Уран сурук сайдарын туһугар

Ахсынньы 11 күнүгэр Арассыыйа Билимҥэ академиятын Сибиирдээҕи салаатын Гуманитарнай чинчийиигэ уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар кыһалҕаларыгар институтун балаҕаныгар туһааннаах институт уонна Арассыыйа Билимҥэ академиятын Саха сиринээҕи Билим киинин тэрийиилэринэн уран суругу чинчийээччи, ырытааччы, тыл билимин хандьыдаата, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, ССӨС Би­лимҥэ академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ Николай Захарович Копырин төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах төгүрүк остуол ыытылынна.

Бу төгүрүк сыл Арассыыйаҕа биллэриллибит Үөрэтээччи-иитээччи уонна уһуйааччы сылыгар, итиэннэ өрөспүүбүлүкэбитигэр биллэриллибит Үлэ сылыгар тоҕооспута – ураты бэлиэ.

Онно анаан Н.З. Копырин кинигэлэрин, хаартыскаларын, наҕараадаларын түмэн көрдөрүү тэриллибитэ дьон болҕомтотун ылыан ылла.

Саҕаланыытыгар институт салалтатыттан тэрээһин кыттыылаахтарын дириэктэр би­лимҥэ солбуйааччыта, устуоруйа билимин хандьыдаата С.А. Григорьев эҕэрдэлээтэ.

Ол кэннэ тылы Өнөр нэһи­лиэгин баһылыга Н.Н. Лукачевскай уонна «Өнөр» түмсүү Дьокуускайдааҕы салаатыттан М.К. Аммосов аатынан ХИФУ аҕа үөрэтээччитэ Р.П. Макарова ыланнар, Н.З. Копырин аатын үйэтитиигэ туох үлэ барарын уонна барыахтааҕын би­ли­һиннэрдилэр, онуоха институкка уонна туһааннаах үлэҕэ көмө-тирэх буолбут тэ­рил­тэлэргэ, дьоҥҥо өйдөбүн­ньүк бэлэхтэри, махтал суруктары туттардылар.

Уус-Алдан улууһа олохтоохтук тэринэн кэлбит. Ол курдук, тэрээһиҥҥэ улуус дьаһалтатын култуураҕа салалтатын салайааччыта С.С. Нафанаилов кыттыыны ылла. Оттон Өнөрдөөҕү «Тускул» култуура киинин дириэктэрэ И.М. Лукачевскай «Төгүрүк алааскын эн таптаа» диэн ырыаны (М.Ефимов тыла, Г.Слепцов мелодията) толорон эҕэрдэлээбитэ ураты уонна истиҥ-иһирэх тыыннаах буолла – билим төгүрүк остуола ырыанан саҕаламмыта диэн соччо-бачча суоҕа чахчы.

Салгыы, дакылаатчыттар Н.З. Копырин чинчийэр үлэтин сиһилии ырытан кини билимҥэ уонна дьон өй-санаа өттүнэн сайдыытыгар киллэрбит дьоһун кылаатын туһунан билиһиннэрдилэр.

Төгүрүк остуолу филология билимин хандьыдаата, институт фольклористикаҕа уонна уран суругу чинчийиигэ салаатын билимҥэ сүрүннүүр үлэһитэ Л.Н. Романова иилээн ыытта уонна «Н.З. Копырин билимҥэ киллэрбит кылаата» диэн бастакы дакылааты оҥордо.

Ол кэннэ дакылааттаатылар: В.Б. Игнатьева, устуоруйа билимин хандьыдаата, институт интеллектуальнай ус­туо­руйаҕа уонна култуураҕа киинин билимҥэ сүрүннүүр үлэ­һитэ – «Научная деятельность В.В. Никифорова в исследовании Н.З. Копырина»; Л.П. Григорьева, филология билимин хандьыдаата, ХИФУ АФ ХИНТуоКИ саха уран суругар кафедратын дассыана – «Копырин Н.З. Н.Н. Павлов-Тыаһыт кириитикэҕэ үлэлэрин ырытыыта»; М.П. Попова, филология билимин хандьыдаата, ХИФУ АФ ХИНТуоКИ саха уран суругар кафедратын дассыана – «Саха поэзиятыгар фольклорнай формалар литературнай жанр быһыытынан туттуллуулара. Н.З. Копырин бэлиэтээһиннэрэ»; В.Е. Степанова, филология билимин хандьыдаата, ХИФУ АФ ХИНТуоКИ А.Е. Кулаковскай институтун билимҥэ үлэһитэ – «Литературовед Н.З. Копырин поэт С.С. Васильев-Борогонскай айар үлэ­тин чинчийээччи»; С.Д. Мухоплёва, филология билимин хандьыдаата, институт фольк­ло­ристикаҕа уонна уран суругу чинчийиигэ салаатын билимҥэ аҕа үлэһитэ – «Аҕа дойду сэриитин туһунан саха төрүт ырыата-тойуга: боппуруоһу туруоруу».

