындааба оскуолатыгар эт-хаан эрэ өттүнэн буолбакка, төрөөбүт дойдуга бэриниилээх, Ийэ дойдуларын ханнык да быһыыга көмүскуургэ, туруулаһарга бэлэм ыччаты иитэллэр. Ол курдук, буола турар анал байыаннай эпэрээссийэҕэ бу оскуолаҕа үөрэнэ сылдьыбыт Николай Сухов, Евдоким Ушницкай, Егор Рожин уонна манна үлэлээбит Феррум Аммосов геройдуу охтубуттар. Егор, Феррум уонна Николай «Хорсунун иһин» уордьанынан наҕараадалыммыттар. Оскуолаҕа хорсун буойуннарга анаммыт анал истиэндэ баар. Үөрэнээччилэр маны көрө сылдьан, төрөөбүт дойдуга бэриниилээх буоларга үөрэнэллэр.
Эйэлээх да кэмҥэ Мындааба оҕолоро бэйэлэрин эрдээх санааларын, толлугаһа суохтарын, ханнык да быһылааҥҥа уолуһуйбаттарын элбэхтэ көрдөрбүттэрэ. Иитиигэ үлэ тыыннаах холобурдарын кытта күндү ааҕааччыларбын билиһиннэриим. Мындааба оскуолатыгар үөрэммит оҕолор үгүс хорсун быһыылары оҥорбуттара, билигин кэпсэлгэ сылдьар. Ол курдук, Федор Сергучев бииргэ үөрэнэр табаарыһын быыһаан баран, бэйэтэ күөх далайга былдьаммыт. Федоры хорсун быһыытын иһин мэтээлинэн наҕараадалаабыттар. Аня Жиркова баһаартан икки оҕону быыһаабыт, анал бэлиэнэн наҕараадаламмыт. Александр Березкин аармыйаҕа сулууспалыы сылдьан, ууга түһэн эрэр киһини быыһаабыт. Эмиэ Мындааба оскуолатын выпускнига Гаврил Березкин аармыйаҕа сулууспалыы сылдьан, Россия оборонатын министиэристибэтин «За разминирование» диэн мэтээлинэн наҕараадаламмыт уонна үлэтигэр баран иһэн ууга тимирэн эрэр киһини быыһаабыт.
Бу дууһа кылын таарыйар холобурдар оскуола иитэр үлэҕэ ыытар үлэтин түмүктэрин сорох өрүтүн көрдөрөллөр дии саныыбын.
Төһө да усулуобуйа мөлтөҕүн иһин
Мындаабатааҕы спортивнай орто оскуола «Россия сүрүн үөрэҕин тэрилтэлэрин» национальнай реестрыгар киллэриллибитэ эмиэ элбэҕи кэпсиир. Оскуола Российскай Федерация үөрэҕириитин тэрилтэлэрин бүтүн Россиятааҕы быыстапкатыгар кыттан, лауреат-кыайыылаах үрдүк аатын ылбыта. «ХХI үйэ үөрэҕин тэрилтэтэ. Лидердэр лигалара-2018» бүтүн Россиятааҕы куонкурус «Бастыҥ инновационнай орто үөрэхтээһин тэрилтэтэ» номинация лауреата. Маны таһынан Мындааба оскуолата топ-500 бастыҥ орто үөрэхтээһин тэрилтэлэрин иһигэр киирэр.
Мындааба оскуолата Россиятааҕы үөрэхтээһин академиятын «Экспериментальная площадка РАО» диэн I Бүтүн Россиятааҕы форумугар инновация площадкатын үлэтин кыттыылааҕа, өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин министиэристибэтин, улуус үөрэҕин управлениетын граннарын хаһаайыннара. Үөрэх кыһатын ыытар үлэтин туһунан ыстатыйа «Школа года-2018» диэн Санкт-Петербург сурунаалыгар бэчээттэммитэ. Бу ситиһиилэргэ төһүү күүс буолбут дьонунан педагогическай коллективы таһынан дириэктэри солбуйааччылар Мария Андреевна Петрова, Семен Игнатьевич Охлопков уонна методист Надежда Николаевна Цой буолаллар.
