Өстүөпэ эксээмэннэрин хоп курдук туттартаан, саха тэҥэ суох буолан сылдьар. Үөрэххэ ылаллар ини диэн бүк эрэнэр. Түөрт эксээмэнтэн биир эрэ «3» сыаналаах. Кыһыыта диэн – өйтөн суруйууга. Дьиҥэр, «5» сыананы ыларга саамай туус куоһур оҥостубут эксээмэнэ бу этэ эбээт – өйтөн суруйуу! Оскуолаҕа үөрэнэр эрдэҕиттэн ол-бу көрүдьүөс кэпсээннэри суруйан атастарын көнньүөрдэрэ. «Сүрэҕэ отой тэппэт» уруоктарыгар олорон, суруйан сырылат да сырылат. Бэрэмиэнэҕэ онтун уолаттарыгар көрдөрдөҕүнэ, бары даҕаны быара суох бараллара. Арай ол кэпсээҥҥэ хайа эрэ табаарыһа бэйэтэ баарын биллэҕинэ, «кэпсээниҥ манта табыллыбатах, киһи хайдах итини итэҕэйиэй, чэ, уопсайынан, сымсах» диэн кириитикэлээн турара.
Өстүөпэ өйтөн суруйа «үнүбэрсиэт Кылаабынай куорпуһа» диэн ааттыыр күтүр үрдүк холуонналардаах уораҕайга барбыта, Нина кэлэн турар этэ. «Баҕар, наада буолуо, кистэлэҥ сиргэр уктан кэбис», – диэн баран хас да чараас тэтэрээти ууммута. Дьон сэдэх сиригэр тиийэн, арыйан көрбүтэ «Кукаакы Кулуба уобараһа», «Кыһыл Ойуун уобараһа», «Сааскы кэм арамааҥҥа ийэ уобараһа» диэн тиэмэҕэ суруйуулар эбит. Уол балары үрдүнэн-аннынан көрөөт «пахай, мөлтөх тыллаах-өстөөх суруйуу, ама, мин итинник суруйуом дуо?!» диэн мыына санаабыта. Ону сэрэйбит курдук Нината:
– Ити «Кукаакы Кулубаны» куурустааҕы үлэҕэ суруйан «үчүгэй» сыананы ылбытым. Баҕар, ити тиэмэ түбэһиэ дии. «4» да үчүгэй сыана буолбат дуо, тоҕо мунаахсыйдыҥ? – диэбитэ.
Кырдьык, кыыһа эппитин курдук, ити тиэмэ түбэспитэ. Өстүөпэ, дьиҥэр, Н.Д. Неустроев бу кэмиэдьийэтин биэс тарбаҕын курдук билэрэ, ону ааһан сөбүлүүр да, сөбүлээбэт да түгэннэрдээҕэ. Дьэ, улахан толкуйга киирбитэ: «бэйэ өйүнэн суруйуохха дуу, «4» сыана хайыы үйэ турбут бэлэм үлэни устан сыйгытыахха дуу? Чэ, бэйи, толкуйдуу түһүөххэ, бириэмэ да баһаам». Бу олорон тулатын көрүөлээбитэ. Киэҥ да одьутуоруйа! Абитуриеннар өрө сыҥсыйан кэбиһэ-кэбиһэ биир кэм суруй да суруй.
Аттыгар олорор кыыс дьууппатын тэллэҕин арыйан, чулкутун эрэһиинэтигэр кыбыппыт хас да кумааҕыны таһаарда – өйтөн суруйуу тиэмэлэрэ! Ыспаргаалка! Кыыс кыһаллыбат, Өстүөпэ диэки мичээрдээн эрэ кэбиһэр уонна биир лоскуйу ылан баран, атыттарын эмиэ чулкутун эрэһиинэтигэр кыбытан кэбистэ. Сүрдээх кыыс быһыылаах. Саҥардыы оскуоланы бүтэрбит көрүҥнээх эрээри өссө хоппуруон чулкулаах! Өстүөпэ өйдүүрүнэн, ахсыс-тохсус кылааска үөрэнэр эрдэҕинэ кыргыттар оскуолаҕа хоппуруон чулкуну кэтэллэрэ көҥүллэммэт этэ. «Буржуазнай» таҥас диэн сыаналанара. Арай улахан кэнсиэргэ эҥин учууталлар көҥүллээтэхтэринэ, кыргыттар сирэйдиин-харахтыын уларыйа түһэллэрэ. Ол учууталлара (кылаас салайааччылара) дириэктэртэн көҥүл ылар буолуохтаахтар.
