Өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар, тыа сирин бары олохтоохторугар
Арҕаа дойдулар сааҥсыйалара күн-түүн улаатан, ыган иһэринэн, Украинаҕа ыытыллар анал эпэрээссийэ хаһан бүтэрэ биллибэтинэн сибээстээн, норуот хаһаайыстыбатыгар туттуллар табаар уонна ас-үөл сыаната күүскэ ыарыы турар. Аан дойдуга балаһыанньа улаханнык тыҥаан турар кэмигэр, ордук чуолаан тыйыс айылҕалаах хоту дойдуга олорор Саха сирин олохтоохторун “тугу аһаан-сиэн олоробут, бу ыарахан кэмнэри хайдах тэринэн-дьаһанан омук быһыытынан этэҥҥэ туоруубут” диэн уустук боппуруостар үүйэ-хаайа туталлар.
Дьоммут-сэргэбит туһугар улахан эппиэтинэһи өйдөөн туран, таах олорон биэрбэккэ, бу ыарахан кэмнэри туоруур туһугар, урут өрөспүүбүлүкэни салайсыбыт, норуот ытыктабылын ылбыт салайааччыларбыт бары өттүнэн үчүгэйдик толкуйдаммыт, муударай уопуттарыгар олоҕурбут суһал дьаһаллары ыла охсуоҕуҥ! – диэн ыҥырабыт.
В.А. Штыров Өрөспүүбүлүкэ сайдыытын 10 сыллаах Бырагырааматын дьүүллэһиигэ этэн турар: “Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн 15 %-ттан итэҕэһэ суох үп-харчы көрүллэр буоллаҕына эрэ, тыа хаһаайыстыбата уонна тыа сирэ сайдар кыахтаах”. Ити этиитэ СӨ Ил Дарханын 2002 сыл алтынньы ый 17 күнүнээҕи 556 №-дээх ыйааҕар киирбитэ.
Аны, 2020 с. бэс ыйын 11 күнүгэр «Кыым» хаһыакка СӨ бочуоттаах олохтооҕо К.Е. Иванов: “Үчүгэйи мөкүттэн араарар кэм кэллэ” диэн ыстатыйатыгар: “Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар бүддьүөт 13 %-нын биэриэххэ”, – диэн этии киллэрбитэ. Ытыктабыллаах Климент Егорович бу билиҥҥи сааҥсыйа ыган турар кэмигэр суруйбута буоллар, туох да саарабыла суох “бүддьүөт 15 %-нын...” диэхтээх этэ.
Биһиги ити дьоһуннаах этиилэри ылынан уонна өйдөөн тураммыт, туох ханнык иннинэ, дойдубут бэрэсидьиэнэ В.В. Путин быйыл Арассыыйа эрэгийиэннэрин салайааччыларын иннигэр: “Миэстэтигэр ас-үөл өттүнэн куттал суох буолуутугар сүрүн болҕомтону ууруохтааххыт”, – диэн дириҥ суолталаах этиитинэн салайтарыахтаахпыт дии саныыбыт.
СӨ Ил Дархана А.С. Николаев тыа сирин хас биирдии олохтооҕун олоҕун уйгута уонна хаачыстыбата тупсуутугар туһуламмыт, өрөспүүбүлүкэҕэ т/х-тын сайдыытын стратегическай хайысхаларын туһунан 2018 с. ахсынньытыгар тахсыбыт 232 №-дээх ыйааҕар олоҕуран, Улуус дьаһалтатын, Мунньаҕын, Т/х-тын управлениетын уонна улуус уопсастыбаннаһын аатыттан, маннык Ыҥырыыны таһаарабыт:
1. Т/х-тын сайдыытыгар көрүллэр үбүлээһин кээмэйин СӨ бүддьүөтүн ороскуоттаах чааһын 15 %-гар тиэрдэргэ.
2. Биир лиитирэ ыаммыт үүт соҕотуопкаланар сыанатын, тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларга 90 солк. оҥорорго. Бу дьаһал тэрээһиннээх хаһаайыстыба сайдыытыгар төһүү күүс буолуо.
3. Атыыга тахсар олохтоох эт-үүт сыаната бородууксуйа сыанатыттан намыһах буолуохтаах, оччоҕуна эрэ конкуренцияны уйар кыахтанабыт. Оннук сыананы олохтуур туһугар, соҕотуопкалыыр тэрилтэҕэ субсидия биэриэххэ. Сыана ааҕыллар ньыматын дьэҥкир оҥорор туһугар, субсидия чааһын туспа көрдөрөргө.
4. Ыанар ынах 50 %-на кэтэх хаһаайыстыбаларга түмүллэн турарын быһыытынан, оҥоһуллан тахсар үүт бородууксуйата, чуолаан арыынан хааччыллыы, кинилэртэн улахан тутулуктаах. Көмө быһыытынан кэтэх хаһаайыстыбаларга ыанар ынах төбөтүгэр 35 тыһ. солк. бэриллэрэ сөптөөх. Ол эрээри, 2-ттэн элбэх ынахтаах ыал биир туоннаттан итэҕэһэ суох үүтү соҕотуопка ситимин нөҥүө туттарарын ирдиэххэ.
5. Саха омугар сылгы тыын суолтатын бэлиэтээн туран, сылгыттан ылыллар бородууксуйа тобоҕо суох переработкаланан, ыарахан сыанаҕа, валютаҕа кытта атыыланар кыаҕын учуоттаан уонна сылгы ахсаанын элбэтэр соруктаах, төрөөбүт биэҕэ, хаһаайыстыба тэрээһиниттэн тутулуга суох, 35 тыһ. солк. биэрэргэ.
6. Т/х-тынан дарыктанар кэтэх уонна тэрээһиннээх хаһаайыстыбалары элбэтэр туһугар, Сир реформатын ыытарга. Сыала-соруга: кумааҕыга хаһаайыннаах эрээри, сүрүн анаммыт хайысхатынан туһаныллыбат сирбит аһара элбээтэ. Т/х-тынан дьарыктанар дьону сирдиир туһугар, туттуллубат сирдэр хаһаайыннарыгар ыстараап киллэрэн, сири хамсатар үлэни көхтөөхтүк ыытарга.
7. Сүөһү аһылыгын базатын сайыннарар туһугар, мелиорация үлэтин саҥа таһымҥа таһаарарга. Ол инниттэн СӨ үрдүнэн баар мелиорация тэрилтэлэрин үлэтин хонтуруоллуур функцияны улууска биэрэргэ.
Биһиги Ыҥырыыбытын өйүөххүт диэн эрэнэбит.
Ытыктабыллаах улуус, нэһилиэк баһылыктара, тыа сирин олохтоохторо!
Биһиги Ыҥырыыбыт тыа сирин бары олохтоохторун таарыйар, онон эһиги эмиэ туора туран хаалбакка бэйэҕит санааҕытын күүскэ этиэххит, санааҕытын биллэриэххит диэн эрэнэбит.
Сэҥээриилэр