Ким эмэ хоту сир баайын хостуур тэрилтэҕэ хас эрэ ыйга үлэлии бардаҕына “баахтаҕа барбыт үһү” диэн эмиэ да ытыктыы, эмиэ да ымсыыра кэриэтэ кэпсээччилэр. Кырдьык, көмүс, алмаас хостуу барбыт ыччат сөбүгэр ыарахан усулуобуйаҕа сыралаһан үлэлээн, ботуччу хамнастанан кэлэрэ, туох куһаҕаннаах буолуой? Ол гынан баран, киһи эрэ барыта баахтаҕа таласпат. Онуоха араас төрүөт баар. Ким эрэ дойдутуттан уһун кэмҥэ арахсыан баҕарбат, ким эрэ доруобуйатын туругунан барсыбат. Оттон үгүстэр анал идэтэ суохтара хааччахтыыр. Ааспыт нэдиэлэҕэ АЛРОСА биир сүрүн салаатын – “Анаабыр алмаастара” хампаанньа Анаабыр уонна Өлөөн улуустарын икки ардыгар түстэммит “Маят” бириискэтигэр тиийэ сырыттым. Үлэлии сылдьар дьону кытта сирэй көрсөн, кэпсэтэн, “баахтаҕа наймылаһыы” диэн тугун-ханныгын сиһилии билэ, истэ сатаатым. Хайдах быһыылаахтык бу үлэҕэ киирбиттэрин, хас “баахтаны” турбуттарын, туох сыаллаах-соруктаах сылдьалларын хас да киһиттэн ыйыталаһан, уопсай өйдөбүлү биэрэргэ дьулустум.
Авксентий Григорьев, сыбаарсык, 35 саастаах, 4-с баахтата. Горнай улууһун Бэрдьигэстээҕиттэн кэлбит:
– Дьокуускайга “Анаабыр алмаастара” хонтуоратыгар “резюме” суруйан туттарбытым кэнниттэн, сотору буолаат, сирэй көрсөн кэпсэтиигэ ыҥырбыттара. Үлүбүөй, кими баҕарар ылбаттар. Уопуттаах, туйгун доруобуйалаах, дьыалаҕа тардылла сылдьыбатах дьону талаллар. Хата, бары ирдэбиллэригэр хапсан, манна үлэлии кэлбитим. Бастаан симиэнэҕэ кэлбитим. Ол кэнниттэн икки ый сынньанан баран, сыл аҥаарыгар үлэлииргэ дуогабардаспытым. Ол курдук, бу үлэлии сылдьабын. Үчүгэй үлэһити кытта дуогабары улгумнук уһаталлар. Бэйэм Чурапчы Болтоҥотуттан төрүттээхпин. Билигин Горнай улууһугар күтүөттээн тиийэн олоробун. Кэргэннээхпин, үс оҕолоохпут. Дьиэ туттаары сылдьабын. Тутуу матырыйаалын сыаната олус ыараабыт. Чэ, ол да буоллар манна хамнастаһан, киэҥ-куоҥ дьиэ туттар былааннаахпын.
Владислав Карамзин, 5-с эрэсэрээттээх экскаваторщик, 26 саастаах, 4-с баахтата. Алдан улууһун Алдан куоратыттан:
– Оскуола кэнниттэн экскаватор тыраахтары ыытарга үөрэммитим. Онон манна кэлиэм иннинэ хайа үлэтигэр уопуттаах этим: Өймөкөөҥҥө көмүскэ үлэлээбитим. Онон “Маят” бириискэтигэр үөрүүнэн ылбыттара. Ол кэнниттэн хас да сыл ювелир киэргэлин атыылыыр эйгэҕэ үлэлээбитим. Ону-маны аҕалар сорукка сылдьар үлэттэн саҕалаан, атыылыыр саала менеджеригэр тиийэ улааппытым. Хамсык иннинээҕи сылга эмискэ “барбер” идэтин (баттах кырыйааччы аныгылыы аата) баһылыырга быһаарынан, Москубаҕа үөрэнэ көппүтүм. Хамсык үгэнин саҕана төннөн, куоракка барбершопка үлэлээбитим. Ол эрээри, бу хайысхаҕа наһаа өр үлэлээн эрэ тугу эмэ ситиһиэххэ сөп эбит диэн аккаастаммытым. Төттөрү “Анаабыр алмаастарыгар” наймылаһан “Талахтаах” учаастагар кэлбитим. Бу бүтэһик “баахтам”. Соторутааҕыта “ЭПЛ Даймонд” хампаанньаттан франшиза атыылаһан, Тула куоракка ювелирнай маҕаһыын арыйдым. Онон Саха сирин алмаастарын хостуур эрэ буолбакка, Арассыыйаҕа атыылыыр буоллум. Арба, барбер идэтигэр үөрэммитим таах хаалбата. Манна күн аайы кэриэтэ икки-үс киһи баттаҕын кырыйабын. Баттахтарын аныгылыы моһуоннаан кырыттарыан баҕалаах уол элбэх.