Өстүөпэ кэмниэ кэнэҕэс «чэ, буоллун, Нина суруйбутун устуохха» диэн санааҕа кэлбитэ. Ол эрээри сыалай тэтэрээти ороон таһааран устар отой табыгаһа суоҕа уонна куттала да бэрдэ. Үнүбэрсиэт үлэһиттэрэ эрээттэр быыстарынан хаамсаллара, көрүү-истии кытаанах дьоно этилэр. Кыра уҥуохтаах, чанчыгыттан иэдэһигэр диэри биллэр-биллибэт бакамбаардаах эдэр преподаватель ордук кутталлаах: биир уол хоонньуттан ыспаргаалка таһааран олордоҕуна тутта. Ол сордоох үүрүлүннэҕэ дии. Бу саатын-суутун эриэхсит!
Үлэтин туттаран, «саатар, «үчүгэй» сыана тураа ини» диэн эрэнэ саныы сылдьыбыта баара – «3» сыана!
Нината уоскута сатаан биир туспа эрэйи көрдө быһыылаах. Онтон айаҕалыы сатаан: «Чэ, Стёпа, санааҕын олус түһэримэ, хата, биһиэхэ барыах», – диэччи буолла. Главпочтамт тохтобулугар түһэн, «Якутск» маҕаһыыҥҥа киирэн сампааныскай ыллылар уонна дьиэлэригэр киирдилэр.
– Хайа, эдьиийиҥ суох эбит дуу?
– Тыаҕа отоннуу тахсыбыта, өйүүн кэлэрэ буолуо, – диэн баран, Нина дьикти баҕайытык мичээрдээн кэбиспитэ. – Туохтан хомойдоххунуй? Хата, миэхэ көх буолан хонсуоҥ буоллаҕа дии. Куттанаҕын дуу?
Ити курдук Өстүөпэ манна хонор буолан хаалбыта. Куһаҕана диэн, эдьиийэ ааҕы сэрэппэтэх. Чэ, ол эрээри быраатым онно-манна түбэспитэ буолуо диэн куттанымаа ини. Өстүөпэ куорат олоҕун билбэхтэстэҕэ дии. Сарсын туох эмэ диэн көрүөх бэтэрээ өттүгэр уоскутуо.
Бу сырыыга Нина бэйэтэ утуйар тахтаатыгар таҥас бэлэмнээбитэ – Өстүөпэни кытта бииргэ сытар гына! Куорат киһитэ буолан, бааннаҕа киирэн, суунан таҕыста быһыылаах: халыҥ халаат кэппит. Өстүөпэни эмиэ «киирэн дуустан» диэтэ, эбиитин манан соттоор диэн соттору ыйда. Уол баччааҥҥа диэри нэдиэлэҕэ биирдэ «Центральнай» баанньыкка суунара. Паарданарын сөбүлүүрэ, биллэн турар, дуустанар да ааттаах бөҕө буоллаҕа дии. Нина биэрбит мачаалкатынан аалына турдаҕына бааннайы тоҥсуйан тобугуратар тыас иһилиннэ. Өстүөпэ сотторунан хаххаланан баран ааны аспыта, кыыһа соруочуканан эрэ сандааран турар, өссө, били, сибилигин аҕай кэтэ сылдьыбыт халаатын уунан турар эбит. «Кирдээх таҥаскын кэтээйэҕин, аллара тааска быраҕаар» диэн баран, ааны сабан кэбистэ. Оо, дьэ... Нина бүгүн кытаанах былааннаах быһыылаах... Хайыах муҥмунуй? Бу кэриэтин Элеонора эбитэ буоллар, хайдах эрэ үчүгэй буолар этэ!