Төгүрүк остуол түмүгүнэн кэпсэтии, санаа үллэстиитэ, ахтыы тэрилиннэ.

Өр сылларга бииргэ үлэ­лээбит дьоно – филология билимин дуоктара А.Н. Мыреева, устуоруйа билимин хандьыдаата П.П. Петров, филология билимин хандьыдаата Л.М. Готовцева – бэйэлэрин сырдык өйдөбүллэрин үллэһиннилэр.

Ону сэргэ, Н.З. Копырин аймах дьоно кыттаннар, оҕоло­руттан кыыһа Е.Н. Копырина тыл эттэ.

Төгүрүк остуол чэрчитинэн «Аныгы хараҕынан» күрэх түмүк тэрээһинэ буолла.

Санаттахха, быһайын «Кү­рүлгэн» сурунаал, «Кыым» хаһыат, «Кыым.ру» саайт эрэ­дээксийэлэрэ, ону сэргэ Ха­ҥаластааҕы уонна Уус-Алдан­нааҕы кииннэммит бибилэтиэкэлэр тиһиктэрин салалталара Николай Павлов-Тыаһыт 1969 с. «Хотугу сулус» сурунаалга бэчээттэммит уонна сонно тута оччотооҕу «Кыым» хаһыакка күүстээх санаа үллэстиитин таһаарбыт «Луохтуур алҕаһа» кэпсээнин ырытыы-анаарыы күрэҕин биллэрбиттэрэ.

Кэпсээн уонна эрдэтээҥҥи ырытыылар «Күрүлгэн» 4-с нүөмэригэр бэчээттэммиттэрэ.

Уҥаттан: И.Д. Копырин, О.Н. Павлова, Б.С. Макаров, О.К. Корнилова, А.Г. Гуринов-Арчылан

Оттон маннык ураты күрэ­ҕи ыытыы санаата Г.Г. Филиппов-Гаврил Билиикэп эрэ­дээк­сийэҕэ «Луохтуурга сүбэ» диэн ыстатыйаны киллэриититтэн саҕыллыбыта. Сонно тута тэрийэр кэпсэтиилэр барбыттара. Ол түмүгэр Уус Алданнааҕы (ол кэмҥэ дириэктэр Окоёмова В.Н.) уонна Хаҥаластааҕы (дириэктэр Адамова И.И.) кииннэммит бибилэтиэкэлэр тиһиктэрэ «Кү­рүлгэни» анаан-минээн сакаастаан ыланнар улуустарыгар тарҕаппыттара, итиэннэ Н.Н. Павлов-Тыаһыт, Г.Р. Кардашевскай, Н.З. Копырин аймахтарын кытта ситим олохтоммута.

Күрэх Николай Павлов-Тыа­һыт эһиил туолар төрөөбүтэ 120 уонна кини айар үлэтин дириҥник үөрэппит чинчийээччи Н.З. Копырин быйыл бэлиэтэнэр төрөөбүтэ 100 сылларыгар ананан ыытылынна.

Оттон Г.Р. Кардашевскай оччотооҕу «Кыымҥа» Тыаһыт уонна «Хотугу сулус» сурунааал эрэдээксийэтин тустарыгар охсуулаах ыстатыйа тахсыбытыгар көмүскүүр ис хоһоонноох харданы хорсуннук уонна мындырдык суруйан эмиэ хаһыакка таһаартарбыт ырытааччынан буолар.