Иван Степанов 28 саастаах, оробуочай, 2-с баахтата. Бүлүү улууһа, Бөтүҥ:
– Үлэлииргэ, сайдарга бэртээхэй дойду. Ас-таҥас бэлэм. Аны, манна саҥа идэҕэ үөрэниэххэ сөп. Билигин бу “Култуура киинин” кырааскалыы сылдьабын. Аныгы сырыыбар баахтаҕа бульдозеры ыытааччы идэтин баһылаан кэлэр санаалаахпын. Тиэхиньикэҕэ сыстаҕаспын, онон баҕа санаам туолуо диэн бүк эрэллээхпин. Манна сотору-сотору хамыыһыйа кэлэр, уолаттар эрэсэрээттэрин үрдэтинэллэр. Төһөнөн эрэсэрээтиҥ үрдүк да, оччонон хамнаһыҥ үрдүүр.
Артем Христофоров, 26 саастаах, хаһаайыстыбаннай блок үлэһитэ, 5-с баахтата. Өлөөн улууһун Дьэлиҥдэтиттэн сылдьар:
– Дьэлиҥдэ бөһүөлэгэ мантан чугас сытар. Биһиэхэ “Анаабыр алмаастара” бэрэстэбиитэллэрэ кэлэн кинилэргэ ирдэнэр араас идэлэргэ үөрэтэллэр. Мин аармыйаттан кэлэн баран "машинист компрессорных установок" уонна "стропальщик" идэлэригэр Дьилиҥдэҕэ олорон үөрэммитим. Дьиҥэр, манна элбэх атын идэлэри эмиэ баһылаатым. Холобур, “проходчик” быһыытынан үлэлээбитим, ЛОК-ка (байытар лабаратыарыйа комплекса) доводчиктааччыбын. Сыбааркаҕа да үлэлиэхпин сөп. Бу билигин сезон быыһыгар дьиэ өрөмүөнүнэн дьарыктанабын. Үлэлиэн баҕалаах киһи манна үлэни булунар.
Анатолий Тарасов, дьону таһар массыына суоппара, 54 саастаах, 2017 сылтан үлэлиир. Горнай улууһа, Кэптинтэн:
– Дьиҥинэн, бу тэрилтэҕэ эдэр эрдэхпинэ хаста да киирэ сатаабытым да, табыллыбатаҕа. “Көннөрү суоппар ирдэммэт, “БелАЗ” самасыбаалы ыытарга үөрэн” диэбиттэрэ. Оччолорго үөрэх төлөбүрдээх этэ, ону уйуммакка, кыайан киирбэтэҕим. Онтон 2017 сыллаахха “оптуобус ыытар көҥүллээх суоппар наада” диэн, үлэҕэ ылбыттара. Ол кэмтэн ыла манна “вахтовик” “Уралы” ыыта сылдьабын. Баахта быыһыгар икки-түөрт ый кэриҥэ уоппускалаахпыт. Ол кэмҥэ дойдубар Горнай Кэптинигэр тиийэбин. Ардыгар тэһийбэккэ таксыылыыбын, түөрт ый уоппуска диэн – уһуна бэрт.