* * *
Дьэ, Элеонора барахсан фантазията киэҥэ, тутара-хабара, таптыыра минньигэһэ оһуобай да буолар эбит. Бука, дойдутугар кими да кытта таптаспат буолан, итинник имэҥирэн эрдэҕэ. Кырдьык, кыра бөһүөлэккэ ким тугу саҥарбыта, гыммыта, этэргэ дылы, утурук да тыаһа дуорааннанан иһиллэрэ буолуо. Онтун манна кэлэн, миигинэн таһааран эрдэҕэ. Адьас түүн аайы хоонньубар сыбдыйан киирэр! Чаас аҥаарын курдук таптаһаан-таптаһан, уолтан тугун да ордорбокко сыллаан-уураан баран, дьиэ иһигэр киирэн хаалар. Сороҕор түүн үөһүгэр утуйа сыттахха, утарылаһыннарар да кыах биэрбэккэ ыксатар. Маҥнай уугар аҥаарыйан иһэҥҥин, «собуоттаммытыҥ» эрэ баар буолан хаалаҕын. Имэҥ-дьалыҥ чааһыгар «настаабынньык» ааттааҕа – Элеонора! «Маннык гын», «ити курдук», «наһаа үчүгэй!», «саманнык туохтуох» – ити барыта Элеонора тыллара.
Биирдэ «эн партнёргар букатын кыһаллыбаккын дии, бэйэҥ астынныҥ да миэхэ кыһаллыбаккын» диэн хомуруйбуттаах. Өссө «олус ыксыыгын, түргэн баҕайытык бүтэҕин, онон маны боруобалаан көрүөххэ» диэн баран, үрдүбэр олорон, онтон ити балаһыанньаҕа эрээри сытан таптаспыттаах. Манныкка үөрэммэтэх уонна аллара сытар киһиэхэ туох баар ыйааһынынан түһүөлүүрэ соччо бэрдэ суоҕа. Ол эрээри итинник гынарыттан Элеонора олус астынара, аҕыйахтык имиллэҥнии түһээт, начаас налыйан хаалара. Хас эмэ мүнүүтэ сытан уоскуйан баран, моонньубуттан кууһан, сыллаан-уураан баран «хаарыаны, куруук маннык таптаспыт киһи баар ини» диирэ уонна тоҕо эрэ санна дьигиргээн, ытаан ылара.
Миигиттэн хас да сыл аҕа дьахтар ити курдук айманарыттан мин кытта уйадыйарым. Ол кэмҥэ «миигин кэргэн ыл» диирэ буоллар, сөбүлэһиэх да курдугум. Дьиҥэр, бу – дьиҥнээх таптал буолбатах, көннөрү имэҥ-дьалыҥ биир көстүүтэ буоларын бэркэ билэрим.
Ардыгар таптыы, имэрийэ-томоруйа сытан «сотору дойдулуом турдаҕа, курас, чуҥкук балаҕаммар, онно ким миигин таптыай бу эн курдук» диирэ уонна ол имэҥи-дьалыҥы өр кэмҥэ хаһаанар киэбинэн түһүн да түһүн буолара. Оо, эдэр дьахтар тутуу былдьаһан эрэрдии таптыыра минньигэһин эриэхсит! Өссө үөрэтэрдээх ээ «таптаһар кэмҥэ эн атыны тугу да санаама, имэҥҥэ-дьалыҥҥа олоччу бэринэн кэбис, туохтан да кыбыстыма, ити тутарым-хабарым олуона буолбатах – таптал!» диэн.
