Киһи барыта уус буолан төрөөбөт эрээри, уһана турар киһини көрдөххө, арыт илии кыһыйан кэлээччи. Уус туттарын киһи эрэ көрөн туруох курдук умсугутуулаах буолааччы. Кытара сымнаабыт тимир уус илиитэ тиийдэҕинэ, быластылыын курдук буолар эбит. Уус уһанарын көрбүт киһиэхэ манта олоҕун тухары өлбөөдүйбэт өйдөбүл буолан, сөҥөн хаалар быһыылаах.
Дьэ, ол эрээри бэйэҥ илииҥ чэрдэниэр диэри элбэх моһолу ааһар эбиккин. Уус туттара омос көрдөххө, бэрт судургу курдук буолар эрээри, кини ити курдук тупсаҕайдык туттар буолуор диэри отучча дуу, сүүрбэччэ дуу сыл тухары сыралаах үлэтин түмүгэ, ситиһиитэ буолуон сөп. Кыратык да сыыһа-халты тутуннахха, табыллыбатын кэлин биирдэ өйдүүр буолар эбиккин.
Бастаан дьарыктаныах баҕа баар буоллаҕына, кыраттан саҕалыахха наада быһыылаах. Хас биирдии уус син биир туохтан эрэ кыраттан саҕалыыр. Улахан баҕа санаатыттан, тулууруттан, дьулууруттан улахан тутулуктаах. Барбах ылса түһэн баран, быраҕан кэбиһэр буоллаххына, кыра судургу да табыллыбат буолан хаалар дииллэр. “Илиигин араарбакка үлэлиир эрэ буоллаххына, киһи сөҕө көрөр оҥоһугун оҥорор кыахтааххын”,— диэччилэр.
Уус кыһата хаһан баҕарар үчүгэйдик салгылыыр, салгын тардар вытяжкалаах буолуохтаах. Кыстык уонна күөрт быстыспат ситимнэрин быһаара сатыыр наадата суох ини. Кыстык тимир лааппыларыгар турар буолар да, сыаната “ытырбат” эрэ буолааччы. Ол иһин тимир тутар сирдэргэ дөрүн-дөрүн баран көрө сылдьыахха наада. Сороҕор туттубат дьон, ардыгар туох да буоларын билбэккэ, быраҕыах оннугар туттарбыт буолуон сөп.
Аны билиҥҥи Интэриниэт үйэтигэр күөрт (горн) оҥостуутун уруһуйдара, хаартыскалара толору. Таптаабыккын онтон булан, харчыгыттан көрөн оҥостуоххун сөп. Эмиэ бэлэми атыылаһар буоллахха, бас быстар сыаната буолар идэлээх.
Судургу үстүрүмүөнтэн наар араас өтүйэ, кубаалда, болоскобууса уонна кытыах баар буолуохтаах. Уус эйгэтигэр туттар кытыаҕын бэйэтэ оҥостуохтаах диэн үтүө өйдөбүл баар. Бу -- уус туттар тэрилин барбах сэгэтэн эрэ көрөргө туһалыыр туттар тэриллэр буолаллар. Бу үстүрүмүөннэр көмөлөрүнэн уус буоларгын-буолбаккын, хатаҥҥын-уйаҥҥын билэргэр сөп буолуохтаах. “Уһаннаҕыҥ аайы туттар тэрилиҥ элбээтэр элбээн иһэр”, -- дииллэр улахан уустар. Биир оҥоһугу уһанарга анал туттар тэрил туһаныллар. Олору барытын илииҥ чэрдийдэҕин аайы бэйэҥ оҥостоҕун.
Онтон “салгыы тимири кытта тустабын” диир буоллаххына, сыбааркалыыр тэрилэ суох табыллыбаккын. Онон син биир төһө эрэ кэминэн сыбааркалыыр идэни кытта илии тутуһуохтааххын. Ол иһин эрэй эрдэтинэ, сыбааркаһыкка илии-атах буолан сыбааркалыыр диэн хайдах-туох буоларын эрдэттэн билэриҥ, өссө барбах даҕаны сыбааркалыы үөрэнэриҥ ордук буолуоҕа. Араас тимир оҥоһугу сыбааркалаан туттарарыҥ барыта кэриэтэ сыбаарка уотун эрэйиэхтэрэ.
Уруккуга тапталлыбыт, уус кыһатыттан тахсан, үүнэн-сайдан, уһаарыллан тахсыбыт үтүө оҥоһук хаһан баҕарар сыаналанар идэлээх. Билигин киһи төһө да илиитинэн оҥорбута сыаналаммат буолла диэбиттэрин иһин, арыый төбөлөөх дьон син биир сыаналыыр, сөпкө өйдүүр идэлээхтэр.
Бу идэни баһылыах баҕа санаалаах буоллаххына, кыыбаҕа да туһалааҕы, кырдьаҕас дьон тылларын-өстөрүн өйдөөн истэ сылдьыахтааххын. Мээнэҕэ этиэхтэрэ дуо “кырдьаҕас киһини хааһахха хаалыы сылдьан сүбэлэт” диэн.