Владимир Голиков, уу таһар массыына суоппара, 61 саастаах, бастакы баахтата. Таатта улууһа, Уус Таатта:
– Бастаан утаа быраатым Борокуоппай манна кэлбитэ. Ол иннинэ иккиэн “Саханефтегаз” хампаанньаҕа бэнсиин таһар массыыналарга үлэлиир этибит. Биир сыл биһиги бөһүөлэкпитигэр үлэлиир филиал сабыллан хаалан, үлэ көрдүүр кыһалҕаҕа киирбиппит. Онно-манна анньыһан, быстах үлэ көрдөнө сылдьыбытым. Ол кэнниттэн Борокуоппайы батыһан манна кэлбитим. Саастаах дьоҥҥо саамай уустуга доруобуйа өттүнэн хапсыы буолар. Хата, туругум олох уһулуччу эбит, быраас “дабылыанньаҥ космонавт киэнин курдук!” диэн хайҕаабыта. Манна куруутун доруобуйа туругун кэтиир быраастар бааллар. Онон ити чааһынан үчүгэй. Уу баһар массыынаны ыытабын, Талахтаах дьиэлэрин, баанньыгын, алмаас сууйар собуотун хааччыйабын. Кырдьыгынан эттэххэ, ыарырҕаттым, субу-субу уу сылаангатын холбуур-араарар сааһырдахха сылаалаах буолар эбит. Манна ыччат үлэлииригэр туох да ааттаах үчүгэй сир. Бэйэм мантан салгыы толкуйданыам.
Прокопий Неустроев, “бензозаправщик” суоппара, 55 саастаах, 5-с баахтата. Таатта улууһа, Уус Таатта:
– АЛРОСА иһинэн үлэлиир тэрилтэни таба тайаммыппыттан билигин даҕаны үөрэ сылдьабын. Маннык үчүгэй хамнастаах, үтүө тэрээһиннээх тэрилтэҕэ үлэ булуу дьоллоох түгэн буоллаҕа! Чэ, кырдьык, сыл аҥаара дьоҥҥуттан тэйэн, бүтүннүү эр дьон ортотугар олорор ардыгар сылаалаах буолааччы. Ити убайым маҥнайгы сырыыта буолан, “төннөрбүн саарбахтыыбын” диир. Мин эмиэ маҥнайгы баахталарым бүтүүлэригэр “сөп буолуо, аны кэлбэппин” дии саныырым. Оттон баахта кэнниттэн бэриллэр икки ыйдаах сынньалаҥ бүтүүтэ, бириискэбин бэлиэр суохтаан барар курдукпун. “Чэ, өссө биирдэ баран кэлииһибин” диэн санаа улам баһыйан барар. Бэртээхэй ас-үөл, сылаас дьиэ-уот, кэнсиэрдэр буолаллар – барыта бэлэмҥэ олорон, ама үлэлиэҥ суоҕа дуо? Хайа уонна хамнаһыҥ мунньулла сытарын билэриҥ – санааҕын сылаанньытар буоллаҕа.
Петр Андросов, баанньык үлэһитэ, 28 саастаах, 2011 сылтан үлэлиир. Анаабыр улууһун Сааскылааҕыттан:
– Оскуоланы бүтэрээт кэриэтэ “Анаабыр алмаастарыгар” үлэҕэ киирбитим. “Үлэ киинигэр” анал идэтэ суох үлэ баар дуо?” диэн тиийбиппэр, хата, бу сири ыйан биэрэн, дойдубуттан бэрт чугас үлэни булуммутум. Бастаан куукуна үлэһитинэн киирэн, асчыттарга илии-атах буола сылдьыбытым. Ол кэнниттэн араас учаастакка бэрт элбэх үлэҕэ сырыттым. Кэнники биэс сылга бу баанньыкка иҥэн, дьэ түптээх үлэлэнним. Баанньык – манна улахан суолталаах сир, уолаттар үгүстэрэ хонтуораҕа олорботтор, сиргэ-буорга микиллэллэр, көлөһүннэрин тоҕоллор. Онон күн аайы сүүсчэкэ киһи суунар. Онно тиийэр уутун-хаарын, сотторун-мыылатын дьаһайабын, ырааһы олохтуубун. Уон сыл иһигэр хас баахтаны ааспытым эбитэ буолла? Аахпат буолбутум ыраатта. Бу күннэргэ уочараттаах симиэнэм бүтүөхтээх, “Пентагон” сабылларын күүтэ сылдьабын. Сааскылаахха ийэм күүтэн олорор.
