Хоту дойдуга олохтоох омуктар үгэстэрэ, сиэрдэрэ-туомнара олус майгыннаһар. Ол өйдөнөр – хотугу киһи барахсан Аан Ийэ Айылҕаны кытары ыкса алтыһар буолан, олоҕун-дьаһаҕын онно сөп түбэһиннэрэн тэринэр буоллаҕа. Үгэс да ол сиэринэн үөскээбитэ саарбахтаммат. Биһиэхэ, “дойду сиргэ” үөскээбит дьоҥҥо, эмиэ манна майгынныыр үгэс, бобуу-хаайыы баарын бэркэ билэбит.
Бу сырыыга Эдьигээн эбэҥкилэрэ оҕону иитэр үгэстэрин, ньымаларын билиһиннэрэбит. “Обычаи Жиганских эвенков” диэн Эдьигээннээҕи киин бибилэтиэкэ ситимэ 2011 с. таһаарбыт кинигэтиттэн (Р.И Корякина, Н.А Михеева, А.М. Софронов хомуйан оҥорбуттар) ылан тылбаастаатыбыт.
Эбэҥкилэр оҕо уокка силлиирин (“тылыҥ бааһырыа”), уот аттыгар ииктиирин (“тэллэххэр, таҥаскар ииктии сылдьар буолуоҥ”), уоту уһуктааҕынан булкуйарын (“ийэҥ хараҕа суох буолуо”) кытаанахтык боболлоро.
Оҕо ахсаанын хаһан да аахпаттара – тыыннаах хааллыннар диэн. Оҕо соҕотох этэрбэһи кэтэн баран сүүрэкэлиир эбэтэр умса сытан ытыыр буоллаҕына, эрдэ тулаайах хаалар диэн санаалаахтара.
Туох эмэ иһити (холобур, солууру) төбөтүгэр кэтэрин сөбүлүүр оҕо улаатыа суоҕун сөп. Оттон икки бэргэһэни тэҥҥэ кэтэр эбэтэр аһыы олорон олбоҕун уларытар оҕо улааттаҕына, икки ойохтонор диэн санаа баара.
Саҥа тылланан эрэр оҕоҕо собо тылын биэрбэттэр эбит. Ону тутуспатахха, оҕо олус хойут тылланар, саҥарар буолар. Биһиги үгүспүт оҕону үөһэ көтөхпөлүүрбүтүн, быраҕан ыларбытын сөбүлүүбүт. Эбэҥкилэр ону утараллар – оҕо улааттаҕына, улахан дьону ытыктаабат буолуоҕа диэн.
Саҥа төрөөбүт оҕону харыстаан, туора дьоҥҥо көрдөрбөттөр, кини туһунан кэпсии-ипсии сылдьыбаттар. Оҕону мээнэ ытаппаттар, “кута хомойуо” дииллэр.
Саҥа сиргэ көһөн тиийэн баран, оҕо мээнэ айдаарыа, мэниктиэ суохтаах. Ордук – киэһэрбитин кэннэ. Ону сэргэ өрүс-күөл аттыгар оонньуур, ууга тааһы быраҕаттыыр, ууну маһынан кырбыыр сатаммат. Айылҕаны аймыыр – аньыы.
Мас мутугун мээнэ тоһутар, сибэккини үргүүр, ойуурга сылдьан хаһыытыыр-ыһыытыыр эмиэ табыллыбат. Хас биирдии үүнээйи тыыннаах, бэйэтэ куттаах-сүрдээх.
Итинник гынан, оҕону айылҕаҕа харыстабыллаах сыһыаҥҥа, ытык эбэлэргэ сүгүрүйэргэ үөрэтэллэрэ.
Кыра оҕо ийэтин эмпэт кэмигэр, таба тобугун сыатын синньигэс маска кэтэрдэн баран эмтэрэллэрэ. Алта ыйын туоллаҕына, таба үүттээх чэй уонна олус хоргуна суох миин иһэрдэр буолаллара. Биирин аастаҕына, дьэ, эти, лэппиэскэни, чылкааны (ууга буспут балыгы кыра гына кырбастаан, сугуну булкуйан оҥороллор) сиэтэллэрэ.
