Саха сирэ уонна тыйаатыр ураты ситимнээхтэр. Бу эйгэҕэ сыһыаннаах дьонтон санааларын ыйытыластыбыт.
Үөрүүлээх чахчылар
Юрий Куприянов, СӨ култуура миниистирин кэпсээниттэн кылгас түмүктэри тиэрдэбит. “Миниистир быһыытынан тыйаатырдарга барыларыгар сырыттым”, – диэтэ Ю.Куприянов.
Быйыл Саха сирин тыйаатырдарыгар барыта 1473 испэктээкил турбут. Онно уопсайа 200.000 тахса көрөөччү сылдьан, ытыс таһыммыт.Быйыл Ньурба судаарыстыбаннай тыйаатырынмаҥнайгы сыбаайата түспүт. Эстрада уонна үҥкүү тыйаатырдара бэйэлэрэ саҥа дьиэлэммиттэр. Алексей Волков аатынан саамай үрдүк тыйаатыр бириэмийэтин биһиги артыыспыт Алексей Павловка туттарбыттар. Биһиги дэлэгээссийэбит Владивостокка тиийэн, тыйаатыр марафонугар көхтөөхтүк кыттыбыт. Нуучча тыйаатыра Чукоткаттан тыйаатыр марафонун тутан баран, Забайкальеҕа тиэрдибит.Нуучча тыйаатыра Магадаҥҥа, Опера уонна балет тыйаатыра – Тываҕа, Куукула тыйаатыра –Уһук Илиҥҥэ гостуруоллаатылар. Саха драмтыйаатырын “Гамлет” испэктээгэ “Кыһыл көмүс маааскаҕа” номинацияламмыт. Алдаҥҥа Эдэр көрөөччү муниципальнай тыйаатыра аһыллыбыт.
Быйыл норуодунай тыйаатырдар бэстибээллэрэ буолла. Соторутааҕыта норуодунай тыйаатырдар кэлэн ону түмүктээбиттэр. Туспа хоту сир уратытын илдьэ сылдьар тыйаатырдар – Хотугу омуктар тыйаатырдара уонна Саха драмтыйаатырын атын эрэгийиэннэргэ ыҥыра сырыттылар. Саха тыйаатыра, Ньурба тыйаатыра Сахалиҥҥа тиийдилэр, Хотугу тыйаатыр Сеулга тахса сырытта. Уопсайынан, бары тыйаатырдар сэргэхтик үлэлээтилэр. Биир сүрүн түгэн быһыытынан, Щепкин аатынан тыйаатыр училищетыгар набор буолла. Маны кытта Нуучча драмтыйаатырыгар анаан, Щукинкаҕа оҕолору ыытыахтара.
Саамай хаассабай “Спасибо, господа сеньоры!” диэн испэктээкил буолбут: 1 800.000 солк. киллэрбит. Саамай элбэх көрөөччүлээх “Төлкө” уонна “Щелкунчик” испэктээкиллэр буолбуттар. Элбэх көрөөччү Нуучча драмтыйаатырыгар сылдьыбыт – 44 тыһыынча. Эдэр көрөөччү тыйаатыра саамай элбэх премьераны туруорбут – 8.
“Стерх” балет бэстибээлэ үрдүк таһымҥа ааста, ону өрөспүүбүлүкэ уонна федеральнай киин үбүлээтилэр. Биһиэхэ Улахан тыйаатыр, Михайловскай тыйаатыр, Петербург, Новосибирскай артыыстара кэлэ сырыттылар. Айталина Адамова аатынан бэстибээл ыытылынна, маны тутатына салгыахха диэн этии киирдэ. Тыйаатыр сылыгар туспа устуруоканан 43 мөл.солк көрүллүбүтэ, ол барыта тыйаатырдарга үллэрилиннэ, сыалыгар-соругар туттулунна. Туох баар тыйаатырдар Тыйаатыр сылын ситиһиилээхтик, үрдүк таһымнаахтык түмүктээтилэр.
