Улуус дьокутаата тугу туруорсарый? Билсиэҕиҥ.

СӨ Муниципальнай тэриллиилэр дьокутааттарын II-c сийиэһин чэрчитинэн, тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар тирээн турар кыһалҕалар тустарынан кэпсэтии буолбута. Онно Таатта оройуоннааҕы сэбиэтин дьокутаата, ТХУ начаалынньыга Михаил Ильич Хаптагаев тус көрүүтүн маннык эппитин үллэһиннэ:

– Олохтоох бэйэни салайыныыга киирбиппит номнуо 20 сыл буолла. Ол эрээри дьиҥнээхтик, миэстэтигэр үлэлэһэ олорор нэһилиэктэр дьокутааттарын, баһылыктарын статустарын сол да кыайан өрө көтөхпөтүбүт. Олохтоох бэйэни салайыныы сүрүн тосхоллорун олоххо киллэриигэ ситэ үлэлэспэтибит. Ол курдук, нэһилиэк баһылыктарын дьаһайар боломуочуйалара муниципальнай тэриллии Устаабыгар баар. Оттон тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы хайысхатыгар туох да чопчу ыйыллыбат. Оттон тыа сиригэр олохтоохтор баһыйар өттүлэрэ тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанан, онтон дохуоттанан олороллор. Онон быыбардаммыт баһылык үлэтин сыаналыырга нэһилиэгин дьонун-сэргэтин олоҕун уйгутун таһыма хайдаҕын көрөн, онно олоҕуран сыаналаныахтаах. Нэһилиэктэр устааптарыгар уларытыыны киллэртээн туран, чопчу тыа хаһаайыстыбатынан төһө дохуоту киллэрбиттэрин эридьиэстиир уонна ол хайысхаҕа ыытыллыбыт үлэнэн сыаналыыр кэм кэллэ.

Кистэл буолбатах, сорох баһылыктар сүрүн үлэлэрэ – искибиэр тутуута, успуорт, култуура тэрээһиннэрин ыытыы буолла. Ол оннугар нэһилиэнньэлэрин дохуоттуур гына үлэни хамнаһы тэрийиилэрэ мөлтөх нэһилиэктэрэ бааллар. Ол иһигэр эргиччи үчүгэй үлэлээх баһылыктар да элбэхтэр. Онон нэһилиэк, оройуон дьокутааттара тыа хаһаайыстыбатыгар ыкса чугаһыахпытын, үлэлэһиэхпитин наада.

Иккиһинэн, тыа сиригэр сир боппуруоһа – төһүү болҕрмтону эрэйэр. Билигин тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктаныан баҕалаах эбэтэр хаһаайыстыбатын кэҥэтэр, сайдар санаалаах хаһаайыстыбаҕа хантан да сир булан биэрэр кыах суох буолан эрэр. Сири таҥастааһын үлэтэ күүһүрүөхтээх. Дойду үрдүнэн сир реформата барарын туруорсуохха. Бу боппуруоска Ил Түмэн күүскэ үлэлэһэрэ ирдэнэр. Саҕалааһын баарыттан үөрэбит. Онон, Сахамин Миланович, кытаат, үлэни тиһэҕэр тиэрдиэххэ уонна сир реформатын ситиһиэххэ!

Үсүһүнэн, үүт тутуутугар, сүөһү, сылгы төбөтүн тутан хаалыыга туһуламмыт саҥа мэхэньиисим туһунан санаа бүгүн эмиэ иһилиннэ. Сыанабыл араас. Ким эрэ “үчүгэй” диир, ким эрэ мөлтөх өрүтэ элбэҕин ыйар. Кырдьык, нэһилиэнньэ сорох араҥата сөбүлүүр. Оттон үүт тутан, астыыр тэрилтэлэр чуолкай оҕустардылар. Уопсайынан, тыа хаһаайыстыбатын сүрүн исписэлиистэрэ, ол эбэтэр, зоотехниктар, бэтэринээрдэр, тыа хаһаайыстыбатыгар уһуннук үлэлээбит салайааччылар бу көмө мэхэньиисим сыыһата элбэҕин этэллэр. Үс сыллааҕыта Ил Дархаммыт А.С.Николааев өрөспүүбүлүкэ оройуоннарын кэрийэн, элбэх этиилэри истэн, анаалыстаан баран, ылыннарбыт бэрээдэгэ буолар. Ол саҕана ким эрэ төбөҕө бэриллэрэ сөп диирэ, ким эрэ “харчыга наадыйан үүппүтүн барытын туттаран баран, бороһуок үүтүнэн чэй үүттэнэбит” – диирэ. Оттон тэриллиилээх хаһаайыстыбалар нолуок төлөһөн, үлэһит илии тутан, хамнастаан олорор дьон үүт сыаната кэтэх хаһаайыстыбалары кытары тэҥ буоларын сөбүлээбэттэрин биллэрбиттэрэ. Онон, дьиҥинэн, бары баҕаран туран туруорсубут бэрээдэкпит, көмө ньымабыт ылыллан, бу үһүс сылбытын үлэлии олоробут.

Онон бу бэрээдэк төһө бэрдин дуу, мөкүтүн дуу быһаарар гына, өссө төгүл улуустар санааларын истиэххэ, туруорсууларын учуоттуохха. Этэргэ дылы, көмө ньыма үчүгэйин-куһаҕанын ыйааһыннаан көрөргө сөбүгэр кэм ааста.

Кыым.ру-га анаан, Лоһуура.