Мындааба оскуолатыгар Россиятааҕы үөрэхтээһин академиятын үлэһиттэрэ үлэни-хамнаһы кытта билсэ үстэ кэлэ сылдьыбыттар. Академияҕа национальнай оскуолалары кытта үлэлиир педагогическай наука доктора, профессор Сергей Александрович Боргояков иккитэ кэлэн барбыт.
Кэпсээнтэн кэпсээн диэбит курдук, 2017 сыллаахха бу түгэххэ сытар кырачаан оскуола үлэһиттэрэ үлэлэрин-хамнастарын туруорсар сурук суруйан бараннар, дойду үөрэххэ миниистирин кабинетыгар тус бэйэлэрэ тиийэннэр туттаран турардаахтар. Бу Сэһэн Ардьакыап саҕаттан салҕанан кэлбит ньыма буоллаҕа. Өрөспүүбүлүкэбит бастакы Президенэ Михаил Николаев итинник быһаччы туруорсууну үгүстүк туһанара.
Мындааба спортивнай хайысхалаах оскуолата күн бүгүн даҕаны таһаарыылаахтык, күргүөмнээхтик үлэлии-хамсыы олорор. Оскуола аныгы ирдэбилгэ бары өттүнэн сөп түбэһэр бэртээхэй спортивнай зааллаах, үчүгэй учууталлардаах, үтүөкэн эрчийээччилэрдээх. Мынбааба оскуолатын быйыл бүтэрбит выпускниктар бары үөрэххэ киирбиттэр. Оскуолата эрэ суох. Мындааба спортивнай оскуолата хара аһыллыаҕыттан Сэбиэскэй кэмнээҕи «Сельхозтехника» тэрилтэтин хонтуоратыгар дьиэлэнэн үлэлии олорор. Дьиэ акылаатыгар, муостатыгар мэлдьи тэллэй үүнэн эрэйдиир эбит. Муостата хамсыы турар буолан, түҥкэл-таҥхал түспүт. Завучтар олорор кабинеттарыгар киирэр муоста сыыр курдук иҥнэри түһэн, киһи бэрт эрэйинэн киирэр. Оҕолор урукку хонтуора кэбиниэттэригэр үөрэнэллэр. Кыарҕас эбит. Сорох кылаастар спортивнай саалаҕа үөрэнэллэр эбит. Үлэһиттэр кыһынын оскуола аҥаара олус тымныйарын туһунан этэллэр.
Интернат эмиэ «Сельхозтехника» объегар базаланан олорор. Эргэ дьиэ, эргэ дьиэ курдук, аныгы ирдэбиллэргэ толору эппиэттээбэтэ биллэр. Ол үрдүнэн интернат сэбиэдиссэйэ Анастасия Карамзина салалтатынан баһаам үчүгэйдик оҥостон, айымньылаахтык үлэлии олороллор.
- Биһиги оскуолабытыгар үөрэммит оҕолор өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар тахсыылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьалларыттан үөрэбит эрэ. Оҕо спортивнай оскуолатын дириэктэригэр тиийэ үүннүлэр, - диэн оскуола дириэктэрэ Николай Николаевич Готовцев уонна өр сыллар усталара үөрэх кыһатын салайбыт Михаил Семенович Бурнашев үөрэ-көтө кэпсээбиттэрэ.
Үлэҕэ интэриэс үрдээтэ
- Мин Чурапчытааҕы интернат-оскуолаҕа үөрэммитим. Онно үөрэнэ сылдьан, оскуола телевидениетыгар диктордыырым. Күрэхтэһиилэргэ кыайбыт оҕолортон интервью ыларым. Оччолорго Мындааба осуолатын оҕолоро күрэхтэһиилэргэ мэлдьи кэриэтэ инники буолаллара. Оскуолаларын туһунан наһаа истиҥник ахталлара. Оччолорго оҕолор үчүгэй таас оскуолаҕа үөрэнэллэр дии санаарым. Бастаан манна үлэлии кэлэн баран, эргэ хонтуораҕа үлэлии олороллоруттан наһаа соһуйбутум.
