Күн бүгүн «Удачнай» сир аннынааҕы рудник тутуллуутугар сүүнэ суолта бэриллэр. Бэрт сотору кэминэн рудник сылга 4 мөлүйүөн туонна урууданы хостуур бырайыактаммыт кыамтатыгар тахсыаҕа.
Үлэлиир үгэстээх дьиэ кэргэҥҥэ
Бүгүн «Удачнай» сир аннынааҕы рудник хайа-бэлэмниир үлэҕэ учаастагын начаалынньыга Алексей Васильев туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Албан ааттаах алмаас хостооччулар куораттарыгар Удачнайга төрөөбүт 34 саастаах Алексей Васильевы «Удачнай» сир аннынааҕы рудник элбэх араас омуктан турар кэлэктиибин чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ диэххэ сөп.
Алеша үлэһит, иллээх саха ыалыгар төрөөбүтэ. Хотугу эргимтэ Удачнай куоратыгар сэттэ оҕону иитэн, атаҕар туруоруу чэпчэкитэ суох этэ. Ол эрэн, төһө да тыйыс айылҕалаах, сайдыы кииннэриттэн ыраах куорат буоллар, аһынан-үөлүнэн, атын да табаарынан хааччыллыыта атын оройуоннарга холоотоххо үчүгэй буоллаҕа. Сэбиэскэй кэмҥэ ол кырата суох суолталаах түгэн. Сеня, Гаврик, Антон, Алеша, Зина, Аня, Катя – бары Удачнайга улааппыттара.
Ийэлэрэ Анна Егоровна тымныы дьулайынан биллэр Өймөкөөн улууһуттан төрүттээх. Аҕалара Гавриил Афанасьевич – Таатта Туора Күөлүттэн. Саха литературатын төрүттээбит Кулаковскай уонна Ойуунускай биир дойдулаахтара. Ааспыт үйэ 70-с сылларын саҥаларыгар Дьокуускай куоракка дьоллорун холбообут эдэр дьон оччотооҕу Удачнай бөһүөлэгэр көһөн кэлбиттэрэ.
Ийэлэрэ медик үөрэхтээх, оттон аҕалара оччолорго милиция үрдүкү оскуолатын бүтэрбит дипломнааҕа. Кэлин Гавриил Васильев, милиция астаапкаҕа тахсыбыт подполковнига, геолог идэтигэр тартарбыта. Ол баҕатынан иккис үрдүк үөрэҕин бүтэрбитэ, геолог буолбута. Кини геологияҕа интэриэһэ уолаттарыгар бэриллибит.
Алексей улахан убайа Семен Мииринэйдээҕи ХБК «Интернациональнай» сир аннынааҕы руднигар үлэлиир. Алексей өссө биир улахан убайа Антоны кытта 2006 сыллаахха Саха судаарыстыбаннай университетын геологияҕа факультетын бүтэрбиттэрэ.
Барыта «Удачнай» карьертан саҕаламмыта
2006 сыллаахха Алексей Васильев АЛРОСА хампаанньа улахан кэлэктиибин кэккэтигэр киирбитэ. Уол үлэтин аатырбыт «Удачнай» карьерга хайа оборудованиетын көрөр-истэр, өрөмүөннүүр силиэсэринэн саҕалаабыта. Бу аһаҕас хостооһунтан сир аннынааҕы хостооһуҥҥа көһөр кэм этэ. Онон 2009 сыллаахха Алексей Айхаллааҕы-Удачнайдааҕы шахталары тутар анал управлениеҕа (АУСШСУ) көспүтэ. Оттон карьер сабыллан, сир аннынааҕы «Удачнай» рудник тутуллан саҕаланыытыгар Алексей 4 разрядтаах проходчик этэ. Алмаас, хайа-шахта оборудованиета – барыта умсугутуулаах этэ. Үлэһит, тулуурдаах уонна билиигэ-көрүүгэ дьулуурдаах уол үлэтин тута сөбүлээбитэ. Горняктар куораттарыгар үөскээбитэ да улахан оруолу оонньоотоҕо. Онон 2009 сылы Алексей карьерата саҕаламмыт сылынан ааттыахха сөп.
