Сайыммыт кэллэ, үрүҥ илгэ үрүлүйдэ, быырпах өрүнэн кэм буолла. Таҥараианство итэҕэлэ хас биирдии саха ыала сайыннары-кыһыннары хайаан да ынах үүтүттэн БЫЫРПАХ өрүнүөхтээх диэн сүбэлиир.
Быырпаҕынан сирэйдэнэн мөккүөрдээх соҕус тиэмэни таарыйабын.
Саха туох сүөһү баайдааҕый?
Саха ынах сүөһү уонна сылгы баайдаах.
Билиҥҥи кэмҥэ сахалары аһатан-таҥыннаран олорооччу ынах-сүөһү буоларын ким да мөккүспэтэ буолуо. Ол гынан баран, саха киһитэ сылгыны өрө тутар. Бэйэтин Дьөһөгөй улууһун киһитинэн ааҕынар. Ынаҕы баардылаабат. Ити дьиҥинэн, былыргы үгэһи толкуйа суох аныаха диэри тутуһа сылдьарбыт түмүгэ буолар. Сылгыны язычество итэҕэлэ өрө тутар, араҥаччылыыр.Былыргы быдан дьылларга Сылгы, Ат көлө барахсан, дьиҥэ даҕаны, саханы саха гыннаҕа, истиэп көс омуктарын туругуртаҕа...
Ол гынан баран, сахалар ”Киһи күннээх, балык ыамнаах” диэн дириҥ философскай өйдөбүллээх өс хоһоонноохтор. Ол аата, бары барыта уларыйа-тэлэрийэ турар диэн. Холобур, урут саха олоҕор Ат, Сылгы тыын суолталаах эбит буоллаҕына, билиҥҥи кэмҥэ тыын суолталаах сүөһүбүтүнэн ЫНАХ СҮӨҺҮ буолла.
Билигин биэ үүтүттэн ыһыахха эрэ кымыс оҥостон иһэбит. Кымыһы дэлэтэр туһугар бырабыыталыстыба таһымыгар улахан уураахтар, быһаарыылар тахсыбыттара да кымыс дэлэйбэт. Кымыһы көөнньөрүү сыраны-сылбаны эрэйэр ыарахан үлэ. Оттон нэһилиэнньэ кымыска соччо наадыйбат, ол аата ырыынак суох.
Оттон саха киһитэ кымыһы эрэ Айыы утаҕынан билинэр, оттон БЫЫРПАҔЫ КӨЙГӨТҮТЭР...
Итиннэ үгүстэр КЫМЫС САХА НАЦИОНАЛЬНАЙ УТАҔА буолбатаҕын, түүр омуктар утахтара буоларын билбэттэр да быһыылаах, бэйэлээх бэйэлэрин утахтарынан ааҕаллар. Дьиҥинэн, САХА НАЦИОНАЛЬНАЙ УТАҔЫНАН – БЫЫРПАХ БУОЛАР.
Манна өссө Алгысчыттарбыт хас алгыстарын ахсын Аньыыны оҥостоллор диэн бэлиэтээн ааһар тоҕоостоох. Биллэрин курдук, кымыһы, ордук кыһыҥҥы кэмҥэ, тымтыгынан да көрдөөн үксүгэр булбаккын. Алгысчыттар онно эрэ кыһаммакка Үрдүк Айыылары, Иччилэри быырпаҕынан күндүлүү туран “Айыы аһынан - сылгы кыынньар кымыһынан айах тутабыт!” диэн Үрдүкү күүстэри АЛБЫННААН улахан аньыыны оҥостоллор.
Сылгы (убаһа) этэ минньигэһин, туһалааҕын бары билэбит. Ол гынан баран дьон туохха ордук наадыйарын ырыынак эрэ быһаарар. Дьэ ол ырыынакпыт убаһа этинээҕэр ынах этэ ордук хамаҕатык барар диир. Саастаах сылгы этин аныгы киһи сирэн сиэбэт. Убаһа этин билиҥҥи киһи иһэ-үөһэ соччо тулуйбат. Мииннээн иһэргэ, тотоойутунан, иҥэмтиэлээҕинэн, өр кэмҥэ буорту буолбатынан сылгы этэ ынах этигэр быдан баһыйтарар.
