Ураты буочардаах Таатта талыы кыыһа Суһума

Кулун тутар 25 күнүгэр Таатта улууһун Игидэй нэһилиэгин олохтооҕо, СӨ муниципальнай сулууспатын туйгуна, бэтэрээнэ, "Игидэй нэһилиэгин социальнай-экономическай сайдыытыгар кылаатын иһин" бэлиэ хаһаайына Александра Жулева-Суһума "Эйиэхэ" диэн уус-уран кэпсээн бастакы кинигэтин сүрэхтэниитэ Дьокуускай куоракка П.А.Ойуунускай аатынан литэрэтииринэй түмэлгэ олус уратытык, үрдүк таһымнаахтык буолан ааста.

Кини нэһилиэгин историятын дьиҥнээх олоххо буолбут чахчыларга олоҕуран суруйбута, дьонугар-сэргэтигэр сүппэт суолу-ииһи хаалларда, сүдү бэлэх буолла. Ытык дьонун ытыктаан, кинилэр ааттарын саҥалыы тилиннэрэн, сурукка тиһэн үйэтиттэ, өлбөт-сүппэт дьылҕалаата.

Тэрээһин Кулан Хаан Байаҕантай алгыстаах тылыттан-өһүттэн саҕаланна. Кинигэ сүрэхтэниитин бастакы чааһыгар "Өлөксөй" диэн кэпсээнин дьүһүйүүтүн күөх экраҥҥа көрдөрөн, ураты сүүрээни киллэрдэ. Сэрии кыттыылааҕа А.Я.Тарасов үтүө аата тиллэн, дьиҥ олоҕор көрсүбүт кыһыыта-абата, тулуура-дьулуура экраҥҥа чаҕылхайдык арыллан, мустубут дьон сүрэҕин долгутта. Кинигэ дьоруойун оҕолоро, сиэннэрэ ыҥырыллан кэлэн, ааспыт кэми субу баардыы тилиннэрэн ахтыы оҥорбуттара олус долгутуулаах буолла. Нэһилиэк историята сурукка тиһиллибитин үрдүктүк сыаналыылларын ис сүрэхтэн долгуйан туран оҕолорун ааттарыттан улахан кыыһа Светлана Алексеевна Николаева уонна күөх экран нөҥүө орто кыыһа Дора Алексеевна дьиэ кэргэнинээн Прокопий Дмитрьевичтыын, уоллара Алексей Прокопьевич Дьячковскайдыын ис сүрэхтэриттэн махтаннылар.

Нэһилиэк дьоно сүрдээх түмсүүлээҕин, айымньылаахтык айа-тута, үлэлии-хамсыы олорорун иккис дьүһүйүүттэн - Сууралдьыма Куо "Сайылык" диэн хартыынатыгар олоҕуран суруллубут дьүһүйүүттэн астына, сэҥээрэ көрдүбүт. Нэһилиэк баһылыга, Александра чугас дьоно, кыыһа, сиэнэ, дьүөгэлэрэ, Кулаада сайылык ааспыт олоҕун дьон хараҕар бу  баардыы тилиннэрэн, олус итэҕэтиилээхтик оонньообуттара эмиэ умнуллубат түгэн буолан, дьон өйүгэр-санаатыгар иҥэн хаалла. Хартыына ааптара – РФ худуоһунньуктарын Сойууһун чилиэнэ, СӨ искусствотын үтүөлээх деятелэ Александра Бочкарёва-Иннокентьева-Сууралдьыма Куо ыҥырыылаах ыалдьыт буолан кэлэн, дьүһүйүүнү илэ хараҕынан көрөн, бэйэтин үлэтэ хайдах курдук дьон сүрэҕэр чугастык киирбитин, иҥпитин, дьону итэҕэппитин көрүүтэ олус долгутуулаах түгэн буолла.

Үһүс ураты түгэнинэн – ааптар бэйэтэ "Оспот баас" диэн кэпсээниттэн Фекла Мурунова монологун толоруута буолла. Репрессия ыар содулугар атаҕастаммыт саха дьахтарын ыар дьылҕата илэ баардыы суруллубута, кини аата саҥалыы тиллэригэр олук буолан, нэһилиэгин историятыгар үйэтийэн хаалла. Дьоруой төрөппүт кыыһа Анна Иннокентьевна Ордахова, Өлүөхүмэттэн кэлэн, дьүһүйүүнү көрөн, ийэтин дьылҕатын кэрдиис кэмнэрин, оҕо киһи буолан олус долгуйа, уйадыйа олорон иһиттэ.

 Тэрээһин иккис чааһыгар "Иэйии" КСТ-тэн салайааччы Илья Ильич Афанасьев-Алмаас, Степанида Иванова-Санаара, Константин Мохначевскай-Саһарҕа, Александра Бочкарева-Сууралдьыма Куо, Наталья Сергеева-Аана Кыыһа, "Айар кут" түмсүүттэн редактор  Егор Гаврильевич Федоров-Долун, баяны ыкса доҕор оҥостубут мелодист Сергей Афанасьевич Семенов-Сэгэй, "Дэбдиргэ" түмсүү, нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ, Суһума чугас хаан-уруу дьоно бэйэлэрин санааларын этэн-тыынан үллэстэн, баҕа санаа бастыҥын, үтүө санаа үтүмэнин анаатылар. Сахалыы ырыаны арахсыспат аргыс, чугас доҕор оҥостубут талааннаах мелодист Константин Мохначевскай бэйэтин ырыаларын дьонугар-сэргэтигэр бэлэхтээн, ураты истиҥ эйгэни үөскэттэ. 

Чахчы даҕаны улуу дьон төрөөн-үөскээн олорон ааспыт ытык Таатта сириттэн силис тардан, Ытык Чыыбыстааны ытыгылаан ыкса доҕор оҥостон, этэн-тыынан, суруйан-дьүһүйэн илдьэ сылдьар күндү дьүөгэбит Александра Жулева-Суһума айар аартыгын суола куруутун аһаҕас, айымньылаах, киэҥ далааһыннаах буоллун диэн бары алгыспытын анаатыбыт. Сахалыы баай-талым остуолга тото-хана аһаан, хас биирдии кэлбит киһи Суһума кинигэтин бэлэх тутан, кинигэтэ тахсыытыгар күүс-көмө буолбут дьонугар дойдутун үрүҥ аһын, сүөгэйин-быырпаҕын, дойдутун сирин аһыттан көбүөрдээх лэппиэскэтигэр тиийэ күндүлээн, мустубут дьон бары олус үөрэн, астынан, сырдаан тарҕастыбыт.

Инникитин даҕаны айар куттаах, талба талааннаах дьүөгэбит саҥаттан саҥа айымньылары суруйан дьонугар-сэргэтигэр бэлэх ууна туруо диэн бүк эрэллээхпит.