Шахта олус уустук эбийиэк. Бастатан туран, сир анныгар үлэни киһи барыта тулуйар буолбатах, иккиһинэн, сир тутулун, үлэ ымпыгын-чымпыгын билиэххэ наада. Үсүһүнэн, ыарахан үлэ. Мэлдьи туохха баҕарар бэлэм буолуохха, мэлдьи хамсана сылдьыахха наада. Саллар, дьаарханар санааҕын саба баттыахха, эмиэ да сэргэхтик сылдьыахха наада. Сир анныгар хас да чааһы быһа үлэлииргэ үөрэнэр судургута суох. Шахта үлэтэ ыарахан эрэ буолбатах, манна тиһигин быспакка саҥаттан саҥаҕа үөрэниэххэ наада. Бары оннук үөрэнэллэр – хайа-оробуочайдара, өрөмүөннүүр силиэсэрдэр, салайааччылар.
Шахтердар – библиотека ыалдьыттара
Үлэтин кэнниттэн Алексей хайа-дьыалатыгар сыһыаннаах халыҥ кинигэлэргэ умса түһэр. Ону таһынан Удачнайга «4G» түргэн интернет баар, онон билиини араас кудуктан ылыахха сөп.
Шахтердар үөрэтэр куурустардаах кэмбинээт тиһигин быспат истээччилэрэ буолаллар диэххэ сөп. Тоҕо диэтэххэ, хайа-шахта техниката саҥардыллар, оҥорон таһаарыыны автоматизациялааһын барар, ирдэбиллэр мэлдьи уларыйаллар. Холобур, күн бүгүн бырамыысыланнай куттал суох буолуутугар букатын атын сыһыан олоҕурда. Онон туох баар техника ноу-хауларын тутатына билэн иһиэххэ наада.
Алексей эрэллээх доҕотторун, кэллиэгэлэрин, таптыыр үлэтин булбут куоратынан, Удачнай буолар. Хайа-шахта дьыалатыгар уһуйбут кэллиэгэлэригэр улаханнык махтанар. Оттон үлэҕэ үөрэппит, үлэ дьонугар убаастабылы иҥэрбит, дьулуурдаах, бэйэтигэр эрэллээх оҥорбут киһинэн төрөппүт аҕатын ааттыыр.
Сир аннынааҕы рудник дьонтон тутуллан турар. Барытын техниканы, шахтер үлэтин үрдүк таһымнаахтык билэр эрэ буолбатах, оҥорон таһаарыы үлэтигэр мэлдьи көхтөөхтүк кыттар, мэлдьи саҥаҕа дьулуһар, көрдүүр, билэ-көрө сатыыр дьон быһаараллар.
2012 сыллаахха Алексей Удачнайдааҕы ХБК хайа-бэлэмниир үлэҕэ учаастагар хайа маастарынан анаммыта. Мантан салгыы кини дуоһунаһа сыыйа «үүнэн» барбыта.
Ол курдук, 2014 сыллаахха Алексей Гавриилович – хайа-бэлэмниир учаастак начаалынньыгын солбуйааччыта. Үтүө хаачыстыбаларын билэр буолан, Удачнайдааҕы ХБК салалтата киниэхэ оҥорон таһаарыы саамай уустук учаастактарын итэҕэйэрэ. Ол курдук, 2014-2017 сыллар усталарыгар кини ыраастыыр үлэлэр учаастактарын начаалынньыгынан, «Удачнай» сир аннынааҕы рудник начаалынньыгын оҥорон таһаарыыга солбуйааччытынан, ПТО начаалынньыгынан, кылаабынай инженер хайа-үлэтигэр солбуйааччытынан үлэлээбитэ. Алмааһы сир анныттан хостооһун биир уратыта итиннэ сытар – барытын билэр, барытын сатыыр буолуохтааххын.