Ол гынан, күрэҕи өйөөтүлэр: Н.Н. Павлов-Тыаһыт, Н.З. Копырин, Г.Р. Кардашевскай аймах-сыдьаан дьонноро, Арассыыйа Билимҥэ академиятын СС ГЧуоХААОКИ, итиэннэ Үөһээ Бүлүү улууһун Ороһу орто оскуолатын Г.Р. Кардашевскай аатын сүгэр 8-с кылааһа (кыл. салайааччыта Г.Ю. Габышева). Онуоха Г.Р. Кардашевскай аатын сүгэр 8-с кылаас, тахсыбыт биллэриини ааҕан баран, бэйэлэрэ тылланан өйөөбүттэрэ ураты кэрэхсэбиллээх.

Г.Г. Алексеева-Кардашевская

Дьүүл сүбэтигэр үлэлээти­лэр: О.К. Корнилова – Хаҥа­ластааҕы КБТ дириэктэрин солбуйааччыта, О.Н. Павлова – Уус-Алдан улууһун С.С. Васильев-Борогонскай аатынан улуустааҕы киин бибилэтиэкэтин кыраайы үөрэтиигэ салаатын сэбиэдиссэйэ, Г.Г. Филиппов-Гаврил Билиикэп – филология билимин дуоктара, уран сурук кириитигэ.

Дьүүлдьүттэр тус түмүктэ­рин, ким уонна хантан суруйбутун билбэккэ, көннөрү нүөмэрдэммит үлэлэри көрөн таһаардылар. Кыайыылаахтар ол тус түмүктэри тэҥнээһининэн быһаарылыннылар.

Күрэххэ барыта 19 үлэ киирдэ. Үлэлэр Амматтан, Бү­лүүт­тэн, Горнайтан, Кэбээйиттэн, Намтан, Уус-Алдантан, Үөһээ Бүлүүттэн, Хаҥаластан уонна Дьокуускайтан киирбиттэр. Биир үлэ инньэ Улаан Үдэ куораттан кэлбит. Саастарынан көрдөххө, устудьуоннары сэргэ 88 саастаах ытык кырдьаҕаска, тыл билимин хандьыдаатыгар тиийэ кытыннылар. Үөрэтээччи-иитээччи уонна уһуйааччы сылыгар элбэх учуутал кыттыбыта кэрэхсэбиллээх.

Күрэх түмүгэ

Бурхалей Степанович Макаров, Үөһээ Бүлүү – «Кылаан кыайыылаах» бириэмийэ. Бириэмийэни Уус-Алданнааҕы КБТ дириэктэрин э.т. И.Д. Копырин, философия билимин хандьыдаата, туттарда.

Альбина Николаевна Громова, Уус-Алдан улууһун Өнөр орто оскуолатын учуутала – Н.З. Копырин аатынан бириэмийэ. Бириэмийэни аймахтар ааттарыттан Л.С. Заболоцкая туттарда.

Милена Гаврильева, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ АФ ХИНТуоКИ устудьуона – «Кэскил» бириэмийэ. Бириэмийэни Ха­ҥа­ластааҕы КБТ дириэктэрин солбуйааччыта О.К. Корнилова туттарда.

Наталия Васильевна Бурцева, Уус-Алдан улууһун В.В. Алексеев аатынан Мүрүтээҕи уолаттар гимназияларыгар саха тылын, уран суругун учуутала, филология билимин хандьыдаата – Г.Г. Филиппов-Гаврил Билиикэп тус бириэмийэтэ.

Михаил Егорович Слепцов, Хаҥалас, Покровскай к. – Н.Н. Павлов-Тыаһыт аатынан бириэмийэ. Бириэмийэни уонна тэрийээччилэргэ аҕатын туһунан кинигэни суруйааччы уола 82 саастаах Н.Н. Павлов бэйэтин алгыһын этэн туран туттарда.

Сардана Николаевна Васильева, Ороһу орто оскуолатын учуутала (Үөһээ Бүлүү) – Г.Р. Кардашевскай аатынан бириэмийэ. Бириэмийэни Г.Р. Кардашевскай кыыһа СӨ үөрэҕириитин ситимин бочуоттаах бэтэрээнэ Г.Г. Алексеева туттарда. Галина Георгиевна, өйөөбүт эрэ буолбакка, бэйэтин ахтыытын суруйан күрэххэ кыттыбыта туһунан кэрэхсэбиллээх.

Июлия Егорова, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ ХИНТуоКИ устудьуона – Үөһээ Бүлүү улууһун Ороһу орто оскуолатын Г.Р. Кардашевскай аатын сүгэр 8-с кылааһын бириэмийэтэ. Бириэмийэни кылаас салайааччыта Г.Ю. Габышева туттарда.