Ол эрээри төһө да үлэлииргэ усулуобуйа мөлтөҕүн иһин педагогическай коллектив наһаа иллээхтик, түмсүүлээхтик, айымньылаахтык үлэлии олорорун бэлиэтии көрбүтүм. Методист Надежда Николаевна Цой наставнигым. Кинилиин сүбэбитин холбоон, үлэбитин ырытыһан бииргэ үлэлии-хамсыы сылдьабыт.
Үрдүкү кылаастар үөрэнээччилэригэр ыытыллар «Профессоналы» диэн күрэхтэһиигэ улууска уонна өрөспүүбүлүкэҕэ бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьабыт. Итиннэ оҕолор графическай дизайн, роботехника, туой оҥоһуктар, кондитер, о.д.а. хайысхаларынан күрэхтэһэллэр. Технология предметин учуутала Матрена Николаевна Васильева оҕолору наһаа үчүгэйдик астыырга үөрэтэр. Алын сүһүөх кылаастарга аналлаах күрэхтэһиилэргэ эмиэ ситиһиилээхтик кыттабыт. Ити барыта оҕолор идэлэрин талалларыгар туһалыыр.
Полицейскай, ГИБДД кылаастара бааллар. Анал дастабырыанньалаахтар, параднай формалаахтар. Улуустааҕы ис дьыала отделын кытта дуогабардаһан үлэлиибит. Оҕолор ГИБДД уонна полиция үлэһиттэрин кытта бииргэ рейдэҕэ сылдьаллар. Бу хайысха иитии үлэтигэр улахан суолталаах, - диэн завуч Мария Андреевна Петрова кэпсиир.
Мария Андреевна кэпсээнин методист Надежда Николаевна Цой салҕыыр:
- Россиятааҕы үөрэхтээһин академиятыгар экспериментальнай площадка буоламмыт үлэлии сылдьабыт. Ити үлэбитин 2014 сылтан саҕалаабыппыт. 2018 сылтан экспериментальнай площадка буолбуппут. Биэс сылбыт түмүгүнэн үлэбит туһунан анал кинигэ бэчээттэтэн таһаардыбыт.
Площадка буолуохпутуттан ылата үлэлииргэ-хамсыырга ордук көхтөөх буолла. Үлэҕэ интэриэс наһаа үрдээтэ. Хас сыл ахсын туох үлэни ыыппыппытын академияҕа отчуоттуубут. Элбэх ыстатыйаларбыт федеральнай, норуоттар икки ардыларынааҕы сурунаалларга бэчээттэннилэр. Дьэ ити курдук үлэлии-хамсыы олоробут.
Мындаабатааҕы орто оскуола төһө да спортивнай хайысхалаах буоллар, өр сыллар усталара спортивнай саалата суох олорбута. Билигин саҥа таас саалалананнар үөрэнээччилэр спордунан дьарыктаналларыгар толору усулуобуйа баар.
Үөһэ этэн аһарбытым курдук, маннык таһаарыылаахтык үлэлии олорор, өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан, ордук хоту улуустартан оҕолор сөбүлээн кэлэн үөрэнэллэригэр оо, аны саҥа, тупсаҕай оскуола дьиэтэ тутуллара буоллар диэн баҕа санаабын Уус Алдан улууһун, Өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин министиэристибэтин саҥа салалталарыгар туһаайабын. Ити мин эрэ баҕа санаам, мин эрэ туруорсуум буолбатах.
Людмила НОГОВИЦЫНА.
*Ааптар cуруйар истиилин уларыппакка таһаардыбыт