Николай Романов-Аламай, “БелАЗ” суоппара, 59 саастаах, 2008 сылтан үлэлиир. Уус Алдан Бороҕонуттан:
– Дьиҥинэн, кыра эрдэхпиттэн успуорт өттүгэр сайдар дьылҕалаах киһи этим. Чурапчы интэринээт оскуолатыгар улуу Куоркуҥҥа дьарыктаммытым. Оскуола кэнниттэн Киевкэ Физкультура институтугар үөрэммитим. Биирдэ тэлэбиисэргэ Мииринэй куорат туһунан биэриигэ «БелАЗ» суоппардарын көрдөрбүттэрэ. Онно ымсыыра санаабытым. “Ама, мин даҕаны итинник сүүнэ улахан массыынаны ыытарга үөрэниэм суоҕа дуо?” – диэн ыйытыы үүйэ-хаайа туппута, өйбүттэн тахсан быстыбатаҕа. Онон биир үтүө күн бигэ санаа ылан, улахан самасыбаалы ыытарга үөрэнэ барбытым. “АЛРОСАларга” кэлэн “БелАЗ” суоппарабын диэбиппэр, үөрүүнү кытта ылбыттара. Икки ыйдаах стажировканы ааспытым. Ол кэмтэн ыла 13 сыл тухары үлэлии сылдьабын. Билигин бу дойдуга миигин киһи барыта билэр, “Аламай” диэн аатынан билэллэр. Бу тухары 30-тан тахса киһи стажировкатын ыыттым. Уолаттарым күн аайы үлэлии сылдьалларын көрө-көрө үөрэбин. Билигин сааһым 59, ол да буоллар, бэрт сэнэхпин, хамыыһыйаҕа доруобуйа эппиэттиир. Аҕыйах сыллааҕыта сааһын тухары “БелАЗ” массыынаны ыыппыт Ленгвар (“ленинская гвардия” диэн сэбиэскэй аат) диэн ааттаах Сунтаартан төрүттээх суоппар, 65 сааһын туолан, биэнсийэҕэ тахсыбыта. Мин кини сааһыгар тиийэ үлэлиир былааннаахпын. Дьиҥинэн, сиэннэрдээх эһэ буолбут киһи буоллаҕым дии, биэс оҕолоохпун. Чэ, эт-сиин билигин даҕаны эппиэттиир, кэм-кэрдии көрдөрүө, төһө өр суоппардыырбын.
Олег Смирнов, энэргиэтик, 48 саастаах, 2006 сылтан үлэлиир, Дьокуускай куораттан:
– Тэрилтэҕэ үлэлээбитим быданнаан, баахтам ахсаанын аахпат буолбутум ыраатта. Бэйэм Дьокуускай олохтооҕобун, 22-с №-дээх оскуолаҕа үөрэммитим. Ол кэнниттэн Москуба аттыгар баар Ивановскайдааҕы энэргиэтикэ колледжын бүтэрбитим. Урут “Якутскэнергоҕа” үлэлии сылдьыбытым. Онтон бу хампаанньаҕа үлэ булан сылдьабын. Сайын ортото, үлэ үгэнигэр 30-ча киһини салайан үлэлэтэбин. Сезон аһыллыыта бэрт сыралаах кэм буолааччы. Ордук баабырыканы миэстэтиттэн көһөрүү сэниэлээҕи да сылатар үлэ. Онно үлэ түүннэри-күнүстэри тохтообокко барар. Симиэнэнэн солбуһа сылдьан, быыстала суох тигинээһин. Бу билигин бэрт сынньалаҥ кэм, дьон аҕыйах. Ол да буоллар, дьон олорор, аһыыр сирдэрэ сылааһы, уоту эрэйэр, онон үлэ бара турар.