Тымныйбатын-сыыстарбатын диэн, эбэҥкилэр оҕону мээнэ сууйбаттара. Ол оннугар ахтатыгар угуллар мас эмэҕин сотору-сотору уларыталлара. Ити эмэх көс олохтоох эбэҥкилэргэ билиҥҥи “памперс” оруолун толороро.
Саҥа хааман эрэр оҕону уоттан олус харыстыыллара. Ол инниттэн быанан биилиттэн баайан баран, быа биир төбөтүн чуум ураҕаһыгар баайаллара. Быа уһуна оҕону уокка тиэрдибэт буолуохтаах. Оттон ханна эрэ көһөр кэмнэригэр кыра оҕолору биһиккэ хам кэлгийэн баран, биһигин табаҕа ындаллара. Арыый обургуларга тула өттүнэн хааччахтаах анал ыҥыыр баар буолара.
Оҕолорго талахтан араас кыылы, көтөрү, табаны, киһини үтүгүннэрэн оонньуур оҥороллоро. Ону сэргэ “мээрикээн” диэн мас оонньуур баара (нууччалыыта – юла, сахаҕа онно майгынныыр “көччөх ойуун” диэн баар). Халадьыас (дыраһааҥкы) буһарбыт кэннэ хаалбыт таба уҥуоҕунан эмиэ араас оонньууру оҥороллоро.
Кыһын оҕолор – чуум иһигэр, сайын чуум аттыттан ырааппакка оонньууллара. Онуоха оҕолор бэйэлэрэ араас талахтан, мас мутугуттан чуум оҥороллоро, өрүстэн, үрэхтэн чай тааһы хомуйан хаһааналлара. Онтуларын көһөн иһэр таба, дьон курдук көрөллөрө. Хас биирдии табаларыгар аат биэрэллэрэ, мэччитэллэрэ, киһилии кэпсэтэллэрэ. Быһата, төрөппүттэрин күннээҕи олоҕун үүт-маас түһэрэн ылан үтүктэллэрэ.
Обургу оҕолор сүүрэр-көтөр, хамсанар оонньуулары биһирииллэрэ. Холобур, маамыкта быраҕаллара, “бөрөлөөх таба” буолан сырсаллара, бултууллара. Ол түмүгэр оҕолор табаһыт идэтигэр сыыйа үөрэнэн бараллара.
Көс эбэҥкилэр күһүн-саас биир сиргэ түмсэн ааһар идэлээхтэр. Дьэ, онно араас аҕа ууһун оҕолоро мустан, көрү көҕүлүттэн туталлара. Бу кэмҥэ ким сытыыта-хотуута, тобуллаҕаһа, кэнэҕэһин дьонун-сэргэтин салайан илдьэ сылдьыан сөптөөҕө көстөн кэлэр эбит. Манна оҕолор бэйэ-бэйэлэрин кытары алтыһа, көмөлөсүһэ үөрэнэллэр. Улахаттар кыралары үөрэтэллэр. Уопсайынан, оҕо оҕоттон ордук элбэххэ үөрэнэр. Холобур, уһун кыһын устата биир ыал араас саастаах оҕолоро бииргэ оонньуулларыгар, улахаттар кыралары такайаллар, оонньууну тэрийэллэр. Ол гынан үлэҕэ-хамнаска бэйэлэрэ да үөрэнэллэр, кыраларын да уһуйаллар.
Эбэҥки ыаллара оҕолорун мээнэ мөхпөттөр, таһыйбаттар. Эмиэ ол сиэринэн наһаа атаахтаппаттар, сыллыы-ууруу сылдьыбаттар. Ис иэйиилэрин тастарыгар таһаарбаттар. Аан Ийэ Айылҕа кинилэри түҥ былыргыттан киэҥ-холку буоларга үөрэппит.
Үлэ бэтэрээнэ, СӨ доруобуйа харыстабылын үтүөлээх үлэһитэ Л.Н. СЕРГЕЕВА суруйуутуттан.