Эһиэхэ анаан!
Александр Лобанов, А.С.Пушкин аатынан Нуучча судаарыстыбаннай тыйаатырын дириэктэрэ:
– Дьиҥинэн, саамай элбэх көрөөччү А.С.Пушкин “Капитанская дочка” айымньытынан испэктээккэ (А.С.Борисов туруоруута) сылдьыбыта, оттон “Без паники, сеньоры!” испэктээк билиэтэ сыаналааҕынан, хаассата улахан буолла. Биһиги -- академическай тыйаатырбыт, репертуарбытыгар классика, хрестоматийнай айымньылар бааллар, ол эрэн, аныгы испэктээкиллэри эмиэ туруорабыт. Биһиэхэ оҕолор кылаассыканы көрө кэлэллэр, дьэ ол кэннэ айымньыны бэйэтин ааҕаллар. Ити оҕолортон биһиги кэнэҕэски көрөөччүлүрбүтүн иитэбит. Көрөөччү олохтоох тиэмэни эмиэ сөбүлүүр. Холобур, “Два берега одной победы”, “Созвездие Марии” диэн.
Быйылгы улахан сабыытыйа – Магадааҥҥа гостуруоллаан кэллибит. Көрөөччү ураты сылаастык ылынна, саалаҕа бэл төлөпүөнүн да тутан көрбөтө. Тыйаатыр марафонун Эргырон ансаамбылтан тутаммыт, Чита драмтыйаатыргар туттардыбыт. Ону кытта быйыл саҥа былаһаакка реконструкциялыырга симиэтэ докумуонун оҥоттордубут. Ол кэлин мастарыскыай, устуудьуйа буолуо. Саамай үөрүүлээҕэ –Щукинкаҕа оҕолору ыытыахпыт. Тыйаатыр сылын икки өрүттээхтик сыаналыахха сөп, ол эрээри үчүгэйэ баһыйар диэххэ сөп. Биһиги көрөөччүлэрбитигэр махтанабыт, мэлдьи сылдьа туруҥ диэн ыҥырабыт. Биһиги үлэбит – эһиэхэ анаан!
Бастакы норуодунай тыйаатыр 60 сыла
П.Ойуунускай аатынан Таатта норуодунай тыйаатыра быйыл 60 сылын бэлиэтээтэ. Тыйаатыр салайааччыта Г.Ф.Винокурова кэпсиир:
– РСФСРга тэриллэр бастакы 119 норуодунай тыйаатырдартан биир квотаны Саха сиригэр биэрбиттэр. 1959 сыллаахха Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтэ Таатта норуодунай тыйаатыра тэриллэрин туһунан уураах таһаарбыт. Ити сылларга саха чулуу артыыстара Ирина Максимова уонна Роман Никифоров Булуҥҥа үлэлии сылдьаллара. Икки профессиональнай артыыһы биирин дириэктэринэн, биирин кылаабынай режиссёрунан саҥа тэриллэр тыйаатырга анаабыттара. Ыччаты түмэ тардан, туох баар нэһилиэнньэни кытыннарын, талааннары арыйан, таба тайанан үлэ күөстүү оргуйбута. “Лоокуут уонна Ньургуһун” испэктээгинэн бары түһүмэххэ бастаан, Москубаҕа тиийэн атын биэс кыайыылаах тыйаатыры кытта Кириэмил дыбарыаһын сыанатыгар испэктээктэрин көрдөрбүттэрэ. Онно эмиэ кыайыы көтөллөммүттэрэ. Дьэ ол ситиһиини ким да хатылыы илик.
Быйыл, Тыйаатыр сылыгар, Ирина Максимова төрөөбүтэ 100 сыла буолла. Онон “Ньургуһун кэхтибэт уобараһа” диэн норуодунай тыйаатыр артыыскаларыгар анаан куонкурус толкуйдаан ыыттыбыт. Бу тыйаатыр артыыстарын өйүүр, көҕүлүүр сыаллаах.