2017 сылтан саҕалаан Алексей Гавриилович «Удачнай» сир аннынааҕы рудник хайа-бэлэмниир учаастагын начаалынньыгынан үлэлиир. Олус эппиэттээх дуоһунас: 111 киһи саахала суох үлэтин тэрийиэххэ наада. Ордук кэлэктииби кытта үлэҕэ болҕомтону уурар ирдэнэр. Бары араас майгылаах-сигилилээх дьон. Онуоха эбии шахтаҕа ирдэбиллээх буолуохха, тимир бэрээдэги тутуохха, идэтийиигэ үрдүк таһымы ситиһиэххэ наада. Инженернэй-техническэй үлэһиттэрин састааба икки солбуйааччыттан, электромеханиктан, учаастак механигыттан, биэс хайа маастарыттан турар. Төһө да эдэрин иһин, Алексей Гавриилович толкуйдаах, киэҥ көҕүстээх, хайы-сах улахан уопуту иҥэриммит салайааччы буолар.
Шахтер – үчүгэй төлөбүрдээх үлэ
Алексей уоппускатын Дьокуускайга атаарарын сөбүлүүр. Онно элбэх доҕоттордоох. Өрөспүүбүлүкэ киин куоратыгар олоҕун аргыһын Настяны кытта билсибитэ. Билигин кини балтараалаах Владимир дьоллоох аҕата.
Эдэр аҕа бириэмэ булан уолун кытта бодьуустаһарын сөбүлүүр. Сылаалаах үлэ кэнниттэн дьиэ хаһаайыстыбатынан дьарыктанар. Уолчаан аҕата кинини кытта оонньоотоҕуна олус үөрэр, ардыгар киниэхэ көтөхтөрбүтүнэн утуйар.
Анастасия эмиэ «Удачнай» рудник исписэлииһэ. Үчүгэйэ диэн, Удачнайдааҕы ХБК дьоһуннаах хамнаһы төлүүр эрэ буолбатах (орто хамнас кээмэйэ 120 тыһыынчаттан тахса солкуобай), манна үлэһиттэр бэртээхэй социальнай бакыатынан туһаналлар. Итиннэ кэмбинээт АЛРОСА үрдүнэн саамай элбэх чинчийиллибит уонна бигэргэммит саппаастааҕын этиэххэ наада. Оттон «Удачнай» рудник 55 сыл тохтоло суох үлэлиир кыахтаах.
Барыта баар – «Зарница» санаторий-профилакторий, мэдиссиинэ киинэ, 3D кинотеатр, бассейн, хоккейдыыр сир, спортзал, библиотека. Васильевтар Азия-Чуумпу акыйаан дойдуларынан айанныылларын сөбүлүүллэр. Таиланд, Вьетнам, Филиппиннэр... Аны таабырын кэриэтэ Индонезия Бали арыытыгар сылдьар былааннаахтар. Васильевтар дьиэ кэргэттэрэ кыраныысса таһыгар «дьикээрдии» айанныылларын сөбүлүүллэр.
Дьиэ боппуруоһун быһаарбыттар, массыына, гараж атыыласпыттар. Билигин Саха сирин арҕаа өттүн кэрийэ айанныахха сөп. Бултуохха, балыктыахха, отоннуохха, тэллэйдиэххэ, доҕоттору кытта айылҕаҕа сынньаныахха.
Онон дьиэ кэргэн интэриэһинэй, көхтөөх олохтоох. Алексей Гавриилович хампаанньа уонна «Профалмаз» профсоюз салалталара шахтердар инники кэскиллэрин тэрийиигэ бэлиитикэлэрин үрдүктүк сыаналыыр. Ол курдук, шахтер биэнсийэҕэ эрдэ тахсар (45 сааһыгар), «Алмаас күһүн» судаарыстыбаннайа суох биэнсийэ пуондатыгар корпоративнай бырагырааманан туһанар. Алексей талбыт идэтигэр да, үлэлиир кэлэктиибигэр да табыллыбыт киһинэн ааҕынар. Ону кытта дьонугар махтанар: «Үлэҕэ миигин төрөппүттэрим үөрэппиттэрэ, онон кинилэргэ махталым муҥура суох», – диир Алексей Васильев.
Станислав Алексеев, Мииринэй.