Айал Иванов, хайа маастара, 26 саастаах, маҥнайгы баахтата. Ньурба улууһун Маалыкайыттан.
– ХИФУ Горнай институтугар “Открытые горные работы” диэн салааҕа үөрэммитим. “Анаабыр алмаастара” хампаанньаҕа сайабылыанньа суруйан уочаракка туран баран, бэйэм идэбинэн атын сиргэ үлэлии барбытым. Үлэ миэстэтэ тахсыбытын истээт да, тута кэлбитим. Манна бу сыл от ыйыгар үлэлии киирбитим, Талахтаах, Морҕоҕор учаастактарга үлэлээтим.
Билигин бу, Небайбыт диэн хайа учаастагар кэлэн, сууйар сезоҥҥа бэлэмнэнии үлэтин ыыта сылдьабын. Хайа маастарын быһыытынан бу сир үлэтин барытын салайабын, тиэхиньикэ, дьон күннээҕи сорудахтарын былаанныыбын. Үлэлиэн баҕалаах киһиэхэ астык дойду. Маннааҕы “кырдьаҕастар” кэлээппин кытта үлэ ымпыгын-чымпыгын быһааран биэрбиттэрэ. Киһи киһиттэн үөрэнэр буоллаҕа. Тэрилтэ тэрээһинэ бэртээхэй. Түөрт ый ааһыыта сынньалаҥҥа барарбар учаастакпын напарникпар туттарыам. Икки ый ааһыыта төттөрү кэлэрбэр киниттэн туох уларыйыы баарын истэн, салгыы үлэлиэм. Ити курдук солбуйсуу, үлэҕэ уһун былааны оҥосторго табыгастаах.
Олег Бускаров, хочуолунай эпэрээтэрэ, 24 саастаах, 4-с баахтата. Үөһээ Бүлүү улууһун Мэйигиттэн:
– Бастаан утаа үчүгэй хамнаһы эккирэтиһэн кэллэҕим дии. Кырдьык, манна харчылаһыахха сөп. Биир бэйэм манна үлэлээн мунньунан кыбартыыра атыыласпытым. Быйыл өрөмүөнүн оҥортордум. Иллэрээ сыл тапталбын көрсөн, сыбаайбалаабытым. Олоҕум аргыһын ахтарым кэмнээх буолуо дуо? Ол эрээри үлэлии сылдьар киһи чуҥкуйбат. Бу тэрилтэҕэ үлэлээн, саҥа идэҕэ үөрэнэн, сайдар былааннаахпын. Сөптөөх усулуобуйа баар дойдута.
Вячеслав Тимофеев, топливщик (уматыгынан барар тиэхиньикэни өрөмүөннүүр маастар), 30 саастаах, маҥнайгы баахтата. Тюмень куораттан сылдьар:
– Сир баайын хостуур тэрилтэлэргэ бэрт ирдэнэр идэлээх буоламмын, элбэх улахан хампаанньаларга үлэлээбитим, холобур, “Лукойл”, “Газпром” курдук гиганнарга. Биир кэтээн көрбүппүн этиэм этэ – бөдөҥ корпорацияларга дьоҥҥо сыһыан ураты буолар эбит. Ити ньиэп хостуур хампаанньаларга араас кэмнээх баахталарга сылдьан көрдөхпүнэ, үлэһиттэргэ болҕомто аанньа уурбаттар этэ. Оттон бу “Анаабыр алмаастара” тэрилтэҕэ дьон үчүгэйдик үлэлииригэр толкуйдаахтык тэриллибитэ тута көстөр. Дойдуларыттан ыраах тэйбит дьоҥҥо саамай кыра кыһалҕа да олус улахан суолталаах буолааччы. Ону бу хампаанньа салалтата үлэһиттэрин өйдүүр эбит диэн түмүккэ кэллим. Бэҕэһээ дириэктэри кытта көрсөн, өссө биир баахтаҕа кэлэр гына кэпсэттим. Саха сирэ тыйыс да айылҕалаах да буоллар, үтүө дьоннооҕунан үтүө дойду эбит!
Егор Карпов,
ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.