* * *
Өстүөпэ Нина эппитин курдук, плавкитын баанна анныгар турар тааска ууран баран, халааттаах эрэ таҕыста. Онто кылгас баҕайы, онон барыта арыллан кэлээри хаайар. Таһыттан көрдөххө, таҥастаах курдук эрээри, кыыс иннигэр сыбыс-сыгынньах турар курдук сананар. Дьыбааҥҥа олороору гыннаҕына биир куттал – быган тахсаары гынар! Нина кыһаммат. Тахтааны ыйан кэбиспитигэр Өстүөпэ чараас суорҕаны саба тардынан баран, били халаатын кыыска ууммута. Нина ылан бааннайга киирбитэ уонна тугу эрэ сууйан чалымнатар тыаһа иһиллибитэ. Утаакы буолаат, чараас соруочукатынан бу сандааран кэлбитэ уонна:
– Эн таҥаскын сууйан куурда ыйаатым, баһаалыста, антах хайыс, – диэн баран төҥкөйбүтүгэр соруочукатын уолугунан икки эмиийэ көстөн кэлбитэ...
Табаарыс, доҕор кэриэтэ саныыр кыыһын кытта сыбыс-сыгынньах сытарыттан Өстүөпэ олус кыбыстыбыта, мэктиэтигэр, эт-этэ итийэн, «били-билитэ» туох эрэ кытаанах санааны киллэрэн, тыыллан-хабыллан турбута. Нина соруочуката да арыллан хаалбыт этэ, эмиэ онтон ураты туох да таҥаһа суоҕа. Кыыс уолга сыста түһээт, уһуун-уһун баҕайытык уоһуттан убураабыта, биирдэрэ да үөрүйэх баҕайытык хардарсыбытынан барбыта. Ол икки ардыгар Нина олоро биэрэн, соруочукатын устан улаҕа диэки бырахпыта. Иккиэн да ийэттэн түспүтүнэн дьон буолан, сыстыһыахтарынан-сыстыһан хамсаабакка сыппыттара. Өстүөпэ, төһө да тардына соҕус тутта сатаатар, «били-билитэ» истэр аат диэн суох буолбут этэ. Ол сытан алҕаска кыыс уйан сирин таарыйталаан биир туспа кыһалҕа үөскээбитэ.
«Оо, дьэ, Элеонора курдук уопуттаах дьахтарга түбэспэтэҕим буоллар, таптал чааһыгар, баҕар, иккиэн да тэҥ соҕус таһымнаах буолуохпут хаалбыт» диэн санаталаан ылбыта. Хаарыан кыыһы син биир кэргэн ылбат эрээри, албыннаан таптыах муҥа буоллаҕа дуу? Кэргэн ылбаппын биллэҕинэ, Нина барахсан туох диэх бэйэккэтэй?! Кэлэйиэ, ытыа-соҥуо буолаахтыа. Оо, дьэ...
Нина мантан салгыы туох буолар диэн күүтэ сытар быһыылааҕа. Этэ-сиинэ биир кэм дьип-дьигиҥнэс итии этэ, бэл, сүрэҕин тыаһа кытта битиргээн иһиллэрэ.
– Чэйиий, Стёпа... – диэн баран, кыыс өссө дьоп түһэн, оҥостон сыппыта уонна уол быһаарынан испэтин иһин «били баппат тугу» «сиэтэн киллэрэр» санааламмыта. Өстүөпэ хайыан да булбакка күн-хаан кыараан сытан «аны кэлэн хайыыр да кыах суох» диэбиттии, бэринэн кэбиһиэх санаатын киллэрбитэ. Ол эрээри онто соччо сатанан испэтэҕэ – «били-билитэ» киирэн иһэн, туох эрэ кытаанахтан иҥнэн хаалбыта. Тыытылла илик кыыс эбит! «Кэбис, кэргэн ылбат эрээри кыыс олоҕун алдьатар сатаммат!» диэн санаа кылам гыммыта, ол быыһыгар Нината тулуйарыттан ааһан биир кэм мускуллаҥныы сыппыта...
БУТУКАЙ.
