Соторутааҕыта АЛРОСА Дьокуускайдааҕы алмааһы атыылыыр тэрилтэтин кэлэктиибэ ХИФУ Физико-техническэй институтун усутудьуоннарын кытта көрүстэ. Алмаас хампаанньатын, оҥорон таһаарыы хаамыытын, алмааһы кытта үлэ уратыларын кэпсээтилэр. Ону таһынан устудьуоннар производственнай быраактыка, карьераны үрдэтии уонна алмаас хампаанньатыгар үлэлиир усулуобуйа туһунан элбэҕи биллилэр.
Өрөспүүбүлүкэҕэ үлэ миэстэтин хааччыйар биир бөдөҥ тэрилтэтэ АЛРОСА хампаанньа, этэргэ дылы, идэҕэ таһымнаах ыччаты оскуолаттан иитэн-такайан таһаарарга дьулуһар. Ону тэҥэ, биллэн турар, үрдүк уонна орто үөрэх кыһаларын кытта тиһиктээхтик бииргэ үлэлэһэр. Оскуолаларга анал кылаастары тэрийэр. Оттон АЛРОСА Корпоративнай университета хампаанньаҕа бэлиэр үлэлии сылдьааччылары үөрэтэрин таһынан устудьуоннар уонна оскуола оҕолоро ылыахтаах идэлэрин сөпкө талалларыгар төһүү болҕмтотун уурар. Ол иһин аныгы оҕолор алмаас салаатыгар үлэлиир идэни талалларыгар быдан судургу.
Каадыр бэлэмин эйгэтигэр АЛРОСА тутаах партнердара – хампаанньаны кытта бииргэ үлэлэһии дуогабарын түһэрсибит Саха сирин үрдүкү уонна орто үөрэҕин кыһалара. Маннык тус сыаллаах бииргэ үлэлэһии хампаанньа наадалаах каадырынан хааччылларыгар көмөлөһөр.
“Биһиги тэрилтэбит алмааһы суортуур идэлээхтэргэ уонна алмаас эспиэрдэригэр наадыйар. Тустаах хайысхаҕа сыһыаннаах үөрэхтээх дьон алмааска идэтийэн үлэлиир, алмааска быһаарсар, күндү таастарынан дьарыктанар бигэ эрэллээх, кэскиллээх тэрилтэбитигэр үлэҕэ киириэхтэрин сөп. Хампаанньа кэлэктииби сайыннарар, таһымын үрдэтэр туһуттан идэни талааччыга көмөлөһөр киэҥ хабааннаах, сүҥкэн үлэни ыытар. Холобур, “АЛРОСА кылаастара” диэн анал кылаастарга киирбит үрдүкү кылаастар тэхиниичэскэй дьиссипилиинэлэри таһынан алмааһы хостуур үлэ тутаах төрүттэрин эмиэ билсэллэр”, – диэн Дьокуускайдааҕы алмаас атыылыыр тэрилтэ (ЯПТА) дириэктэрэ Алексей Евстратов кэпсиир.
Кини салайар тэрилтэтэ күн бүгүн күндү таастары суортуур кыахтаах, идэлэригэр таһымнаах дьоҥҥо, геммологтарга, минералогтарга наадыйарын бэлиэтиир.
«Биһиги үлэбитигэр быыччык, көрөөт да тута өйгө тутар дьоҕура сайдыбыт, чопчу, чуолкай уонна хамаандаҕа үлэлиири сатыыр дьоҕур улахан суолталаах. Бэлиэтээн этиэх тустаахпыт, биһиэхэ эдэр кэллиэгэлэри кытта хайаан да уһуйааччылар (настаабынньыктар) үлэлэһэллэр, дьыала ис сүнньүн сиһилии быһааран биэрэллэр. Дьиҥ үлэ үөрүйэхтэригэр үрдүк таһымҥа үөрэтэллэр-такайаллар. Алмааһы суортарга сөпкө, толору араарар буола үүнэргэ кырата үс сылтан итэҕэһэ суох уопут ирдэнэр, оттон эспиэр буоларга – биэс сылтан уһун үлэ. Тоҕо диэтэххэ, бу идэлэр уратылара олус элбэх – алмааһы өҥүнэн, быһыытынан-таһаатынан уонна хаачыстыбатынан араарарга туттуллар тутаах классификатор 8 тыһ. тахса позициятын – билиэххин наада. Бастакы түһүмэхтэргэ сырьёну кээмэйинэн тыырарга анал массыына көмөлөһөр. Оттон бөдөҥ алмаастары ыйааһынынан араартыыгын, ол гынан баран алмааһы суортуурга уонна сыаналыырга баһыйар өттүгэр билигин да илии үлэтэ лаппа улахан оруоллаах”, – диир кини.