Быйыл Томторго “Муус мааска” диэн тыйаатыр ускустубатын күрэҕэр кыттан, хас да номинацияҕа, ол иһигэр сахалыы эр киһи кыһыҥҥы таҥаһа” диэҥҥэ бастаатыбыт. Былатыан Ойуунускай 125 сылыгар “Улуу Кудаҥса” олоҥхону Саха тыйаатырыгар көрдөрдүбүт, 125 киһи кытынна, итиччэ элбэх кыттааччы опера да тыйаатырыгар суоҕа буолуо. “Ревизов” диэн Гоголь кэмиэдьийэтин туруордубут. Ааттыын да норуот тыйаатыра, кини олоҕу сэргэхситэр, дьоҥҥо-сэргэҕэ үөрүүнү бэлэхтиир, ыччакка кэрэ эйгэтигэр тардыһыыны үөскэтэр. Төһө да уустугун иһин, норуот тыйаатырдара баар буолуохтара дии саныыбын.
Тыйаатыр сүрүн үлэһитэ
Евдокия Елисеевна Винокурова, Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын парикмахерскай сыаҕын үлэһитэ, үлэ бэтэрээнэ, култуура туйгуна:
– Мин 1970 сыллаахтан тыйаатырга үлэлиибин. Эдьиийим Марина Посельская балерина этэ, онон мин кырабыттан тыйаатыр үлэһиттэрин билэрим. Ол саҕана директор В.А.Босиков этэ. Кини миигин Т.Е.Захарова сэбиэдиссэйдиир парикмахерскай сыаҕар анаабыта. Мин кэлэрбэр Анегина Ильина Берлиҥҥэ куонкуруска кыайан, Дьокуускайкини афишаларынан толору этэ. Биһиги сыахпытыгар Мария Николаевалыын киирэн кэлэрин өйдүүбүн, чуолкатын кырыйтара. Оччолорго артыыстар бары эп-эдэрдэр. Евдокия Степанова, Наталья Христофорова гримнэнэллэрин көрөрбүт. Бу кырасыабайдарын, киһи букатын чугаһыан да куттанар. Марк Слепцов, Лазарь Сергучев, Дмитрий Ходулов, Гаврил Колесов оччолорго саамай айар-тутар кэмнэрэ. Лааһарга биир испэктээккэ аҥаар харахтаах уобараһы оҥороору хараҕын чараас гаас таҥаһы кырыйан килиэйдээбиттэрин өйдүүбүн.
Баттах буоллун, гириим буоллун – барытын сөпкө талыаххын, оҥоруоххун, аны сыанаҕа оонньуу сырыттаҕына, артыыска мэһэйдээбэтин, ону ааһан, хоҥнон түспэтин, арахсан хаалбатын курдук оҥоро сатыахтааххын. Оччолорго даҕаны баттаҕы киэргэтэргэ аналлаах буклилар, локоннар, шиньоннар бөҕө бааллара, ону түргэн баҕайытык элбэх баҕайы киһиэхэ иҥиннэрэ охсуохтааҕыҥ. Испэктээк буолуо 3 чаас иннинэ кэлэҕин. Биир уустук – кырдьаҕас киһи, оҕонньор уобараһыгар бытыгы иҥиннэрии. Эрдэттэн килиэйдэрин гримёркаларынан түҥэттэххэ, артыыстар бэйэлэрэ оҥостоллоро. Аны, гаас таҥас кырадаһыныттан анал күрүчүөгүнэн кыламан бөҕөнү баайарбыт, ону эмиэ килиэйдиирбит. Хаппырыыс да соҕус артыыстар баар буолааччылар, сирэр-талар. Урут грим аҕыйах буолара, наар баттаҕынан дьарыктанар буоллахпытына, билигин грим бөҕөтө. Оттон “Спартак” испэктээккэ холобур, элбэх таҥас уларыттыылаах. Кулиса кэннигэр манаан тураҕын. Соннук, араас уобараһы тиэрдэргэ биһиги – парикмахердар, пастижердар, гримёрдар үлэбит – саамайсүрүн.Биһиги режиссёру уонна худуоһунньугу истиэхтээхпит, эппитин толоруохтаахпыт.Кэлин уопутуран, сороҕор бэйэ көрүүтүн киллэрэн биэрээччибитэрээри, ону син биир сүбэлэһэн. Үлэбин олус таптыыбын. Тыйаатыр ханна гостуруоллуу барар да, биһиги барсан иһэбит. Быйыл Тыйаатыр сылыгар мин 70 сааспын туоллум. Тапталлаах тыйаатырбыт сайда,силигилии турдун, ытыс тыаһа хаһан да тохтооботун!