Июлия Егорова, Г.Ю. Габышева

Розалия Петровна Виноку­рова-Оруоһа, Амма, Сулҕаччы – «Кыым» хаһыат, «Күрүлгэн» сурунаал биһирэбилэ. Р.П. Винокурова-Оруоһаҕа сүрүн биһирэбил быһыытынан сыл аҥаардаах сомоҕо сурутуу туттарылынна.

Светлана Николаевна Сам­сонова-Сиибиктэ (Кэбээйи улууһа, Мукучу), Надежда Петровна Кардашевская-Куттаах (Үөһээ Бүлүү Үөдүгэй), Ефросиния Егоровна Иванова (Бүлүү, Күндэ) – Арассыыйа Билимҥэ академиятын ГЧуоХААОКИ биһирэбилэ.

Ону таһынан бары биһирэм­миттэргэ «Ситим» медиа бөлөх 20 сылынан өйдөбүнньүк бэлэхтэр туттарылыннылар.

Кыайыылаахтарга эҕэрдэ уонна бары кыттааччыларга, дьүүл сүбэтигэр, күрэҕи өйөөбүт дьоҥҥо, тэрилтэлэргэ барҕа махтал буолуохтун!

Сахабыт тыла сатараатын, уран суруга сайыннын!

О.Н. Павлова, дьүүл сүбэ­тин кыттыылааҕа:

– Улахан суруйааччы урукку кэмҥэ суруллубут айымньытын билиҥҥи кэм ааҕааччыта саҥалыы хараҕынан көрөн ырыппытын сыаналааһын миэхэ маҥнайгы уонна эппиэттээх үлэнэн буолла. Маннык күрэх ыытыллыбыта айымньы суолтатын сүтэрбэтэҕин уонна Тыаһыт суруйааччы быһыытынан талаанын көрдөрөр. Маннык айымньылар баар буоланнар көлүөнэ көлүөнэлиин алтыһар, ситим быстыбат.

А.Н. Громова, күрэх бас­тыҥа:

– Биир дойдулаахпыт тө­рөө­бүтэ 100 сылын көрсө Өнөр орто оскуолатыгар сылы быһа былааннаах үлэ барда. Ол курдук, «Сүүс сыл – сүүс ааҕааччы» бырайыак чэрчитинэн «Олоҕум оҥкуллара» кинигэтин оскуола 9–11-с кылаа­һын үөрэнээччилэрэ аахтылар, дьүүллэстилэр. Ону таһынан Николай Захаровичка аналлаах бибилэтиэкэ, түмэл уруоктара ыытылыннылар. Бу күннэргэ улуус оҕолоругар чинчийэр-үөрэтэр кэмпириэнсийэни ыытаары түбүгүрэ сылдьабыт.

Хаҥастан: А.Н. Громова, Н.В. Бурцева

Анал бириэмийэни тутан үөрдүм. Бу – миэхэ улахан эппиэтинэс. Ситиһиибин Николай Захарович төрөөбүт дойдутугар, үлэлээбит Өнөрүн оскуолатыгар бэлэх курдук ылынабын.

Н.В. Бурцева, күрэх бас­тыҥа:

– Төгүрүк остуол кэрэхсэ­биллээхтик ааста. Учуонайдар сонун көрүүлэрдээх иһитин­нэриилэри оҥордулар. Николай Захарович дьоһун олоҕун, айар үлэтин көрдөрөр быыстапканы сэҥээрэн көрдүбүт. Олоҕун сорох ураты түгэннэрин истэн-көрөн сөхтүм, кыргыттарын, аймахтарын ахтыыларын сэҥээрдим.

Кылаан кыайыылааҕынан «Саха салаата-82» бөлөххө биэс сыл бииргэ үөрэммит табаарыһым Бурхалей Макаров буолбутуттан уонна бэйэм университекка үөрэммит учууталым, профессор Г.Г. Филиппов тус бириэмийэтин ылбыппыттан олус үөрдүм уонна киэн тутуннум. Өссө университекка литературатуроведениеҕа уһуйбут учууталбытын А.Н. Мы­рееваны көрсөн, ахтыытын истэн, үөрүүбүт үрдээтэ.

Аны үүнэр 2024 сылга «Кү­рүл­гэн» сурунаалга ырытыылары ааҕарбын кэтэһэбин.