2006 сыллаахха бастаан утаа куоракка көһөн кэлэн баран, үлэ, дьиэ-уот булбакка балачча өр моһуогурбуппут. Бастаан утаа аймахтарбытыгар кыбыллан олоро сатаан баран, ыал аата ыал буоллаҕа, Петр Алексеев уулуссатыгар, Дьокуускай гимназиятын кэннигэр, биир нуучча дьахтарыттан сиэксийэлээх уопсай дьиэҕэ хос куортамнаспыппыт.
Ол дьахтар икки сэргэстэһэ турар хоһу атыылаһан, көрүдүөрү быһан, туспа туалеттаан-баанналаан, былыргылыы эттэххэ, “коммуналканы” икки хостоох кыбартыыра курдук оҥостубут этэ.
Ол дьиэ кэлиитэ-барыыта туох да сүрдээх этэ. Ыалларбыт үксүлэрэ – бэйэбититтэн аҕыйах сыл балыс эдэр дьон, устудьуоннар. Онон түүннэри сырыылаахтар. Ол да буоллар ыал тэҥэ син оҥостон олорбуппут. Үһүөбүт – ойоҕум, мин уонна ойоҕум убайа.
Көһөн тиийдэхпит бастакы күнүгэр, санаа курдук туорт той, кыратык кыһыл арыгы ылан малааһыннаатыбыт уонна нэдиэлэ ортото, сарсыныгар үлэ күнэ буолан, ханна да барбакка утуйдубут. Арай саҥардыы нухарыйыах курдук буолан иһэн истибитим, куукунаҕа ким эрэ тыаһыыр курдук. Атах, иһит-хомуос тыаһыыр. Кыһамматым. Салгыы утуйан хааллым.
Сарсыныгар үлэлээн бүтэн Балантыыны (ойоҕум убайа) кытта аргыстаһан, дьиэбэр кэлэн иһэн “бөлүүн туран аһаабытыҥ дуо?” диэн ыйыттым. Киһим: “Эс, бииргэ сыппыппыт дии. Сытаат утуйбутум ээ. Тура сылдьыбатаҕым”, – диэтэ. Мин “оччоҕуна таһынааҕы ыаллар буоллаҕа” диэн, оннук аһаран кэбистим.
Ол киэһэ эмиэ ороммор сытан, нухарыйан иһэн аттыбар ким эрэ турар курдугуттан уһукта биэрдим. Ороммор олорон уҥа-хаҥас көрдүм, таһынааҕы хоһу өҥөйөн Балантыыны бэрэбиэркэлээтим – бары бааллар. Онтон “хайдах-хайдаҕый?” дии-дии, төттөрү ороммор тиийэн иһэн хараҕым кырыытынан хос аанын көрбүтүм, арай, доҕоор, уп-улахан, доп-доруобай нуучча киһитэ мин диэки оҕус курдук өһөччү көрөн баран турар эбит ээ. Соһуйбутум бэрдиттэн хаһыытаан бытарыттым. Анараа хоско Балантыын өрө тиргиллээт, биһиги хоспутугар көтөн түстэ. Ойоҕум миигиттэн соһуйан, эмиэ кыланан ылла. Уопсайынан, кып-кыра дьиэбит иһэ биирдэ аймана түстэ.
Арааһа, мүнүүтэ курдугунан биирдэ уоскуйдубут быһыылаах. Дьонум үрүт-үөһэ “туох буоллуҥ?” “туох баарый?” диэн ыйыт да ыйыт. Бэйэбинээҕэр итэҕэһэ суох куттаммыттар. Бу киһи тугу эрэ көрбүт диэн сэрэйбиттэр. Ол гынан баран, бачча чэпчэки сыанаҕа атын дьиэ булар уустугун өйдөөн, ойохпун куттаамаары, “баттаттым быһыылаах” диэн куотуннум.
Ити кэннэ аны нэдиэлэ буолан баран, таһынааҕы хоско сытар Балантыыммыт буолан-хаалан турда. Киһибит утуйа сыттахпытына, эмискэ быдьардык маатыралаан субурутан баран, кимниин эрэ охсуһан эрэрдии оронугар өрө тиргиллэ түстэ. Ол быыһыгар хардьыгыныы-хардьыгыныы тугу эрэ саҥара, хаһыытыы сатыыр. “Өлөрүөм!” дэтэлиир.
Оччолооҕу истэн баран ойон киирдэхпит дии. Көрбүппүт, киһибит суорҕанын моонньугар дэлби эринэн баран, онтун уутун быыһыгар (түлэкэтийэр, баттатар курдук) кыайан сүөрбэккэ оронугар өрө туста сытар эбит. Нэһиилэ тохтотон, өйүн-төйүн булларан уоскуттубут.
Ити кэннэ утуйар уубут букатын көттө. Чэй оргутан чэйдээтибит.
Киһибит кэпсээнинэн, түүн утуйа сытан көрдөҕүнэ, арай оронун атаҕар туох да сүрдээх улахан нуучча киһитэ кэлэн турар үһү. Ону “Ты кто такой? Кто впустил?” диэбитигэр, хаһыыра түһээт, үрдүгэр түспүт. Өрө тустан барбыттар. Онтон анараа киһи мүччү туттаран, Балантыын хабарҕатыгар түспүт. Биһиги оруобуна ол кэмҥэ уһуктубуппут. Ороммут тыаһыырын кытта, таһырдьа ыстаммыт.
Сол киэһэ миигин эмиэ доппуруостаатылар “үнүр тугу көрбүккүнүй?” диэн. Хайыахпыный, улахан нууччаны көрбүтүм диэн кэпсээтэҕим дии. Дьонум “тоҕо тута кэпсээбэккин?” диэн мөҕүтүннүлэр. “Маннык олорор табыллыбат” дэстилэр. Онон көһөр буоллубут.
Ый аҥаарын курдук дьиэ көрдөөн баран, буламмыт, уопсайтан көспүппүт. Дьиэбитин туттаран тахсарбытыгар, хаһаайка кэлэ сырыттаҕына “туох эмэ биллээччи дуо?” диэн ыйыппыппытыгар мулук-халык туттубута. Онтон абааһылаах диэбиппитигэр “всего лишь барабашка и все” эрэ диэбитэ. Онон дьиэ абааһылааҕын, кырдьык, билэрэ эбитэ дуу, суоҕа дуу? Билбит суох.
Нь.Алексеев.