Билигин ХИФУ бырамыысыланнас тэрилтэлэриттэн биир тутаах, сүрүн партнердарыттан биирдэстэрэ – АЛРОСА. Кэнники сылларга университеты бүтэрээччилэртэн сүүстэн тахса киһи алмаас хампаанньатын араас тэрилтэлэригэр үлэҕэ киирдэ. 1994 сыллаахха, ХИФУ Физико-техническэй институтун төрүтүгэр “Сыаналаах, күндү тимирдэри уонна таастары таҥастыыр технология” кафедрата аһыллыбыта. Манна устудьуоннар алмаас тутулун (морфологиятын), алмаас сырьетун суортарга араара, алмаас физикатын, химиятын, геммологияны сыныйан үөрэтэллэр. Устудьуоннар университекка теориятын үөрэтэн баран, ис-хаан үлэтин (быраактыкатын) алмаас хампаанньаларыгар кэлэн билэллэр, идэлэрин толору баһылыыллар.
“Биһиги үлэбит тутаах сыала-соруга – алмаас-бирилийээн холбоһугар анаан кылаастаах исписэлиистэри бэлэмниир тиһиги, ол иһигэр үөрэтии таһымын хаачыстыбатын үрдэтэн туран, тупсарыы, ону ситиһии буолар. Бииргэ үлэлэһии чэрчитинэн устудьуоннары идэ кэмпитиэнсийэтин баһылыылларын туһугар дьиҥ үлэ усулуобуйатыгар (быраактыкаҕа) бэлэмниир туһунан АЛРОСАны кытта дуогабар түһэрсиллибитэ. Биһиги устудьуоннарбыт кэнэҕэһин үлэлии киирэр кыахтаналларын туһугар производственнай быраактыкаларын ЯПТА-ҕа бараллар. Бу тэрилтэ быһаччы үлэлиир сиригэр ыҥыран, идэни таларга көмөлөөх көрсүһүүлэри тэрийэрэ, үлэ усулуобуйатын, кэскилин билиһиннэрэрэ олус үөрүүлээх, кэрэхсэбиллээх. Бэсиэдэлэһэн баран, устудьуоннарбыт производственнай быраактыкаларын бараллар”, – диэн,тустаах кафедра сэбиэдиссэйэ Варвара Дмитриева кэпсиир.
ЯПТА-ҕа тиийбит хас биирдии устудьуоҥҥа хампаанньа уопуттаах үлэһитэ – настаабынньык – сыһыарыллан, бастакы үөрүйэхтэниини ааһарга, кэлэктиипкэ киирэргэ, үлэ уратыларын өйдүүргэ көмөлөһөр. Алмааһы суортуур үлэ – олус эппиэтинэстээх, биир сиргэ өр тулуйан-тэһийэн олорор сатабылы, олус болҕомтолоох буолууну эрэйэр. Үөрэх кэнниттэн үлэҕэ киирии устудьуон туруоруммут сыалын төһө ситиһэр кыахтааҕыттан, баҕатыттан тутулуктаах.
«Дьокуускайдааҕы алмааһы атыылыыр тэрилтэҕэ бу дьыл атырдьах ыйыттан үлэлии сылдьабын. Техникумҥа үөрэнэ сылдьан манна быраактыкаламмытым. Миэхэ баай уопуттаах үлэһиттэртэн биирдэстэрэ настаабынньыктаабыта. Олус астыммытым, кини бу эппиэтинэстээх идэ бары ымпыгын-чымпыгын сиһилии быһааран биэрбитигэр махтанабын. Кэлэктиип миигин олус үчүгэйдик, иһирэхтик көрсүбүтэ. Манна бука бары биир сомоҕо күүс буолан үлэлииллэрэ харахха тута быраҕыллар. Бэйэ-бэйэлэригэр убаастабыллаах сыһыаннаахтар. Маннык үчүгэй уонна кэскиллээх тэрилтэҕэ түбэспитим – миэхэ улахан табыллыы. Хампаанньа тутулун, корпоративнай бириинсиптэрин сыыйа билсэн эрэбин, барыта санаам иһинэн эбититтэн үөрэбин. Ону таһынан үлэҕэ киирэрбэр АЛРОСА тутуһар социальнай бэлиитикэтэ, үлэһиттэрин өйүүрэ уонна элбэх чэпчэтиилээх бырагыраамалардааҕа эмиэ сэҥээрдибитэ. Алмаас хостуур салаа тэрилтэтигэр үлэҕэ киирии миэхэ дьоллоох билиэти таба тайаныыга тэҥнээх. Миэхэ кэскил, сайдар аартык арыллар дии саныыбын”, – диир Дьокуускайдааҕы бырамыысыланнас техникумун бүтэрэн, ЯПТА-ҕа алмаас суортааччынан үлэлии сылдьар Дайаана Васильева.