Тыйаатырга – барыта баар
Михаил Егоров, П.Ойуунускай аатынан Саха академическай судаарыстыбаннай тыйаатырын худуоһунньуга:
– Аныгы технология сайдан, худуоһунньук испэктээк сүрүн идиэйэтин тиэрдэригэр, уобараһы арыйарыгар кыах быдан кэҥээтэ, худуоһунньукка үлэлиир интэриэһинэй буолла диэххэ сөп. Былыр тыйаатырга задник, кулиса эҥин эрэ буоллаҕа. Билигин араас экран, медийнэй ньыма көмөтүнэн тугу баҕарар ситиһэҕин, үйэттэн үйэҕэ көтөн тийэҕин, дьоруой санаата уларыйарын көрдөрөҕүн – быһата, кыах баһаам. “Тыйаатыр худуоһунньуга режиссерга бас бэриниэхтээх дуу, эбэтэр кинини кытта тэҥҥэ айыахтаах дуу” диэн ыйыталлар.Режиссёр бэйэтин идиэйэтин эттэҕинэ, худуоһунньук графическай өттүнэн ол киниэхэ хайдах көстөрүн ойуулаан, этии киллэрэр. Онон кинилэр бииргэ айаллар диэххэ сөп. Режиссёр саҥа форманы көрдүүр, тугу эрэ саҥаны-сонуну киллэрэ сатыыр худуоһунньукка наадыйар. Онно драматургия эмиэ оруоллаах. “Тыйаатыр аһара “зрелищнэй” буолара көрөөччүгэ мэһэйдээбэт, эбии ноҕурууска буолбат дуо?” диэччилэр. Ол төттөрүтүн, көмөлөһөр. Испэктээги өйдүүрүгэр, режиссёр санаатын ылынарыгар эбэтэр утарарыгар. Мин элбэх араас тыйаатырга үлэлээтим, араас режиссёрдуун. Көрөөччү барытын ылынар, сөбүлэһэр буолбатах. Урукку үгэстэргэ олоҕурбут сыананы көрүөхтэрин баҕарааччылар да бааллар. Олох саҥалыы идиэйэни эрэ ылынааччылар бааллар. Хайдах барыларыгар сөп түбэһиэххиний? Оннук сатаммат да буоллаҕа. Тыйаатыр араас сүүрээни, араас идиэйэни, урукку үгэһи, билиҥҥини – барытын илдьэ сылдьар буоллаҕа.
***
Биһиги национальнай өрөспүүбүлүкэлэртэн, ахсааммыт аҕыйах эрээри, саамай элбэх профессиональнай тыйаатырдаах буоларбыт дуу? Аны, ханнык да тыйаатыры ыл – бары ураты суоллаахтар. Оттон таһымнара үрдүгүнэн киэн туттуохпутун эрэ сөп. Аны, бэлиэтии көрдөххө, көрөөччү эмиэ сайынна, бэйэтэ кириитик курдук, талан сылдьар, сыаналыыр буолла. Онон, чахчы да, Тыйаатыр сыла салҕанан бара турдун!
Нина ГЕРАСИМОВА.