Таҥараианство убаһаны идэһэҕэ туттары аньыынан ааҕар. Ат көлө билиҥҥи массыына үйэтигэр суолтата букатын кэриэтэ сүттэ. Сылгы сиэлэ, тириитэ кэлиҥҥи кэмҥэ син сыаналанар буолла, ол гынан баран онтон киирэр үп дуона суох. Аны сылгы сүөһү ынах сүөһүтээҕэр быдан уйан, туох эрэ куһаҕан дьаҥ кэллэҕинэ ытыс соттон да хаалыахха сөп. Ол гынан баран, сылгыны өрө тутуу уонна эр киһи хотоҥҥо киирбитин түмүгэр, сылгыны элбэтии, ынах сүөһүнү төттөрүтүн аҕыйатыы бара турар. Ил Дархан ынах сүөһү иитиитин элбэтэр соруктаах анал субсидияны аныыр туһунан дьаһала кэмигэр тахсан, балаһыаньаны көннөрүө диэн эрэнэргэ эрэ тиийэбит.
Өссө биир стратегическай суолталаах боппуруос баар. Ол ЫНАХ СҮӨҺҮ баар буолан, тыа сахата баар. Төһөннөн элбэх ынах сүөһү элбиир да, соччонон элбэх саха тыаҕа олохсуйуоҕа, сахалыы санаа бөҕөргүөҕэ, саха тыына уһуоҕа.
Таҥараианство итэҕэлин ЫТЫК СҮӨҺҮТЭ – ЫНАХ БУОЛАР. Оттон сиэргэ-туомҥа туттуллар Ытык утаҕынан КЫМЫҺЫ БУОЛБАККА, Ытык сүөһүбүт Ынахпыт үүтүттэн оҥоһуллубут БЫЫРПАҔЫ туттуҥ диир.
Дьэ онон, түмүктээн эттэххэ, билигин ынах сүөһү өрө тутуллар үйэтэ кэллэ. Ол гынан баран, ити аата, мантан инньэ сылгыны көйгөтүтүөххэ, сылгы кымыһын оҥорумуохха диэн буолбатах. Сүөһү иитиитэ олох ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн дьүөрэлээн сайдыахтаах.
Таҥараианство итэҕэлэ хас биирдии саха ыала сайыннары-кыһыннары хайаан да ынах үүтүттэн БЫЫРПАХ өрүнүөхтээх диэн сүбэлиир. Ол дьиҥэр кыаллар суол. Быырпаҕы өрүнэр олус судургу, ырыссыабын билигин дэлэйдик атыыланар саха аһын туһунан кинигэлэртэн, инэриниэттэн да булуохха сөп.
Быырпах туһата баһаам. Битэмииннэрэ, минеральнай уонна аһы буһарарга туһалаах эттиктэрэ элбэх. Ол иһин утаҕы түргэнник ханнарар. Итини сэргэ кыра итирдэр аналлаах. Киһиэхэ эттиктэр атастаыыларыгар алкоголь эмиэ кыттар. Организм ол иһин бэйэтигэр сөп буолар алкоголу оҥорон таһаарар. Сороҕор, араас түбэлтэттэн сылтаан эккэ-хааҥҥа алкоголь тиийбэт буолар, ол түмүгэр киһи арыгы иһиэн баҕарар. Ити кэмҥэ быырпаҕы истэххэ киһи арыгы иһэр баҕата тохтуур. Онон быырпах арыгылааһыны эрдэттэн бопсор биир тутаах утах быыытынан эмиэ сыаналаныллыахтаах.
Сайыммыт кэллэ, үрүҥ илгэ үрүлүйэ сүүрдэ. Эппит-сииммит куйааска утаҕы түргэнник ханнарар, саха үгэһинэн, быырпаҕы ирдиир кэмэ буолла.