Билигин Докуускайдааҕы алмааһы атыылыыр тэрилтэҕэ ХИФУ 15-тэн тахса устудьуона үлэлиир. Оскуола үөрэнээччилэри, онтон салгыы устудьуоннары кытта идэни талыыга тиһиктээх үлэ ыытыллара чопчу профиллаах (специалист узкого профиля) исписэлиис тиийбэт кыһалҕатын быһаарарга биллэ көмөлөһөр. Оттон хампаанньа ХИФУ-ну кытта бииргэ үлэлиирэ устудьуоннар өйдөөн-төйдөөн туран, үлэлиэхтээх идэлэрин талалларыгар туһалыыр.
“Билигин Саха сиригэр АЛРОСА туһунан билбэт, истибэтэх киһи диэн суох. Ол иһин ЯПТА үлэһиттэриниин көрсүһүү иннинэ арай үлэлии киириэхтээх дьонтон ирдэбиллэрэ олус үрдүк буолуо диэн, долгуйар санаа баара. Ол эрээри үлэһиттэр үтүө сыһыаннарын, чопчу тылларын-өстөрүн билэн, олус үөрбүппүт, – диэн, “Матырыйаалы уус-уран таҥастааһын технологията” хайысха 3-с кууруһун устудьуона, кэнэҕэһин технолог буолан тахсыахтаах Лилиана Степанова санаатын үллэһиннэ. – Кыыс аймах барыта да күндү таастары, ол иһигэр, бирилийээни сөбүлүүр. Мин да онтон туора турбаппын. Ол да иһин, өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, күндү таастарга быһаарсар киһи олус үчүгэй буолуо эбит дии саныырым уонна күндү тааска сыһыаннаах идэни талбытым”.
Лилиана киин куорат 2-с №-дээх оскуолатын бүтэрэн баран, Дьокуускайдааҕы бырамыысыланнас техникумугар үөрэнэ киирбит. Сыл иһинэн алмааһы кырыылааччы идэтин баһылаабыт. “WorldSkills” кыттыбыт. Үөрэнэргэ олус интэриэһинэй этэ диир, ол иһин орто үөрэх кэнниттэн үрдүк үөрэҕи ылар уонна күндү таастар тустарынан өссө элбэҕи билэр гына, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка туттарсан киирбит.
«Хампаанньа саҥа исписэлиистэри ылар интэриэстээҕин, буолаары буолан үлэһиттэр тустаах үлэлэрин толороллорун таһынан, үлэһиттэр бэйэлэрин билиилэрин, кыахтарын кэҥэтэр, салгыы сайдар уонна карьераларын үрдэтэр баҕаларын өйүүрүн уонна көмөлөһөрүн билэн, олус үөрбүтүм. Мин урут даҕаны бу бөдөҥ хампаанньаҕа үлэлии киириэхпин ыраланар этим, оттон ол баҕа санаам билигин өссө улаатан, чиҥээн биэрдэ. Идэни таларга көмөлөөх көрсүһүүлэри тэрийэрин иһин, хампаанньаҕа махтанабын. Кырдьыга да, маннык тэрээһиннэр ситиһиилээхтик үөрэнэр уонна иннин диэки баран иһэр, сайдар баҕаны күүһүрдэн, тэптэрэн биэрэллэр!»
Оскуолаттан оҕолор идэни талалларыгар сөптөөх көмөнү оҥоруу, ол туһунан билиһиннэрии бэйэҕэ сөптөөх, санаа иһинэн идэни таларга улаханнык туһалыыр. Ол да иһин итинник бэлиитикэни Саха сиринээҕи алмаас хампаанньата тиһиктээхтик тутуһар. АЛРОСА хампаанньа маннык сыһыан үөрэх кыһатын бүтэрээччилэр ымпыгар-чымпыгар диэри толкуйдаан баран, үөрэнэр хайысхаларын чопчу быһаарыналларыгар көмөлөһөрүгэр бүк эрэллээх. Онтон салгыы хампаанньа идэлэрин баһылаабыт дьон баҕарар эйгэлэригэр уонна, бэл, чопчу хампаанньаҕа үлэлии киирэллэригэр көмөлөһөллөр. Ити курдук исписэлиистэри бэлэмнииргэ үөрэх кыһаларын кытта былааннаах бииргэ үлэ олус улахан суолталаах. Бу үлэ кэнэҕэһин да салгыы ыытылла туруоҕа.
